Ahmed Teqî’nin Anılarında Xalid Begê Cibrî
Aso Zagrosi
Geçenlerde „Azadî lideri Cibranlı Xalid Bey ve arkadaşlarının ölüm yıl dönümüne “ ilişkin olarak bir panel düzenlendi.. Basına yansıdığı kadarıyla toplantıda çok şey konuşuldu. Fakat, ne yazık ki toplantıda yapılan konuşmaların metinleri kamuoyuna yansımadı.. Benim gibi bu tip toplantılara katılmaları imkansız olan insanların elindeki tek imkan toplantı metinlerinin kamuoyuna yansımasıdır. Ancak böyle bir imkan dahilinde toplantıda konuşulan şeylere hakim olunabilinir ve bir şeyler yazılabilinir.(Bir arkadaşın önerisi üzerine bunu söylüyorum) Beni en çok ilgilendiren hususlardan biri acaba bu toplantıda o sürece ilişkin yani 1925 Devrimine ve Cibranlı Xalid Bey’e ilişkin yeni belgeler ve veriler varmıydı? Çünkü, o süreci ciddi bir şekilde kavramak ve analiz etmek için en küçük bir belge dahi bulunmaz olanaklar sunabiliyor.
Bu toplantının yapıldığı dönem “Ahmed Teqi’nin anılarında Cibranli Xalid Bey” anabaşlığı altında bir görüşmenin metnini verecektim. Fakat o zaman imkanım olmadı. Şimdi Cibranli Xalid Bey ile Ahmed Teqi arasındaki konuşmaya geçelim.
Aslında daha önceleri yazdığım “
Simko'nun Oğlu Türk Ordusunda Subay mı oldu?” adlı makalemde Ahmed Teqi’nin Kars, Sarıkamış ve Erzurum’a gidişi hakkında bilgi vermiştim.. Bilindiği gibi Ahmed Teqi Şeyh Mahmud Devrimleri sırasında Şeyh Mahmud adına Türklerle ve Ruslarla yapılan görüşmelere katılıyor. Ahmed Teqi anılarında Ankara’da o dönem başbakanlık yapan Fethi Orbay ile yaptığı görüşmeleri uzun uzun anlatıyor.. Ayrıca Kuzey Kürdleri tarafından da bilinen Şeyh Mahmud’un Lenin’e gönderdiği mektupları da Ahmed Teqi götürüyor. Ahmed Teqi’nin o dönemler Türkler tarafından esir olarak tutulan 10 yada 12 yaşlarında olan Simko’nun oğlu Xusrew için Kazım Karabekir’in yardımcı Ali Said Paşa ilgili daha once sözünü ettiğim makaleme bakabilirsiniz.
Ahmed Teqi bu görüşmeden sonra Ankara ve İstanbul’da bazı görüşmler yapıyor. Bu görüşmelerden biri de Seyyid Abdulkadir’in oğlu Seyyid Muhamed Efendi ile yapılan görüşmedir.
Daha sonra Ahmed Teqi gemi ile Trabzon’a ve oradan Erzurum’a geçiyor. Ahmed Teqi Erzurum’da Emin Çitir’in bacısının oğlu Ali Yawer ile görüşüyor ve onun aracılığıyla Cibranlı Xalid Bey ile bir görüşme yapıyor.
Burada sözü Ahmed Teqi’ye bırakalım: “ Erzurum’da Emin Çitir’in bacısının oğlu Yüzbaşı Ali Yawer ile görüştüm. Onun aracılığıyla Miralay General Xalid Bey Cibranli, Bitlis Parlamenteri Yusuf Ziya Bey ve Kürd Komitesinin diğer ileri gelenleriyle görüştüm. Kendilerine uzun bir şekilde Güney Kürdistan’ın durumunu ve İngilizlerin tutumunu anlatım. Xalid Bey dediki: ‘Kürdler çok bahtsız bir millettir. Belli bir dönemden beri bir örgütümüz var ve Kürdlerin bağımsızlığı için mücadele ediyoruz. İngilizler beraber bir hayli çalıştık. Müttefik güçlerinin zaferinden sonra Büyük Kürdistan’ın kurulmasını umut ediyorduk. Fakat bunun yerine bize karşı hile ve kandırmalara gittiler. Kürdistan’ın yerine Ermenistan’ı kurdular. Yani Kürdistan’ı bir Ermeni idaresine verdiler. Erivan’da bir Ermeni hükümetini kurdular. Yukarı Kürdistan’ın Van, Kars, Beyazid ve Erzurum vilayetlerini bu hükümette bağladılar. Ayrıca Suleymaniye’de de Şeyh Mahmud idaresini yıktılar. Yalnızca Diyarbekir’de bir dizi ağır şartlara bağlı olarak Ermeniler tarafından kuşatılan küçük bir idare ön gördüler.
Doğu vilayetlerinin Kürdleri eski düşmanlıkları olan Ermenilerin idaresi altında yaşamayı nasıl Kabul ederlerdi?’
Bunun ardında Xalid Bey uzun bir şekilde İngilizlerin oyunlarını ve hilebazlıklarını anlattı. Bundan dolayı ne onlar (Xalid Bey…..) ve ne de yoldaşları bu belirsiz durumdan kalmak istemiyorlardı. İngilizlerden tavırlarını değiştirmelerini istemişlerdi. Fakat, İngilizler öyle sanıyorlardı ki Kürdlerle fazla bir şey yapılmaz ve söylediklerine kulak asmamışlardı…..”
Ahmed Teqi anılarının devamında “ Bu arada Xalid Bey ve arkadaşları Ruslarla ilişkiye geçmişlerdi ve kendilerinden yardım istemişlerdi. Bu konuda Rusların düşünceleri netti ve kendilerine açık bir şekilde sizleri İngilizlerin yaptığı gibi “yardım edeceğiz” diyerek kandırmak istemiyoruz. Aktüel olarak Kürdler için hiç bir şey yapamayız Çünkü biz Türkleri kızdırmak istemiyoruz.
Xalid Bey’in anlatımlarına göre Türkiye Kürdlerinin durumları çok hassas ve çok tehlikelidir……
Daha sonra Xalid Bey konuşmasına devamla ‘ bu mektubu ve şifreyi gizli bir şekilde İsmail Ağa Simko’ya ulaştır. Bu iş yalnızca sizinle yapılabilinir. Çünkü Türkler size güveniyorlar.(Bilindiği Ahmed Teqi Osmanlı Ordusunda subaydı. İngilizler Şeyh Mahmud’u Hindistan’a sürgün ettikten sonra Ahmed Teqi’de daha bir çok Kürd ile beraber Türklerle beraber hareket etti… Konuyu dağıtmamak için şimdilik bu konuyu geçiyorum-Aso) Ayrıca İsmail Ağa’ya söyle dayanışmayı artırsın, Ruslarla ilişkiye geçsin ve belki Ruslar ona yardım ederler’ dedi.
Ahmed Teqi Cibranli Xalid Bey’den ayrıldıktan sonra Simko’ya gidiyor ve Xalid Bey’in kendisine verdiği mektup ve şifreyi Simko’ya veriyor.
Ahmed Teqi, daha sonra Simko’nun da isteği üzerine Doğu Kürdistan’daki Sovyet Konsolosuya görüşüyor.
Ahmed Teqi Anılarında uzun uzun bu görüşmenin üzerine de duruyor. Bu görüşmenin doğruluğu başka Rus kaynakları da teyit ediyor.
