Şahzade Abbas Mirza Melik Ara anılarında babası ve annesiyle Seyyid Taha ilişkilerine dair söyledikleri doğruların bir kısmını içeriyor. Bir de Abbas Mirza’nın açıklamadığı bazı gerçekler vardır. Şah Muhammed Qaçari’nin eşi ve Prens Abbas Mirza’nın annesi Hatice Hanım Kürd asılı bir bayandı. Daha açık bir şekilde ifade etmek gerekiyorsa Yahya Xan Çariq’ın bacısıydı. Abbas Mirza’nın da söylediği gibi annesi Hatice Hanım Seyyid Taha Hakkari’nin müridiydi. Sadece annesi Hatice Hanım değil, Prens Abbas Mirza ve hatta babası Şah Muhammed Qaçari’de Seyyid Taha’nın müridleri içinde olduğu söyleniyor.
Dr. Saleh Ebrahim Seyyid Taha Hakkari ile Şah Muhammed Qaçari ilişkileri konusunda şöyle yazıyor: “Hazreti Seyyid Taha Şemzini’nin Şah Muhammed Qaçari üzerinde etkisi çok büyüktü. Şah Muhammed Seyyid Taha eliyle tövbekar ve müridi olmuştu. Şah Muhammed Seyyid Taha’nın Xaniqasının masraflarını ödemek ve misafirlerinin masraflarını karşılaması için aylık olarak kendisine 500 tümen/tomen ödüyordu. Şah Muhammed Mergewer’ın 10 köyünü de Seyyid Taha Şemzini’ye bağışlamıştı.
Şah Muhammed’in eşlerinden Abbas Mirza’nın annesi Hz. Seyyid Taha Nehri’nin müridi ve tövbekarıydı, Seyyid Taha’ya ve ailesine çok saygı duyuyor ve hizmet etmek için çırpınıyordu.
Abbas Mirza’nın annesi Xatice Xanım, Yahya Xan Çariqi’nin bacısıydı.............
Şah Muhammed ömrünün son günlerinde Nasreddin Şah’ı veliahttan indirim yerine veliahtı Abbas Mirza’yı bırakmak istiyordu. Abbas Mirza’da Hz. Seyyid Taha Nehri’nin müridiydi. Fakat ölüm Şah Muhammed’e bu imkanı vermedi. Nasreddin bir dizi hile ve entrika ile iktidara geldi. Nasreddin’in annesi Abbas Mirza’yı öldürmek istemişti. Abbas Mirza Hz. Seyyid Taha Nehri’yi çok seviyordu ve müridiydi. Hz. Seyyid Taha 1272 (H) yılında öldükten sonra Hz. Şeyh Ubeydullah Nehri Qazi Şemzinan Şahı onun yerine geçti. Çariqi Kürdlerden olan annesi tarafından Kürd olan Abbas Mirza Şeyh Ubeydullah’ın müridi oldu ve onun yolunda gitti. Abbas Mirza, Hz. Şeyh Ubeydullah ile yakın ilişkiler içinde girdi.(Dr. Saleh Ebrahimi, age sayfa 79)
Bir çok kaynak Nehri şeyhleriyle Qaçari hanedanlığı arasındaki ilişkiler üzerine duruyor. Burada bu kaynakların hepsine baş vurma imkanı yok. Ama, yine de bazılarına baş vurmak istiyorum. Nawşirwan Mustafa Emin “Kurd û Ecem” adlı çalışmasında “Şah Muhammed Qaçari ölümünden sonra bir kaç erkek ve kız çocuğu arkasında bırakmıştı. Şah’ın oğulları içinde iki tanesi ön plandaydılar. Bunlardan biri Nasreddin ve diğeri ise Abbas Mirza’ydı. Abbas Mirza’nın annesi Xatice Hanım Yahya Xan Çariq’ın kızıydı. Xatice Hanım’ın ailesi Çariq Kürd mirlerindendi. Xatice Hanım’ın ailesi Şeyh Ubeydullah’ın babasının müridleriydi. Xatice