Irak Anayasasi Üzerine* (2)

Irak Anayasasi Üzerine* (2)
Aso Zagrosi

31 Ocak 2005 tarihinde Irak ve Kürdistan’da yapilan secimlerden sonra, Parlamento üyelerinin ilk ve temel görevleri Irak’i bir Anayasaya kavusturmakti... Bu amacla Parlamento kendi icinde 55 kisilik „Anayasayi Yazim Komisyonu“nu olusturmaya basladi. Komisyon Baskanligina Sii bir imam olan Humam, yardimciliklarina Kürdler adina Dr. Fuad ve Sünniler adina ise Adnan Cenabi getirildi.. Kürdlerin bu komisyonda 15 temsilcisi vardi... Daha sonra ABD ve BM’nin dayatmasiyla 15 Sünni temsilciside bu komisyona katildi...

Anayasayi Yazim Komisyonu kendi icinde 6 alt komisyon secti... Bu alt komisyonlarin herbiri, 153 maddeden olusan alti bölümden birini üstlendi..

Ama, Anayasayi hazirlamakla görevli Komisyon ortaya cikan sorunlar konusunda ortak bir anlayisa varmayinca, var olan sorunlari cözmek ve ortak bir zemin yakalamak amaciyla Kürdistan ve Irak siyasal liderleri, haftalarca ortak toplantilar yaptilar.

Ayrica, Kürdistan siyasal partilerinden ve Kürdistan Parlamentosu üyelerinden bir delegasyonda, Anayasa Komisyonu icinde yer alan Kürdistan heyetini güclendirmek icin Bagdat’ta bulunuyordu..

Amerika Birlesik Devletleride „ Anayasa taslaginin esas mimarlarin biri“(Nawsirwan Mustafa)idi, Sorunlar ciktigi ve „Kürdler kendi istemlerinde israrli olduklari zaman Georges Bush’un selamlari Kürd liderlerine geliyordu“ diyor Dr. C. Qadir..

Siiler ise Anayasayi Hazirlama Komisyonunda, karsilastikleri „ her soruna iliskin olarak dini otoritelerine danismaya“(N.Mustafa) gidiyorlardi..

Kisaca özetlemeye calistigim böyle bir ortamda bu Anayasa taslagi kaleme alindi... Daha önce taslagin bazi hususlarina iliskin var olan kaygilarimi ifade etmistim..

Simdi Anayasanin Kürd haklari ve Kürdistana iliskin bölümlerinden bazi aktarmalar yapmaya calisacagim....

Anayasanin birinci maddesi Irak Cumhuriyetinin rejim ve yönetim sistemini „cumhuryetci, parlamenter, demokratik ve federal“ olarak tanimliyor.

Burada alti cizilmesi gereken husus, Anayasa „federal“yapiyi kubul ediyor.

Anayasanin ikinci maddesi „devletin dinine“ iliskindir.. Ben bu maddenin icerigini bu yazinin ilk bölümünde aktarmistim.

Anayasanin 3. Maddesi „ Irak, cok millet, din ve mezhepten olusan bir ülkedir, islam dünyasinin bir parcasidir.. Irak Araplari, Arap dünyasinin bir parcasidir“ diyor..

Bu madde hem Anayasayi Yazim Komisyonu icinde ve hemde disinda tüm Arap sövenislerin tepkisini cekti ve protestolarina neden oldu..

Emir Musa, Arap Ligasi adina Irak Hükümetine bir mektup yazarak „bu madenin yeniden gözden gecirmelerini“ istiyor ve bu durumu „tehlikeli“ buluyor..

Irak Arap sövenlerinin bu konudaki anti Kürd tutumlari ve „Irak’in Arap dünyasinin bir parcasi“ oldugu yönündeki israrlari Anayasa tartismalarinda bir sorun olarak hep sürdü..

Her ne kadar, isim verilerek Irak’in Arabistan ve Kürdistan adli iki ülkeden olustugunu Anayasa vurgulamasada, „Irak Araplarinin Arap dünyasasin bir parcasi oldugunu“ söylemesi, dolayli olarak „Irak kürdlerinin büyük Kürdistan’in bir parcasi oldugunu“ kabul ediyor.

4. Madde:

Birincisi diyor:“Arapca ve Kürdce Irak’in resmi dilleridir“........ Türkmenler ve Suryanilerin cocuklarida devletin okullarinda egitim prensiblerine göre kendi ana dillerini egitim ve ögrenim yapmalari garanti altina alinmistir........

Ikincisi;..........

a)Resmi Gazete iki dilden cikacak,
b)Temsilciler Meclisi( Irak Parlamentosunun Anayasadaki ismi),Bakanlar Kurulu, Mahkeme gibi kamu alanlarinda , resmi kongrelerde konusmak, tartismak, düsence aciklamak bu iki dilden olacak..
c)Resmi belgelerin onaylanmasi ve degistirilmesi iki dilden olacak.. Resmi belgeler iki dilden cikacak..
d)Iki dilden okullarin acilmasi, egitim ve ögrenim prensiplerine ve kosullarina göre olacak..
e)Diger alanlarda esitlik prensipleri gözetlenecek: Para, Pasaport pul vb...

