Azadî Liderlerinden Yusuf Ziya‘nın Sovyet Yetkilileriyle ..(7)

    Belgelerle Şêx Said  Hareketi .......(7)Ortadoĝu Bölümüne Yoldaş Pastoxov’aSovyetler Birliĝi Erzurum Konsolosu Yoldaş Pavovsky’eKürd MeselesiKürd Kurtuluş hareketinin tarihine ilişkin yoldaşlardan Şaxovski, Pavlovsky ve Maltisuvda’nın daha önceki raporlarında gerektiĝi kadar detaylarına kadar yazılmıştı.. Benim görevim önümüzdeki aşamaya ilişkin Kürd hareketinden söz etmektir. Bu yeni rapor için yararlandıĝım konu, son dönemlerde Yusuf Ziya adlı bu hareketin önderlerinden biriyle yaptıĝımız görüşmedir.Gelecekte Kürdistan TopraklarıKürd Komitesine göre gelecekte kurulacak Özgür Kürdistan’ın toprakları şu alanları kapsayacaktır: Güney Kürdistan, Türkiye’nin vilayet ve şehirlerinden: Beyazid, Van, Muş, Bitlis, Erzurum, Diyarbekir, Sivas, Adana’nın bir parçası, Urfa ve Lazistan Trabzon’un bir parçası... Kürd Komitesine göre Kürdistan’ın baĝımsız bir iktidarı olması için bu son konusu bölgenin Kürdistan’a katılması gerekir ve böylelikle Karadeniz aracılıĝıyla dışaraıya açılım saĝlanır..Benim Lazların bu konuda tavrı nasıl olur yönündeki soruma Kürdlerin verdikleri cevap: Biz onlarla tümüyle anlaştık, bizim ile birlikte hareket edecekler. Fakat, Fars Kürdistanı meselesinde ise Kürd Komitesi bu meseleyi sonradan gündeme getireceklerini, yani yukarıda sözü edilen sınırlar içinde baĝınsız Kürdistan kurulduktan sonra, Sovyetler Birliĝi ile tam antlaşma saĝlandıktan sonra gündeme getireceklerini söylüyorlar..Türkiye’nin iç durumu ve Kürd Komitesinin taktiĝiKürd Komitesine göre Türkiye’nin bugün içinde bulunduĝu ekonomik ve siyasi durumu işlerini kolaylaştırıyor. 25 Mayis 1923 tarihinde Yusuf Ziya ile yaptıĝımız görüşmede bizim için ortaya çıkan durum şudur:1) Son dönemlerdeki Türkiye’nin ekonomi siyaseti Türkiye çiftçi ve emekçilerinin yaşamını iyileştirmeyi deĝil, daha da kötüleştirdi. Çiftçilerden peş peşe alınan vergi ve haraçlar bu çevrelerde büyük rahatsızlıklara, kin ve nefrete neden oldu... Bu sınıf ve tabakalar içinde çalışmalarımız çok başarılıdır.2) Türk devleti bizim aşiretlerden korkuyor. Bundan dolayi aşiret birliklerin başına Türk komutanları getiriyor.. Kürd komutanlarına ise ya yardımcı yada ikinci derecede görevler veriyor. Türk devletinin bu pratikleri hem Kürd subaylarının ve hemde Kürd askerlerinin saflarında büyük bir hoşnutsuzluk, kin ve nefret yaratıyor. Bu durum bizim bu kesimler içinde faaliyet yürütmemize büyük kolaylıklar saĝlıyor. Sonuç olarak işlerimiz için Hilafetin yıkılmasından dolayi rahatsız olan ve bizi sempati ile bakan Kürd din adamlarından ve beylerinden de yararlanıyoruz. Ayrıca bizim ve Türkiye opozisyonunun önderleri arasında var olan ikili antlaşamaya göre karşılıklı dayanışıyoruz.Soylemekten yarar var eskiden Kürd komitesi size tümden Türkiye’den kopmak istediĝini söylemişti.. Bunu o dönem Türkiye muhalefeti bilmiyordu. Şimdi bu şeyleri muhalefetten gizlemiyoruz.. Son dönemlerde muhalefet ile bu meseleye ilişkin tam bir antlaşmaya vardık..Güney Kürdistan hareketinin önderleriyle anlaşmaya ilişkin ise durum şudur: Bu meseleye ilişkin anlaşmaya vardık.. Kuşkusuz ortak ayaklanma planı vardır. Bu Yusuf Ziya’nın görüşüdür: „ Biz tamamiyle hazırız.. Hatta Türk ordusunun en küçük birliĝine karşı dahi bizim hazırlanmış güçlerimiz var. Eĝer Sovyetler