Aslında Mewlana Xalid Şarezori’nin yaşadığı dönem Qaçari Şahları ve Osmanlı Sultanlarıyla ilişkiler meselesi gündeme geliyor ve tartışılıyor. Bu gerçekliği Mewlana Xalid’ın Seyyid Taha Hakkari’ye gönderdiği mektuplarda öğreniyoruz. Mewlana Xalid Seyyid Taha’ya gönderdiği bir mektupta “eğer Şah’da görüşmek isterse uzak durmak lazım” ve kendilerine “ biz derweşiz dünya işleriyle ilgilenmiyoruz” yolunda cevaplar verin, diyor. Bu mektubu bir bütün olarak değerlendirdiğimiz zaman öyle anlaşılıyor ki, Seyyid Taha Mewlana Xalid’a bir mektup yazarak Qaçarilerin görüşme teklifini gündeme getirmiş.

Mewlana Xalid, Seyyid Taha’ya gönderdiği ikinci mekupta “devlet yetkilileriyle görüşmeleri doğru bulmuyorum. İster Şii ve ister Sünni olsunlar, eğer niyetleri temiz ve kalpleri pak ise tanrı onları doğru yolla getirsin. Eğer iktidar sahipleri hayırlı ve iyilerse bunu yoksulların ve ezilenlerin mutlu olup olmadıklarından görebilirsiniz” diyor.(Mehemed Heme Baqi, Şoreşi Şêx Ubeydullah Nehrî, 1880, Le Belgenamey Qaçari de sayfa 50-51)

Mewlana Xalid Şarezori yaşadığı dönemde Halifelerinden biri olan Abdulwahab Susiyi Osmanlı Sultan’ıyla ilişkiye geçiyor. Sultan Abdulwahab’ı yanına çekmeye çalışıyor. Nakşibendi Tarikatı içinde bir dizi tartışmalardan sonra Mewlana Xalid Halife ve müritlerine yazdığı bir mektupta Abdulwahab’ı tarikata bir daha geri dönmemek üzere çıkartıklarını bildiriyor.(Şêx Mehemedi Xal, Yadi Merdan, sayfa 361-362)

Mewlana Xalid’ın o dönemler iktidar sahiplerine karşı mesafeli davranması ve daha sonraki süreçte halifeleri Nehri Şeyhleri, Barzan ve Palu Şeyhleri ve Kafkasya’da Şeyh Şamil’in(1798-1871) hareketlerinde de görüldüğü gibi ezilenlerden yana kendilerini bir bütün olarak siyasal ortamın içinde buluyorlar.
Şeyh Şamil ile Şeyh Ubeydullah Nehri’nin babası Seyyid Taha Hakkari arasındaki ilişkiler o dönemde biliniyordu. Seyyid Taha ve Şeyh Şamil, Şeyh Şamil ve Kürd aşiret liderleri arasındaki ilişkiler o dönem Rus devlet yetkililerini korkutuyor. 1850’de Tebriz Rus Konsolosu Khanikov Şeyh Şamil ile Seyyid Taha Hakkari ve Dağıstan Kürdlerinin yakınlaşmasına dikkat çekiyor. Khanikov, Chirnkov’a(Dışişler Bakanı) yazdığı bir mektupta “Şeyh Şamil 1846’dan beri Dağıstan Sünni Kürdlerine ve Seyyid Taha Nehri’ye yakınlaşmaya çalışıyor. Seyyid Taha’nın 10.000 Müridi var ve Şeyh Şamil ile uzun zamandan beri dostlukları var.” Chirinkov’un kendisi de “Şeyh Şamil’in Seyyid Taha Hakkari’ye ve ağalarına(Kerimxan Rewandizi) hediye ve mektuplar gönderdiğini Hasan isminde bir adamını Haci Murteza lakabıyla Hakkariye ve Şino köylerine göndediğinden haberi vardı” (Mehemed Heme Baqi, Şoreşi Şêx Ubeydullah Nehrî, 1880, Le Belgenamey Qaçari de sayfa 52)

Qaçari, Osmanlı ve Rus devletleri Seyyid Taha Hakkari’nin Kürdistan gibi stratejik bir bölgede sahip olduğu prestij ve gücü gördüklerinden dolayı ona yakınlaşmaya ve hakkında gereken bilgileri toplamaya çalışıyorlardı. Çarlık Rusyası Kırım Savaşı gündemde olduğu bir dönemde Şeyh Şamil ile Seyyid Taha’nın ilişkilerini merak ediyor. Şeyh Şamil’in Azerbeycan’da, Seyyid Taha’nın Kafkas Kürdleri arasında ciddi etkileri ve geniş bir mürit çevreleri vardı. Ayrıca Şeyh Şamil ile Seyyid Taha arasında yakın ilişkiler vardı.
Halfin Rus konsolosluklarının belge ve bilgilerine dayanarak “ Şeyh Şamil ile Seyyid Taha Efendinin etkileri ve sahip oldukları güçlerin durumu özellikle Kırım Savaşı ortamında Rus yetkililerini kaygılandırıyordu. Bundan dolayı Rusya Seyyid Taha ve Müridleri hakkında daha fazla bilgiye sahip olmak istiyordu.( Mucteba Burzuyi, Barudoxi siyasi Kurdistan 1880-1946, Dezgayi Mukriyani, sayfa 61)

