General İhsan Nuri Paşa (14) son

Aso Zagrosi

Daha öncede vurguladığım gibi, Osman Sebrî'de bir dizi zorluktan sonra Güney Batı Kürdistan'a dönmüştü. Osman Sebri “Bîranînên“lerinin son cumlesinde çok ilginç bir bilgi veriyor.
Osman Sebri Güney Batı Kürdistan'a döndüğü zaman Xoybûn'un bir çok ileri gelenleri Fransız yetkilileri tarafından sınırdan uzaklaştırılarak Suriye'nin bir çok Arap şehrinde zorunlu ikamate tabii tutulmuşlardı. Bu arada Osman Sebri “Ararat Cumhuriyeti“nin önderlerinden Xalis Bey'in Tehlike köyüne geldiğini ve orada Cemilpaşazadelerin oğullarının evinde kaldığını duyuyor. Osman Sebri hemen Tehlike'ye gidiyor ve Abdulmecid bey'in oğlu Xalis Bey(1) ile görüşüyor. Osman Sebri göre Xalis Bey, İhsan Nuri, Ferzende ve Broyê Heskî Telo'dan sonra Ağrı Direnişinin 4. Önder kadrosuydu.. Osman Sebri Xalis Bey'den Ağrı Direnişi ile ilgili tüm bilgileri alabileceği hayalini kuruyor ve onunla karşılaşmayı büyük bir mutluluk sayıyordu. Osman Sebri Xalis Bey'i güzel konuşan, espirili bir insan olarak değerlendiriyor ve aralarında çok kısa bir anda dostluk ilişkisininin geliştiğini söylüyor.(2)

Bugün elimize geçen SSCB ve İran belgelerinde biliyoruz ki bu devletler Türkiye ile birlikte askeri olarak hareket edererek Ağrı Direnişine son darbeyi vurmuşlar. Hatta Türk askeri hem Sovyetler Birliğinin toprağını ve hemde İran toprağını kullandıkları biliniyor. Sovyetler Birliği Ağrı Direnişçilerinin kendilerine gönderdikleri küryeleri dahi tutuklayarak cezaevine koydukları biliniyor.(Aris Arda'nın Kürd-Rus İlişkileri adlı çevirisine bakınız) İngiltere ve Fransa'da Türklere Kürd direnişini bastırmak için gereken desteği verdikleri bilinmektedir.

Bugün elimizdeki bilgilerden biri İhsan Nuri, Yaşar Hanım, Şeyh Abdulkadır, Xalis bey, Nadır ve Muhamed Bey başka savaşçılarla birlikte çemberi yararak İran'a geçiyorlar.
Savaş hâlâ sürüyor. “ Eyyub Ağa 1931 yılının Mart ayında İran askerleriyle girdiği bir çatışmada Zêwa Jêrê adlı bölgede öldürülüyor. Ferzende İran devleti tarafından öldürülüyor. 1931 yılının Temmuz ayında Biroyê Heskê Telo Sari Ocax'ın doğusunda öldürülüyor“( Kawa Biyat'tan akt Musadeq Tovî, Kovara Metin, hejmara 119, sayfa 78)
İran ordusunun saldırıları neticesinde Seyidxan, Alican, Reşoyê Silo, Şêx zahir ve başka savaşçılar 1932 yılının sonbaharına kadar iki devlete karşı Peşmerge savaşını yürütüler. Bir çokları bu savaşta Kürdistan şehitler kervanına katıldılar.
Aslında Kuzey Kürdistan'dan İran'a sığınan çok yoğun bir Kürd kitlesi var. Bunlar İran esir muamelesi yapıyor. Bu konuya dair İran kaynaklarını inceliyen Kawa Biyat 27 Mayis 1934 yılına ait “ Gözetim altında tutulanları durumunu inceliyen komisyon“un raporunda aktardığına göre “Ağrı Direnişine katılan savaşların eşleri ve çocuklarından 53 kişi Tebriz'de gözetim altında tutuluyorlardı.............Şêx Abdulkadır Tahran'da, Şemsedin Meşhed'de, Muhamed Tahran'da, İlxani Tahran'da, Misro Semnan'da, Ahmed Ali Semnan'da, Birayê Heskê Telo'nun eşi Rebabe Tahran'da, Ferzende'nin eşi Besre Tahran'da(hapishanede ölüyor) gözetim altındaydılar“(age, sayfa 79)