Birliĝi bize yardıma hazır ise 3 gün sonra işe girişiriz“....Kürdistan’da YönetimGelecekte Kürdistan için hangi yönetim stratejisini öneriyorsunuz yönündeki soruma Kürd Komitesi : Sovyetler Birliĝi gibi bir yönetim istediklerini, şimdi iktidar olmadıklarından dolayi birinci aşamada Şeyh ve mollalara ihtiyaç duyduklarını „ söylediler.. Ayrıca Kürdistan’da komunizmden bilinçli bir şekilde söz edilmiyor ve edilmeyeceĝini, Sovyetler yönetiminin yönetim metotundan yararlanılacaklarını ve partinin adını komunist olarak koymacaklarını, çünkü bu konuda halkın zayif , tam tersi ve doĝru olmayan bir anlayışı var „ dedi..Kürdlerin istemleriAçıktır ki Kürdler Sovyetler Birliĝinden yardım istiyorlar.. Zamanında bildirildiĝi gibi 6 maddeden oluşuyor. Şimdi bu 6 maddeye ilişkin sorun bir bütün olarak ortadan kalkıyor.Kürdlerin istemleri şunlardır:1)Kürd Komitesi siyasi yardım istiyor ve uluslararası ikili dayanışmanın koşulları olduĝunu söylüyor.. Ayrıca Sovyetler Birliĝinden Ingltere’ye bu meseleyi Londra Konferansında gündeme getirmesi için uygun bir dil ile bir açıklama vermesini talep ediyorlar. Eĝer bu konuda kendisini ortaya koyma yada siyasi bir gösteriye ihtiyaç varsa silahla bu işi yerine getirmeye hazır olduklarını söylüyorlar.2) Maddi yardım istiyorlar.. Eĝer para ise daha uygundur diyorlar. Tam olarak bu iş için ne kadar gerekli olduĝunu bilmiyorlar.. Görüşmemizde anladıĝım kadarıyla acale olarak 10 bin altın yani 100 bin altın lira istiyorlar. Onların söylemine göre Sovyetler ve Kürdistan sınırları birleştirildikten sonra Sovyetlerden silah ve cephane istiyorlar.Sovyetler ile ikili ilişkiler ve Kürd siyasal görüşün taraftarlıĝıKürdlere ilişkin yukarıda söz konusu yardımlar, Sovyetler Birliĝinin tespit ettiĝi koşullara baĝlı olacak. Kürdler kendilerine de bu soruna ilişkin araştırma ve cevap alma hakkını veriyorlar... Daha sonra örgüt çalışmaları hakkında sorular sorduk : „Eĝer Sovyetler Birliĝi şu an Kürd sorunun çözümünün zamanı olmadıĝını söylerse tavrınız Ingilizlerine Musul Meselesi karşısında nasıl olur?“ diye sorulduĝunda Sovyetler Birliĝinin tavrını destekleyeceklerini, eĝer Sovyetler Birliĝi yardıma hazır deĝilse onlar mecburlar daha uygun bir ortamı beklemeye.... Ama Kürd toplumunun ayaklanmasını başka bir zamana ertelemenin onlar için çok zahmetli olacaĝını söylüyorlar. Çünkü uzak deĝil Türkler, Kürd hareketinin önderlerinden birini tutukladıkları zaman halk galyana gelecek ve o zaman Kürdlerin Türk devletine karşı isyanı hiç bir şekilde engellenemeyecektir. Fakat, Ingilizler ile ilişkili olan ise: Her ne kadar Kürd Komitesinin temsilcisi Haydarzade Ibrahim oĝlu(eski Türkiye Şeyh Ul Islam) Baĝdat’ta ikamet ediyorsada , üzerine aldıĝı sorumluluk geriyi Ingilizlerin Güney Kürdistanı birleştirmeye ilişkin tavrını başka ve yeni bir perspektif ile irdelemesi gerekir. Kürdlerin basınına raĝmen Ingiliz gazetesi „Tan“?? Kürdlerin bu meseleye ilişkin istemlerini gerektiĝi kadar yazmış ve açıklık getirmiştir.Kürd Komitesinin gelecekte tavrı nasıl olacaĝını bilmek çok zordur. Bana göre her şeyden önce bu mesele Türkler ile Ingilizlerin nereye kadar Musul Meselesinde anlaşmalarına endekslidir. Haydarzade ne kadar başarılı olur?