Binbaşı Noel ve Atmi Aşireti

  Değerli  Okuyucular,   Prof. Dr. Kemal Mazhar   belli bir dönemden  beri    İngiliz arşivlerinde   Kürdler  üzerine  araştırmalar  yapmaktadır.  Kemal Mazhar   Kürdlere  ilişkin   İngiliz belgelerini    4 cilt   halinde  yayınlamaya  karar verdi.   Onun  bu çalışmasını   okurken,    bir çok  Kürd  aşireti,  şahsiyeti  ve    siyasal  oluşumları    hakkında    ciddi bilgilerin  olduğunu  gördüm.  Aslında    Kemal  Mazhar’ın        hazırladığı  bu dört ciltlik  eseri     Kuzey  Kürdlere     sunmak  büyük  bir  hizmet olacak.  Ben  şimdilik  Kemal  Mazhar’ın  Binbaşı   Noel’in    günlüğünden     ATMİ   AŞİRETİ    hakkında    verdiği  özet   bilgileri     aktarmak  istiyorum.  Bilindiği  gibi   Binbaşı  Noel   Güney  Kürdlerinden   Faik  Tapo,  Kuzey Kürdlerinden Kamuran Bedirxan, Celadet  Bedirxan ve    Ekrem  Cemil Paşa birlikte  1919-1920  yılında   bir  Kuzey  Kürdistan  gezisine  çıkıyor.  Bu gezi  hakkında     Kemalist  çevreler  çok  yazıp  çizdiler. Mustafa   Kemal’ın Nutku buna iyi örnektir.  Şimdi    Kemal  Mazhar’ın  ATMİ  AŞİRETİ      hakkında  Binbaşı   Noel’in  günlüğünden    yaptığı  özeti  aktarıyorum.  Aso  Zagrosi   Kemal  Mazhar    şöyle  diyor:   Major  Noel’in    ikinci  günlüğünde    çok çok değerli şeyler var. Özellikle,  Kürd  aşiretleri,  gelenek ve   görenekleri  ve  komşularıyla  olan   hakkında   bir  hayli  bilgiler veriyor.  Major  Noel’in      ATMİ  aşireti  hakkında   yazdıklarını   hiç  bir yerde   okuduğumu   hatırlamıyorum.  Aşağıda   ATMİ   aşireti    hakkında  özet  bilgileri  veriyorum:  “  Maraş  ve  Malatya  arasındaki dağlık  bölgelerde  yaşıyan    ATMİ   Kürdleri  hakkında   rapor.   ATMİ  kelimesi    hükümet tarafından    ATMİLLİ  olarak  değiştirilmiş.   1)TARİH:  Atmiler,   bir  kaç  yüzyıl önce   Xarput’un  yakınında  bulunan    Gumuş Madden’den  şimdi  ikamet  ettikleri  yere  gelmişler.  Atmilerin   geçmişleri  hakkında  hiç bir  bilgi  yok.  Bundan  dolayı  çok  zahmetli bir konu.  2)NUFÜSU:  Bu aşiret   2565    aileden  oluşuyor.  Bunlardan     1505’i  hayvancılıkla     uğraşıyorlar.  ATMİ  AŞİRETİ    şu  kazalarda  yaşıyor:  KazaKöy Sayısı Hane  SayısıNotlarPazarcık81040130  hane ovalık alanda yaşıyor Behesne 768075  hane  ovada  Elbistan11655Köyleri  dağlık  alandadır ve hayvancılıkla  ilgileniyorlarAkçadağ2180 Yaylaları   kışlıklarına  yakındırToplam282565    Köylerin  tam  listesi   birinci  ekte  bulunmaktadır.    Yazlıkları    SİRKİLİ ve  NUKRAKH  DAGH(Nurhak  Dağı-Aso  Zagrosi)ında..     Yaylalarla     köyleri arası yayan  olarak    3    gün  çekiyor.   Atmiler,    Mayıs  ayının  ortalarından  yaylaya çıkar ve  Eylül ayında    köylerine  döneler.  ATMİ   AŞİRETİ’nin   bazı  kolları da  bağımsızlar. Bunlar   Xarput  yakınındaki  Gumişi’de, Arapgir’de,  İslahiye, Kilis ve  Maraş’ta  yaşıyorlar.  Bu aşiretler   200 asker   Türk  ordusuna  veriyorlar.     Askerlerden    30’a  yakını   geri dönmüyor.  Bu  kayıplardan  başka,  Spanish  İnfluenza(İspanya  gribi), açlıktan ve  daha  başka nedenlerden dolayı  ATMİ  aşiretinin    sayısından  %10  eksilme  olmuş.   3)DİL:  Kürdçe ve Türkçe  konuşurlar.  Kurmancileri    Diyarbekir’in   Kurmancisine çok yakındır.  Aralarındaki  fark   % 6 yada  7’iyi  geçmez.   4)KILIK  KİYAFET:  Yazın   şalwar      giyerler.  Geniş ve renkli  bir  pantolondur.    Şalwar ile birlikte  Zabum   adlı askeri  bir çeket  sırtlarına  giçirirler ve  savaş   anlarında  kullanırlar.  