Ücüncüsü: Kürdistan Bölgesindeki kurumlarda her iki dil kullanilacak..

Dörtüncüsü: Türkmen ve Suryani dilleri bu halklar varlik gösterdikleri alanlarda resmi dildir.

Besincisi: Her Bölge ve vilayetin mahalli bir dili genel referandun kanaliyla ve halkin cogunlugunun oyuyla, resmi dil yapma hakki vardir“ ...

Genel olarak bu maddeye bakildiginda, Kürdler icin gecmise iliskin önemli kazanimlar var.. Ama, Arapcayi ikinci bir dil olarak Kürdistana empoze edilmesi pek mantikli degildir.. Arabistan’da Kürdcede kullanilir diye bir sey yok...

Bir cok federal yapida herkes kendi dilini kendi bölgesinde, ortak kurumlarda ise ortaklik kuran halklarin dilleri kullanilir..

Baska bir olayda, Türkmen ve Suryanilerin „varlik gösterdikleri alanlarda“ kendi dillerini tesmi dil olarak kullanabilir“ meselesi bana pek mantikli gelmedi.. Daha dogrusu Araplarin bir oyunu olarak geldi.. Cünkü, Kürdistan’da yasiyan bu halklarin, bulunduklari kaza ve köylerde kendi dillerini kullanmalari en dogal haklaridir. Ama resmi dil baska bir seydir..

Daha sonra 5, 6, 7, 8, 9. Maddeler, secimler, Baas partisi, komsu devletlerle iliskiler, teröre karsi mücadele ve Irak Odusunun yeri, görevi ve siyasetle olan iliskileri, istihbarat birimlerine ve görevleri konusunda genel belirlemeler yapiyor.

Fakat, 9.maddenin (b) bendi „Irak askeri gücleri disinda milis güclere olusturmak yasaktir“ deniliyor ve aciklayici bir bilgi yok!!!!

12. Maddenin birinci bendinde: „Irak’i olusturan halklari temsil eden Bayrak, ulusal marsh...... icin bir yasa cikarilacak“ deniliyor..

Bu olumlu bir gelismedir.. En azindan Kürdler böylece Baascilarin empoze ettikleri Bayraktan ve marshtan kurtulurlar.

Yine 12. Maddenin ikinci bendinde: „ Tatil günleri, ulusal ve dinsel bayramlar icin yeni bir yasa cikarilacak“ deniliyor.

Bu yasa da iyi bir gelismedir. Kürdler en azindan bugüne kadar Kürdistan’da ilan ettikleri ulusal bayramlarini netlestirebilirler.

13.madde: Birincisi „Bu Anayasa Irak’ta en üst yasadir.. Irak’in her tarafi, istisnasiz bu bu yasaya bagli olmak zorundadir“ deniliyor.

Ikincisi, „bu Anayasaya ters düsen yasa cikarilamaz.... Bölge Anayasalarinin her hangi bir maddesi bu Anayasa ters düserse gecersizdir“ diyor..

Yani kisacasi bu Anayasa kabul edildigi taktirde, Irak ve Kürdistanin en üst Anayasasidir.. Eger Kürdistan Anayasasinda bu Anayasaya ters düsecek bir yasa varsa iptal edilecektir...

Daha sonra bir cok madde uzun uzun kisi hak ve özgürlüklerine deginiyor..

23. Maddenin ücüncü shikinin (a) bendinde Iraklilarin mal ve mülk edinme olayina deginiyor ve diyor: Her Iraklinin Irak’in her tarafinda mülk edinme haklari vardir.......“
(b) bendinde ise „demografik yapilanmanin degistirilmesini hedefleyen mülk edinme yasaktir“ deniliyor..

Sömürgeci Baas rejimlerinin daha önce Kerkük, Musul ve Germiyan mintikasinda giristikleri tahrib politikalari, Araplari alanlara yerlestirme girisimlerine karsi iyi bir tedbir...( Tabi bu yasalar uygulanirsa??!!!)

44. madde, „her Iraklinin insan haklarina iliskin Irak’in imzaladigi tüm uluslararasi antlasmalardan dogabilecek haklardan yararlanma hakki var“ Ama diyor yine ayni madde „bu yararlanma hakki mevcut olan Anayasani temel prensiplerine ters düsmemesi kaydiyla“..

Bana göre uluslararasi antlasmalar ulusal yasalarin üstündedir. Eger bir ulusal yasa uluslararasi bir antlasmaya ters düserse, söz konusu yasa degisir..
Baska bir acidanda belki de böyle olmasi (aktüel durumda) daha iyidir. Irak, daha önce „bir Arap ülkesi olarak“ „Arap Ligasinin kurucu“ üyesiydi.. Arap Ligasi Emir Musa’nin agziyla yaptigi santajlara bakilirsa daha cok bas agirtirlar.. Arap ligasini kurulus antlasmasini yeni Irak’a dayatabilirdi..