Öyle görünüyor ki Kürdler artık bizi beklemeyebilirler.. Uzak deĝil Ingilizler anlaşıp onların yardımıyla Türklere karşı ayaklanarak Kürd devletini kurana kadar onların denetiminde kalmaya çalışırlar. Yada Musul meselesinde Ingilizlerin Türklere karşı tavrı negatif olduĝunu görürler ve Türklerle birlikte Ingilizlere karşı savaşırlar. Bu son sebep sadece Kürdlerin eĝilimine baĝlı deĝil, aynı zamanda Türk devletine de baĝlıdır. Fakat Kürdler bugünkü Türk devlet kadrolarına çok kötü gözle bakıyorlar. Onlarla anlaşmaya varmaları çok zor. Bunlar arasında görüşmelerin başarısı büyük oranda Türk devletinin tavrına baĝlıdır. Tam tersi ise Türkiye’de devrim uzak deĝildir, yeni bir bir devlet iş başına gelir... Kısacası yakın bir gelecekte Kürdlerin tavrı ortaya çıkacaktır.3 Temmuz 1924/Moskova KolikovSSCB Temsilcisi Yoldaş AralovBen, Sovyetler Birliĝinin himayesi altında Baĝımsız Kürdistanı kurmak istiyen Kürd Komitesinin bana ulaştırdıĝı şartları bu mektup ile size gönderiyorum.. Size bu şartların yazılı olduĝu belgenin Kürdçe, Rusça ve Türkçe nushalarının üçünüde gönderiyorum. Rusça olan tekst Kürd Komitesi üyelerinden biri tarfından kelime kelime Fransızçaya çevrilmiştir. Bundan dolayi Kürdçe’deki metin gibi olmayabilir. Benim Fransızcam ise zayıftır.Kürd Komitesinin dostluĝuna, ciddiyetinin beraklıĝına kuşku duymamak gerekir. Benim bir gizli ajanım, iş arakadaşım ve güvenilir biri olan Bilakon Kürd Komitesinin dostudur. Bilakon, Kürd Komitesinin faaliyet ve girişimlerinden haberdardır. Bir dizi tecrübeden sonra hiç kötü bir şeylerine rastlanılmamıştır. Kürd Komitesi bütün Kürd ünlü adamlarını ve yetkili Kürdleri örgütlemiştir.Kürd Komitesinin Yönetim Üyeleri :Kürd Komitesinin Başkanı: Xalid Bey( Cibranli Aşireti),Hüseyin Paşa, Türkiye Parlamentosunun Van üyesi,Hüseyin Bey, Selim Bey, Ismail Hakkı Bey, Kaşyan Ali Bey vs..Orduya ait özel mektupta isimleri vardır.Kürd Komitesinin şartları Kürd aşiret büyüklerinin temsilcileri tarafından üzerine çalışılmış ve hazırlanmıştır. Toplantılarından sonra bana bildirdiler. Toplantıda bu önerileri ya Erzurum Sovyet Konsolosuna yada Ankaradaki Sovyet temsilcisine verme kararınıda tartışmışlar.Toplantıdan hemen sonra Van temsilcisi Hüseyin Paşa ve Hasan Bey Ankara’ya gidiyorlar ve bu önerileri Sovyetlerin Erzurum Konsolosuna verme kararınıda aldılar.Türk yetkilileri Hüseyin Paşa’nın bizim Büyükelçilıĝimize uĝradıĝını bilmemeliler ve kendisinden şüphelememeliler..Bu önerileri aldıktan bir telgraf ile bana bildirin ki bu meseleye ilişkin tavrım ne olmalıdır diye.. Ben sizin izniniz olmadan hiç bir adım atmam... Bu soruna ilişkin sizin izniniz olmadan, Moskova ve Tiflis haberdar edilmeden bir şey yapamam.Eĝer Kürd meslesine ilişkin düşüncelerimi sorarsanız, benim tavrım şöyledir:Eĝer geçmişte doĝuda Ingilizlerle çıkarlarımızın çatıştıĝı alan Ankara ise, bugün bu Türkiye’nin doĝusuna yani Kürdistan’a gelmiştir. Benim düşünceme göre bizim Türkiye’nin doĝusuna ve özellikle Kürdistana ilişkin açık ve net bir siyasal tavır almamız lazım. Ingilizler Doĝu’da geniş bir rol oynadıkları bir dönemde, Rusya için aşaĝılayıcı olur eĝer Kürd meselesine ilişkin tavır almasa..Biz eĝer tarafsız kalırsak Ingilizlerin para ve altınları Erzurum’a varmış durumdadır. Kürd Komitesi (Rusya yanlısıdır) bu para ve altınların deĝerini düşürmek için çok uĝraşması gerekir..Pavlovsky,  Federal Rusya'nın Erzurum Konsolosu20.12.1922[email protected]Çev: Aris Arda