Hanım ile oğlu Abbas Mirza Şah’a çok yakındılar. Söylendiğine göre Şah Muhammed ölmeden önce Nasreddin’i veliahttan alarak onun yerine hala küçük olan Abbas Mirza’yı veliahtı olarak bırakmak niyetindeydi. Onun ölümünden sonra Abbas Mirza şah olacaktı. Şah Muhammed öldükten sonra Nasreddin Şah oldu. Fakat baba tarafından kardeşi Abbas Mirza’nın yerine göz koyduğundan korkuyordu. Şah Nasreddin, Abbas Mirza’nın ve annesi Xatice’nin tüm mal ve mülklerine el koydu. Nasreddin’in annesi Mehd Eliya Abbas Mirza’nın gözlerini kör etmek istiyordu. Şah Nasreddin ise onu öldürmek istedi. Fakat Rus ve İngiltere vezirlerinin baskısı neticesinden Abbas Mirza hayatta kalabildi ve o dönem Osmanlıların denetimi altında bulunan Arap Irak’ındaki Etbati Alyat’ta sürüldü ve 25 yıl sürgün de kaldı.”(Nawşirwan Mustafa Emin, “Kurd û Ecem”, Senteri lêkolinewey Strateji Kurdistan, Silêmani-2005, sayfa 194-195)
Sadece Şeyh Ubeydullah ve Nehri Şeyhlerine sıcak bakan kaynaklar değil, düşman kaynaklarıda iki taraf arasındaki ilişkiler üzerine duruyorlar.
Bilindiği gibi Şeyh Ubeydullah Nehri önderliğinde gelişen 1880 Devrimi sürecini yaşıyan ve yaşanan gelişmeleri düşman gözüyle irdeleyen iki kaynak elimizde bulunuyor. Bunlardan biri Ermeni asılı İskender Xuryanis’in “Qiyam Şêx Ubeydullah Şemzini der Kurdistan, Dunya Daniş Tehran-2537, diğeri ise Azeri asılı Ali Avşar, Şoreşi Şêx Ubeydullah Zimime, Tebriz, 1347 dir. İskender Xuryanis 1880 Devrimi sırasında Urmiye mıntıkasındadır. Ali Avşar ise Mehabad mıntıkasındadır. Her ikisi de yaşanan gelişmeleri çokça düşmanca aktarıyorlar. Ama buna rağmen bu kitaplarda Şeyh Ubeydullah önderliğinde gelişen hareket hakkında yararlanacak bilgiler de vardır.(Nawşirwan Mustafa Emin, age, sayfa 237)
Ali Avşar, Şah Muhammed’in Seyyid Taha Şemzini’ye verdiği önem hakkında şöyle yazıyor: “Seyyid Taha ara sıra Tahran ve Tebriz’e geliyor ve kendisini saray ve Şahin Şah devletinin yöneticilerine yakınlaştırıyordu. Uşaklığı vasıtasıyla Şah’ın kapısında büyümüş, 500 tümen maaşı, Mergewer bölgesinde 5 köyü vardı ve İran devletinin mirasından geçiniyordu. Fakat, hiç bir zaman bahtsızlık yapmadı. İran devletinin ekmeği ve nimetini her zaman göz önünde bulunduruyordu. Bundan dolayı devlet yöneticileri her zaman onu tutuyor ve durumundan haberdardılar.”( Mucteba Burzuyi, Barudoxi siyasi Kurdistan 1880-1946, Dezgayi Mukriyani, sayfa 62)
Nehri şeyhleriyle Qaçari Şahları arasındaki ilişkilere bu yazı serisi içinde daha sonra da geleceğiz. Şah Nasreddin Nehri Şeyhlerinin Mergewer’deki arazilerine el koyuşlarını ve buna karşı Şeyh Ubeydullah’ın tepkisini Şeyh Ubeydullah’ın farklı çevrelere gönderdiği mektuplarda da ortaya koymaya çalışacağız.
Devam edecek
