1967-68 Hareketi ve Suleyman Muini ve arkadaşları (17)
Sadiqi Henciri'yi anlamak için sözü bir Fars şairine bırakmak daha iyi olur. Çünkü, siyasal nedenlerden dolayı Kürdler tarafından öldürülen Kürdler hakkında bir şeyler yazmak kolay değil. Siyasal, örgütsel ve „vatani“ çıkarlar adına onbinlerce Kürd imha edildi ve yine aynı nedenlerle bu öldürülen insanlar hakkında yazmakta tabulaştırılmış.
Ve aynı hatalar hep tekrarlanılır.
Şimdi yine esas konumuza geçelim.
Kürd aydınlarından Hêdî „Nima û Laweki Kurd“ başlığı altında Londra'da çıkan aylık „Peyam Dergisi“inde(2000) bir yazı yayınlamıştı.
Nima, modern Fars şiirinin babalarından olan Nima Yuşijtir. Asıl ismi Ali Esfandiari(1897-1960) olan Nima Yuşij, modern ve serbest Fars şiirini oluşturanlardandır. Şiirleri „şiiri niwe“ yada „şiiri Nima“ olarak bilinir. Fars edebiyat eleştirmenlerinin „en büyük şair“ yada „şairlerin en büyüğü“ gibi kategorilere sığdırmaya zorlandıkları Nima Yuşij hakkında tüm dillerde yeterli kaynaklar mevcuttur. Bundan dolayı bu bölümü okuyucuya bırakıyorum..
Hêdî'nin yazısının başlığındaki ikinci kısım, yani „........Laweki Kurd“ ise Sadiqi Henciridir.
Fars modern şiirinin ustalarından Nima Yuşij anılarında geniş bir şekilde Sadiqi Henciri'den söz ediyor.
Hêdî'nin Nima Yuşij'in anılarından Henciri üzerine yazdıklarından bazı bölümleri aktarmaktan yarar vardır.
Nima Yuşij Sadiqi Henciri Azer hakkında şöyle diyor:
„Henciri Azer tek bir adamdı gördüğümde.....
Azer Henciri anlıyor............ Eğer bu necib ve akılı Kürd genci olmasaydı, ben çok sıkılacaktım. Azeri Henciri büyük bir kabiliyet, hassas ve dikkatlidir. Daha doğru ifade etmek gerekirse Henciri Azer çok okuyan ve alim biridir.....
Bazı kimselere benim şiir sanatımın detaylarını anlamışlar. Fakat, birileri var ki şiirlerime ilişkin tüm kaygılarımı, dertlerimi ev çabalarımıda anlamıştı. Bazıları benim yaşamımı biliyor. Benim yaşamımdan itibaren şiirlerimdeki gizli dertlerimi çözemiyorlardı. Azeri Henciri beni hayretler içinde bırakan dertlerimi tanıyan tek kişidir. Beni herkesten daha iyi tanıyor. Hatta Ali Ahmedi'dende daha fazla beni tanıyor. Çünkü, Ali Ahmedi benim bir çok derdimi eserlerimin aracılığıyla biliyordu.
Fakat bu şahıs beni öyle tanıyor ki ben bile kendi kendime ben kimim? diye soruyorum. Bu şahıs asrın perişanı bir Kürd gencidir. İsmi, Henciri Azerdir. Ben anılarımda bir kaç defa ondan söz etmiştim.. Eğer bu Kürd genciyle gece ve gündüz bir yerlerde birlikte kalsaydık, gece ve gündüz çalışabilir ve yazabilirdim.“......
„Bugün Eğitim Müdürlüğünün İdaresine gittim. Dr. Cenneti benim emeklilik işlerimle uğraşıyor. Kendisine teşekkür ettim............Azer bana Sanandaj'da yapılan bir sıgara küllüğünü hediye etti.... Azer dedi ki dün Nusret Rahmeni ve diğer bazı kimseler Axewani(Omedi)yi bana karşı bir şiiri dergisinde yayınladığı için eleştirdiler. Axewan onlara dedi ki Nima'nın yanına gittim bana 'muşhat' yada „klasik serbest şiirler“ üzerine bazı yazılar verdi...........“
„Bugün eğitim müdürlüğüne Azer'in yanına gittim. Şehrudi ve diğerleride ordaydılar. Ben emeklilik başvurumu Azer'e verdim..