Bunlarla  birlikte  Avrupalı  terzilerle  biçilmiş     Sako  adlı çeketleri var.  Kışın  ise Kürdlerin   ulusal  giysilerinden biri  olan   Şal ve Şepikleri   giyerler.   Kırmızı bir  Fes  yada  beyaz  bir  Kullik  Pugarree  ile   başına  takıyorlar.   5)DİNLERİ: Bu  aşiret  üyelerinin  yarısı    Şiidir(Alewi  olarak  bilinmekteler).  Diğer   yarısı ise  Sünnidir.  Sünni ve   Şiiler  arasında    dinsel fanatizm  yok.  Bunlar arasında   evlilikler    doğaldır.  Bu  evlilikler  esnasında kadınlar ve çocuklar  hiç bir şart  getirilemiyor.   Sünni ve Şiilere    müslüman  gözü ile bakarlar.   Dinsel  ayırım  yapmazlar.  Mela ve  Seyidlerin  onların  arasında  olduğu  doğrudur, fakat  oynadıkları rol  çok zayıftır.  6)LİDERLERİ:  Şimdiki  liderleri   Yaqup Paşadır.(Noel   Yaqup  Paşa’nın  ve meclisinin büyük bir  resmini   raporunda  yayınlamıştır)  Yaqup  Paşa, İbrahim  Ağanın  oğlu, Nasif  Ağanın  oğlu, Baz  Ağanın oğlu,  Muhamed  Ağanın  oğlu  Suleyman  Ağanın  oğludur.  Yaqup  Ağanın  Şeyh Muhamed adlı bir  kardeşi var.  Yaqup   Ağanın  eşi ise   Tapo Ağanın  kızıdır.  Yaqup  Paşa   fiziki olarak  çok zayıftır.  Her halde   onun  bu fiziki durumu   Türklerin  işidir.  Geçen yıl  çetelerin isyanına  yardımcı olduğu  suçlamasıyla  9  ay   hapis  yatmıştı.  Yakup  Paşa    dünyayı görmüş  geçirmiş bir adamdır.  Fakat,    çok  çabuk  sinirleniyor.  O  aynı  zamanda    bağışlıyabiliyor, yardımseverdir ve  onun    başka    iyi ve  güzel  alışkanlıklarıda var.  Yaqup Paşa’nın  Türklere  karşı  kini sınırsızdır. O,  hakiki bir Kürd  yurtseveridir.   7)ASKERİ VE SİYASİ AÇIDAN   ATMİ  AŞİRETİNİN   üyeleri cesur  savaşçılar  olarak  nam   yapmışlar.  Bu aşiretin   silah  sayısını  bilmek   çok zahmetlidir.  Yaqup  Paşa  bir kere   bir  Kürd  temsicisine  gizle olarak   2000  cıvarında     mavzeri   olduğunu  söylemiş.  Bir  Türk  mavzerin fiyatı, 8  Türk  lirasıdır. 100  merminin   fiyatı    5  hatta  10  mecidiyeye  değişiyor.  Bu aşiretin   50  suwariside  vardır.  ATMİ   aşiretinin     Malatya  kazasındaki  BALLİAM   Kürd  aşireti ile  ilişkileri  iyi değil.  Geçen  yıl  bir  kız yüzünden  aralarında  çatışma çıktı.   Deniliyor, ki bu  kış  onların  arasındaki  çelişki   patlama  noktasına  gelecektir.  Buna  rağmen  bu iki aşiret arasındaki düşmanlık  o kadar  etkili  bir  olay değildir.    1919 yılında  ATMİLER,  hiç bir şekilde   Britanya’ya   karşı  yapılan  Panislamistlerin propagandalarının  etkisi altına  girmediler.  Bu  yönde     yapılacak  propagandaların   ATMİLERİ  etkisi altına  alması  çok zor.”   Yine  Kemal  Mazhar’ın  yorumu:  Tüm bunlardan  sonra   Noel 9  temel madde halinde (sayfa 39) ATMİLER  de para,  ölçü birimleri, tarımcılık,  hayvanlar,  doğal ürünler, sanat ve ticaret, ekonomik yaşam, araziler,   sağlık,   Atmiler  içinde  yayılan  hastalıklar ve  onların  bu hastalıklara  karşı tedavi  yöntemleri  üzerine  duruyor. Hatta   Noel tüm bunları   sayı ve  rakamlara  dayandırıyor.  Örneğin    hayvancılık için   şöyle diyor: “Savaştan  önce(1.Dünya  savaşı-K.M)  zengin  ailelerin  200  koyun ve keçisi vardı.  Fakir  ailelerin ise  25  koyun  ve keçisi vardı.  Savaştan  sonra  bu  sayı  %50 oranında    aşağı indi.(sayfa 4)    Kaynak:   Kemal Mazhar,   Kurd û Kurdistan,  le Belgename nihênîkanî  Hukumetî  Brîtanya  da   Bergî  Yekem  Çapî  yekem  2008   Hewlêr  Kurdistan,  sayfa   97-101)  Çev:  Aso  Zagrosi