3. Bölüm federal devletin kurumlarina yasama, yürütme ve yargi olayina ayrilmis.. Bu kurumlarin olusturulmasi, yetkilerine ve birbirleriyle olan iliskilerine deginmis... Bu Anayasada söz konusu olan kurumlara iliskin Gecici Idare Yasasindan farkli olarak, Temsilciler Meclisinden(Parlamento) ayri olarak, Federal Meclis olusuyor.

Anayasanin 62. Maddesinin ikinci shikinda federal Mecliste söz ediyor.. Birincisi diyor: „ Yasama görevi olan bir ‚ Federal Meclis“ olusturulacak ve Meclis Bölgeler ve vilayetlerin temsilcilerinden olusacak.. Bu meclisin görevi, bölge ve vilayetler iliskin yasa ve projeleri kontrol edecek ve gözetleyecek“..

Ikincisi diyor: Bu meclisin olusumu, üyelik sartlari ve özgül durumuna iliskin...................yasa cikarilacak“

Her halde olusturulmasi düsünülen bu Federal meclis, bir nevi Senato olacak...

Fazla uzatmadan Federal Kükümetin ve Bölgesel Hükümetlerin yetkilerini gecelim..

4. Bölüm Federal Iktidara ayrilmis.

107. madde: „federal iktidar, Irak’in bütünlügünü, bagimsizligini, hakimiyetini ve federal demokrasini islemesini korur“ diyor.

108.madde Federal Devletin yetkilerini tanimliyor.
1. Disisleri siyasetini, diplomatik iliskileri, uluslararasi antlasmalar ve sözlesmeleri, borc alma, dis ekonomik ve ticaret siyasetini denetim altina aliyor.

2. Ulusal güvenlik siyasetinin olusturulmasi ve pratige aktarilmasi, askeri güclerin olusturulmasi ve yönetimi, Irak sinirlarinin korunmasi ve savunmasini federal Hükümet üstlenir.
3.Mali, gümrük, paranin basilmasi,, bölgelerin ve vilayetlerin sinirlarindaki ticaretin siyasetini olusturma, devletin bütcesini olusturma, banka olusturma vb.. federal hükümet üstlenir... Daha bir cok madde de Federal Hükümetin yetkilerinden söz ediyor.

109. Madde: „ Petrol, tüm Bölgeleriyle ve vilayetleriyle bütün Irak halklarina aittir“ diyor.

110. madde birincisi „Federal Hükümet, mevcut olana durumda cikarilan petrolleri Bölge Hükümetleri ve vilayetlerle beraber isler ve yönetir.. Elde edilen gelirler insafli bir sekilde ülkenin tüm vatandaslari arasinda böler“........ Daha sonra rejimden zarar gören cevreler kolayliklar saglanir diye vurguluyor, Anayasa

Ikincisi: Federal Hükümet, Bölge Hükümetleri ve Vilayetler petrol ve gaz kaynaklarini isler ve gerekli stratejik siyasetini tespit ederler..................“

112. Madde Federal Hükümet ve Bölge Hükümetlerin ortak yetkilerine ayrilmis durumda
Gümrüklerin yönetimi ve idaresi ortak,
Elektrik olayinin örgütlenmesi ve dagitimi, Cevre,saglik, egitim ve ögretim gibi ortak alanlar var..

Aslinda bu Anayasada yetkilerin büyük bir kesimi merkezi Hükümete verilmis durumda.. Siiler daha önceleri Kürdlerle petrol vb yeralti kaynaklarinin Bölge Hükümetlerinde kalmasindan yanaydilar.. Daha sonra tavir degistirdiler ve „tüm Irak halklarin malidir“(N. Mustafa) teorisini gelistirdiler..

4.Bölüm:

Bölgelerin Yetkileri:
113. Madde: Irak Cumhuriyeti federal bir sisteme göre Baskent, Bölgeler, ademi merkezi Vilayetler vb..... olusur.

Birincisi: „Bölgeler bir vilayeten veya daha fazlasindan olusuyor. Iki bölge birleserek bir Bölge olusabilir.“
Ikincisi: „Bir vilayet yada daha fazlasinin kendisini Bölge olarak örgütlenme hakki vardir. Bunun icin bu iki yoldan biriyle bir referandum isteminde bulunur.

1)Vilayet Meclisi üyelerinin 3/1
3) Bölge secmenlerinin %10‘u böyle bir istemde bulunur ve referanduma gidilir.

Neticede Vilayet yada vilayetlerin secmenlerinin cogunlugu bu yönde oy verirse Bölge kurulur. Devam edecek...

*Not: Anayasada Kürdlere iliskin bazi bölümleri özetleyerek verdim.