Azer benim ne dediğimi iyi anlıyor. Hava çok sıcaktı. Eşim bankaya gitmişti. Eşim benim emekliğim için bir partiyi organize etmek için hazırlıklarla meşguldu..““
„Bu Kürd genci, gururla diyebileceğim bu yıl tanıdığım en yetenekli insandır. Bu gencin kaç yabancı dil bildiğini söyleyemeyeceğim.... Bu gencin dünün, bugünün, her zamanın şiirini ve şairini herkesten daha iyi anladığını da size anlatmayacağım.... Şiir söylediğini söylemeyceğim. Fakat, şiir nedir biliyor. Nasıl mantıklı bir kavrayışı olduğunuda size söylemeyeceğim................ Size onun ne işle uğraştığını ve nasıl bir şahsiyet olduğunuda anlatmayacağım.
O tüm yaşamım boyunca tanıdığım en büyük insandır. Ben yaşamım boyunca aynı perspektifleri ve aynı düşünceleri paylaştığım çok insanla karşılaştım. Fakat, Azer hepsini aşmıştır.“
„Bu Kürd genci, özellikle insan anlamında Kürd, 1954 ve 1955 yılları boyunca tam gönlüme göreydi... Bu Kürd genci öyle kabiliyetliydi ki, kavrayışı alimlerin ötesindeydi, alimliği kavrayışların üstündeydi. Ben onun bilimine ilişkinde bir şey söylemeyeceğim. O çok okumuş. Okumayi başkalarından daha iyi biliyor. Eğer irfan lugatı ile ifade etmem gerekirse, söyleyebilirim ki, „Heq Eliqin“e ilimine ulaşmıştır. O ilimlerin üstündedir. ….........“
„Bu alim, okumuş ve edib Kürdi genci 1948 yılında Tahran'a geldi. Öğretmen olarak işe başladı. Sonra annesi ve babasınıda Tahran'a getirdi. Bir kardeşi öldü, diğer kardeşide hala öğrencidir. Ailenin geçimini o sağlıyor. Güneş vuran bir oda da çok kötü şartlarda yaşıyor.“
„Eşim ve çocuklarımla Hadi'nin yanına gidip resim çektik. Benim anlamadığım neden hoşlandığımız elbiselerle resim çekemiyoruz. Örneğin eğer bizim üstümüzde Kürd elbiseleri olsa fotograf makinesinin resim çekme imkanını aşıyormu? Hadi diyor: 'Kürd elbiseleriyle resim çekmek mümkün değil... Ancak evlerinde giyebilirler.... Dr. Cenneti diyor Hadi Bey ile perspektifleriniz farklı... Ben tüm kavrayışımla deli olmaya başlıyorum.. Bu nasıl anlayış!!!!“
Hêdî'nin makalesinden büyük Fars şairi Nima Yuşij'in Sadiqi Henciri Azer hakkında yazdıklarının bir bölümünü aktarmaya çalıştım. Öyle görünüyor ki, Sadiqi Henciri Azer Tahran'da olduğu zaman oradaki entellektüel çevrelerle sıkı ilişki içindedir. Nima'nın anlatımlarına bakılırsa Sadiqi Henciri Azer sadece politik alanda aktif değil, edebiyat ve sanat dünyasıylada geniş ilişkiler içinde olduğu anlaşılıyor.
Sadiqi henciri Azer'in Fransızca'dan Farsça'ya bazı eserleri tercume ettiği biliniyor.
Demokratik Kürdistan Cumhuriyet'inin kuruluşundan önce „Komelay Jiyanewey Kurd“ tarafından Mehabad'da „Dayiki Niştiman“ adlı bir tiyatro piyesi sahneye konuldu.. „Dayiki Niştiman“ Kürdlerin ulusal bilinci üzerine büyük bir etki yaptı. Bazı kaynaklar „Dayiki Niştiman“ ın Peşawa Qazi Muhammed tarafından, bazıları(kendi söylemiylede) Ubeydullah Eyubiyan tarafından(Aso Zagrosi'nin Eyubiyan üzerine yazdığı makaleye bakınız) ve bazıları da bu tiyatro piyesinin Sadiqi Henciri Azer tarafından kaleme alındığını söylüyorlar.(Dr. Serdeşti'nin Sadiqi Henciri üzerine yazdığı makaleye bakınız)
Devam edecek
Rojgar Merdoxi
