Newroz Üzerine Düşünceler- Çarşema Sor-(2)

Newroz Üzerine Düşünceler- Çarşema Sor-(2)

Aso Zagrosi

Bazı eski veriler gösteriyor ki Zerdeştiler ve Zerdeştilerden önce de Çarşamba günü haftanın tatil günüydü. Hatta bugün de Çarşamba gününe saygı gösterme olayı farklı alanlarda Kürd toplumu içinde görülmektedir. Halk Çarşamba günleri evlerinden çıkıp eğlence yerlerine gidiyorlardı. Yine Çarşamba günleri halk Pirlerin ve saygı duydukları insanların mezarlarına giderlerdi. Bu gelenek geçen yüzyılın 70’li yıllarına kadar Hewler şehrinde görülüyordu. Ben kendim tanık oldum yaşlı kadınlar Çarşamba günleri banyo yapmayi, çocukların başını yıkamayı ve çamaşirleri yıkamayı gunah sayarlardı. Çünkü Çarşamba günü tatil günüydü...... Kürd yazar Gani Biluryan çocukluk döneminde Mahabad’daki Çarşamba günlerinden şöyle söz ediyor: “Tüm Çarşamba günleri Mahabad’ın farklı mahalelerindeki kadınlar gruplar halinde eğlence yerlerine ve govend çekmeye gidiyorlardı”... Dinsel anlamda bir günün tatil günü olarak ilan edilmesinden hayret edilecek bir şey yok. Yahudilerin Cumartesi, Hıristiyanların Pazar, Müslümanların Cuma gibi...

Ne zaman Newroz’un bir parçası olarak Çaremba Sor’da ateşlerin yakıldığı bilinmiyor.

Benim bildiğim kadarıyla ilk defa bu konuya ilişkin yazan tarihçi Bîrûnîdir.(973-1048) Bîrûnî, Tefhim ve El Asar’il Bakiye adlı eserlerinde bu meseleyi gündeme getiriyor.

Sayın Herşemi tarihçi Bîrûnî’nin anlatımlarına dayanarak İslami Ay takvimi eski Arap kültüründen alındığını ve yeni yıl belli aralıklarla değiştiğini söyledikten sonra Bîrûnî’den bir alıntı yapıyor. Bîrûnî: “bir yıl tesadufen ay yılı ile Newroz arasında 12 saatlık bir zaman dilimi vardı. Halk tüm bu 12 saat boyunca ateşler yakarak halay çekti. Artık bu yıldan sonra halk alışkanlık haline getirerek yılın son Çarşamba gecesi yan Newroz öncesi ateşler yakmaya ve ateşin üzerinden atlamaya başladılar. Tüm aileler ateşlerin çevresinde toplamaya ve her biri ateşe yedi kuru dalı yada ağaç dalı atarak “ateşe kırmızılığın bana, sarılığım sana” diyorlardı....

Tarihçi El Mesudi (896-957) Bîrûnî’den önce kısa bir şekilde Çarşema Sor üzerine duruyor ve şöyle yazıyor: “eskiden Çarşema Sor, Çarşamba günleri kutlanıyordu. Fakat, Çarşamba günü Araplar tarafından uğursuz ve kötü bir gün olarak görüşdüğünden dolayı, halk iktidar sahibi olan Arapları rahatsız etmemek için ateşleri Salı gününü çarşambaya bağlayan gece yakmaya başladı” diyor.

Çarşema Sor’un bin yıl önce kutlanıldığı biliniyor. Fakat başlangıcına ilişkin, Çarema Sor’un Yeni Yıl ve Newroz ile ilişkisi hala belirsizliğini sürdürüyor.

HEFT (YEDİ) RAKAMI ve YEDİ TEPSİLİ MASA

Genel olarak Hind-Avrupalı halkların ve özel olarak Kürdlerin kültüründe Heft rakamının uzun tarihi bir geçmişi var ve halk da bu rakama saygı ile bakıyor. Heft rakamı bölge kültüründe farklı biçimlerde karşımıza çıkıyor.

Heftane/Heftiyane, yaşanan bir olayın üzerinden bir haftanın geçmesidir. Bu bir çocuğun dünyaya gelişi, , birilerin ölmesi yada bir evlilik olayı olabilir. 7 rakamının Hind-Avrupalı halkların tarihinde önemli dinsel bir geçmişi vardır. Hala da bazı Hind-Avrupalı halkların gelenek ve göreneklerinde bu tabirin etkileri mevcuttur.

Burada esas olarak üzerine durulan Heftane/Heftyane tabiridir. Bu terim Kürd dilinde çok yaygın bir şekilde kullanılmaktadır. Bu hususu irelemeden önce bu terimi başka dillerle kiyaslamak istiyorum. Germani dillerinde heftane tabiri bayram öncesi gün için kullanılmıştır. Hıristiyanlığın kabul edilmesinden sonra bu tabir kiliseye gitmeden önce yani Cumartesi için kullanılıyor. Heft rakamına baktığımız zaman İrani dilleri ve Yunanca hariç tüm diğer Hind-Avrupalı dillerinde Heft “S” harfıyla başlıyor. Fakat bu dillerde bu kelime değişime uğrayarak “H” yada “A” harfiyle başlıyor. Bu durumun kendisi bu kelimenin çok eski olduğunu açık bir şekilde ortaya koyuyor. Heftane, İsland dilinde APTANN, Danimarkacada AFTEN, Anglo-Sakson dillerinde EFEN yada AFFEN bayram öncesi akşam için kullanılıyor. İngilizçe de EVEN ve EVENNİNG Kürdlerin ÊVAR dedikleri akşam için kullanılıyor. İsveç dilinde AFTON tabiri hem akşam ve hemde bayram öncesi akşam için kullanılıyor. Eski Almanca’da ABAND ve günümüzde kullanılan Almanca’da ABEND yine akşam anlamına geliyor. Sayın Herşemi gör Kürdçe’deki ÊVAR/ÊVARE yada HÊWARE/HÊWARÎ de büyük ihtimal ile İngilizce’deki EVEN gibi Heft kökeninden geliyor.

Devam edecek