Şêx Ubeydullah Nehrî’nin Kürdistan’ın bağımsızlığını hedefleyen mücadelesini anlatmadan önce kısaca da olsa ailesi hakkında bilgi vermek istiyorum.
Şêx Ubeydullah Nehrî’nin bilebildiğimiz kadarıyla iki oğlu vardı. Bunlardan biri 1911 yılında vefat eden Seyyid Muhammed Sıdıq ve diğeri ise 1925 Devriminin yenilgisinden sonra Şeyh Said ve arkadaşlarıyla ile birlikte idam edilen Seyyid Abdulkadir Geylanidir.
Şehid Seyyid Abdulkadir Geylani’nin bildiğim kadarıyla iki oğlu vardı. Bunlardan biri 1925 yılında Amed’te babası Seyyid Abdulkadir ile birlikte idam edilen Seyyid Muhammed, diğeri ise 1925 Devrimi sırasında Şemzinan ayaklanmasını gerçekleştiren Seyyid Abdullahdır. Seyyid Abdullah ayaklanmanın yenilgisinden sonra Güney Kürdistan’a geçti. Orada Kürd hareketine katıldı. Daha sonra ikinci Dünya savaşı sırasında Doğu Kürdleri Kürdistan Demokratik Cumhuriyetini (Mehabad) örgütlemeye çalıştıkları bir dönemde Seyyid Abdullah Doğu Kürdistan’a geçti ve Kürdistan Cumhuriyetini destekledi.
Seyyid Abdulkadir ile birlikte idam edilen oğlu Muhammed’in bazı çocukları Türkiye’de kaldı.. Bunlardan biri bir dönemler Sümerbank Genel Müdürlüğünü yapan Seyyid Ahmet Hızır Geylandır. Seyyid Muhammed’in bir diğer oğlu Musa ise amcası Seyyid Abdullah ile birlikte Şemzinan olayından sonra Güney Kürdistan’a geçti.

Seyyid Abdullah’ın ailesi

Seyyid Abdullah’ın iki oğlu vardı:

1)Dr. Seyyid Aziz Geylani/Şemzini( daha fazla bilgi için daha önce üzerine yazdığım Şeyh Ubeydullah'ın Komünist Torunu: Dr. Aziz Şemzînî(1) adlı yazı serisine bakınız)
2)Seyyid Abdulkadir Sani (ikinci)

Seyyid Abdulkadir Sani’nin erkek çocukları:

1)Seyyid Faruk Geylanizade,
2)Seyyid Taha(Muhendis)
3)Seyyid İbrahim,
4) Seyyid Salih,
5)Seyyid Mahmud,
6)Seyyid Ubeydullah,

Şêx Ubeydullah Nehrî’nin büyük oğlu
Seyyid Muhammed Sıdık’ın oğulları:
1)Seyyid Taha Sani(İkinci)
2)Seyyid Reşid,
3)Seyyid Şemseddin,
4)Seyyid Musehaldin,

Seyyid Taha Sani(ikinci)nin erkek çocukları:

1)Seyyid Muhammed Sıdık Sani-ikinci-(Puşo)
2)Seyyid Ubeydullah Sani(Tero)
3)Seyyid Salih Darucan,
4)Seyyid İzzedin(Çeto)
5)Seyyid Ahmed,
6)Seyyid Haci Sani,
7)Seyyid Mazhar(Kerkes)

Seyyid Muhammed Sıdık Sani’nin erkek çocukları:
1)Seyyid Kamuran,
2)Seyyid Xusrew,
3)Seyyid Perawez Teroş
4)Seyyid Faruqi

Seyyid Darucan’ın erkek çocukları:
1)Seyyid İmadedin
2)Seyyid Sami,
3)Seyyid Egid,

Seyyid İzzeddin (Çeto)in erkek çocukları:

1)Seyyid Birzo,
2)Seyyid Feramerz,
3)Seyyid Aras,

Seyyid Ahmed’in çocukları:

1)Seyyid Taha(Çeko)
2)Seyyid Hoşeng,
3)Seyyid Ferheng,
4)Seyyid Said
Seyyid Haci Sani’nin erkek çocukları:
1)Seyyid İsmail,
2)Seyyid Abdulnasır,
3)Seyyid Suleyman(Muhendis)

Seyyid Mazhar(Kerkes)ın erkek çocukları:
1)Seyyid Nureddin,
2)Seyyid Gazi,
3)Seyyid Geylani,
4)Seyyid Abdullah

Seyyid Şemseddin’in ise erkek çocuğu:
1)Seyyid Reşid,

Seyyid Muslehddin’in ise çocukları:
1)Seyyid Kazım Jajabadi,
2)Seyyid Enwer,
3)Seyyid Wahdeddin,
4)Seyyid Reşid (Dr. Saleh Ebrahimi, age sayfa 81-82)

Devam edecek