Sayın M.Cemil Rojbeyani İhsan Nuri Paşa üzerine yaptığı çalışmasında İran Savunma Bakanlığı Belgelerine dayanarak “ 23 Nisan 1942 yılında İhsan Nuri Paşa,Yusuf Ali Muhacir, Besre Hesenli(Ferzende'nin eşi) Teymur Celali, Şemsedin Celali, İlxani Celali ve Muhamed Derweş İran İçişler Bakanlığına bir mektup yazarak maaşlarının artırılmasını, gözetimin kaldırılmasını ve kendi yaşamlarını sürdürebilmeleri için iş imkanına kavuşmalarını talep etmekteler“(aktaran Kovi, age sayfa 80)

Hatta yine bu İran belgelerinde Simko'nun oğlu ve Seyid Taha'nın oğlu Şerifxan'ın İhsan Nuri'yi kaçırmak için Tahran'a adam gönderdiklerinden sözediliyor(1942 yılında)

Sonuç olarak İhsan Nuri Paşa'nın ölüm yıldönümü olan 25 Mart için kısa bir anma mesajını yayınlamak isterken kendimi Kuzey Kürdistan'da hâlâ yayınlamamış bir dizi belgenin içinde buldum.. Bunlardan bir kesimini aktarmaya çalıştım. Diğer bir kesimide zaman bulursam yayınlarım. Bu arada İhsan Nuri Paşa'nın dostu ve aynı zamanda onun çalışmalarını yakınen bilen şehid M. Cemil Rojbeyani İhsan Nuri üzerine yaptığı çalışmada “Kürdlerin kökeni“ adlı eserin İhsan Nuri'ye ait olmadığını söylüyor.(akt Tovi, age, sayfa 83)

1)Ben belli bir süre önce Xalis Bey'in akrabası olan eski bir arkadaşıma ulaşarak Osman Sebri'nin Xalis Bey'in Suriye'ye geçtiğine dair bilgiyi aktardım ve teyit etmeye çalıştım. Arkadaşım bana kendilerinden böyle bir bilginin olmadığını söyledi. Umut ederim ki bazı araştırmacılarımız Xalis Bey, Ferzende, Biro Heskî Telo gibi Kürd şahsiyetleri hakkında ciddi çalışmalara girerler. Çünkü ortada doğru/yanlış bir dizi bilgi dolaşıyor. Hâlâ canlı tanıklarında bulunduğu bir dönemde tarihimizin bu boyutu daha kolay aydınlatılabilinir.
2)Osman Sebri'nin anılarının Birinci Bölümü Xalis Bey ile ilgili aktardığım cumle ile (1931) bitiyor. Bu görüşme 1931 yılında gerçekleşiyor. Osman Sebri'nin Anılarının ikinci bölümünü bulmak için oğlu Hoşeng ile bir telefon görüşmesini yaptım ve anıların akibeti hakkında bilgi almak istedim. Hoşeng'in bana aktardığına göre “Osman Sebri hapishane düştüğü zaman anılarını kurtarmak için Suriye Kürdlerinden tanınan bir şahsiyete teslim ediyor. Bugünde hâlâ yaşıyan bu Kürd şahsiyeti Anıları “kaybediyor“. Aslında Osman Sebri'nin anıları ciddi bir gözle okunduğu zaman o tüm Xoybûn liderleri hakkında “iyi düşüncelere“ sahip değil. Osman Sebri Anılarının Birinci Cildinde hepsini suçluyor. Her halde o Anılarının ikinci cildinde onları topa tutmuştur. Bundan dolayı bazı Kürd çevreleri o anıların yayınlanmasını istemiyor. Bende Osman Sebri'nin Xoybûn kadrolarına yönelik sert eleştirilerine ve onlara karşı var olan iddialarına doğrudan tanık oldum. Fakat ne yazıkki o dönem konuya fazla ilgi duymuyordum. Daha sonra Osman Sebri ile yıllarca politik faaliyet sürdüren Mela Neyo'dan onun iddiaları hakkında bazı bilgilere sahip oldum. Bence bu anılar yayınlanmalı. Çünkü Osman Sebri'nin Anıları yanlışlarıyla/doğrularıyla Kürdistan tarihinin bir parçasıdır. Osman Sebri eğer anılarında haksız iddialarda bulunuyorsa verilerle çürütmek en doğru yoldur.