1925 Kürdistan Ulusal Hareketi, Kürt Halkının önemli bir tarihsel mirasıdır. 1925 Kürdistan Ulusal Hareketi, 20. Yüzyılın başlarında Kürt tarihinin çok önemli siyasal ve toplumsal olaylarından birisidir. Osmanlı İmparatorluğunun dağılma sürecine girmesi ve Türkiye Cumhuriyeti adıyla yeniden organize edilmesiyle birlikte; Kürt Milletinin inkar edilmesi, ulusal-demokratik haklarının gasp edilmesine karşı gelişen örgütlü toplumsal bir harekettir. Mustafa Kemal, göz diktiği iktidarın önündeki en büyük sorun olan, Kürt ulusal haklarının nasıl gündemden düşürüleceğidir. Bu nedenle resmi ideoloji olarak Kemalizm, anti-Kürt refleks zeminine oturmuştur. Türk Devleti'nin militarist, otoriter ve anti-demokratik bir nitelik kazanmasında, tarihsel geleneği kadar Kürt-Kürdistan Sorununun ağırlığı vardır. Kürtler, bağımsızlık ve özgürlükleri için, 1920'li yıllarda Kürdistan İstiklal Komitesi (Azadî) öncülüğünde, ulusal-demokratik talepleri etrafında örgütlenmeye başladılar. Kemalistlerin aldatma taktiklerinin ortaya çıkması ve Lozan Anlaşmasıyla Kürtlerin imha ve inkarına uluslararası onay verilmesi, Kürt ulusal muhalefetinin, çok kısa süre içinde, geniş bir toplumsal alana yayılmasına yol açtı. Kürtler, tarihlerinde ilk kez güçlü bir şekilde ulusal-demokratik talepleri etrafında kenetlenmeye başladılar. Kürt örgütleri, Kürt aşiretleri, etkin Kürt din adamları, Kürt aydınları aynı çatı altında bir araya gelebildiler. Kürdistan İstiklal Komitesi(Azadî), meşru Kürt ulusal taleplerini her düzeyde dile getirdi. Özellikle mazlum Kürt Halkının taleplerini desteklemeleri için, “ezilen halkların dostu“ olduğunu söyleyen Bolşeviklerin nezdinde yoğun diplomasi yürüttüler. Bolşevikler, dizlerinin dibindeki mazlum Kürt Halkının taleplerine hiçbir zaman destek olmadılar. Wilson prensiplerine rağmen, Batı dünyası da Kürtlerin statüsüz bırakılmasına onay vermiştir. Türkiye Cumhuriyeti Devleti'nin Kürtlerin ulusal-demokratik taleplerine tepkisi kanlı ve vahşice oldu. Çeşitli entrikalarla Azadî Örgütü lideri Cıbranlı Halit Bey ve örgütün askeri- siyasi kadroları tutuklandı. Devlet güçlerinin provakasyonu ile Kürdistan Ulusal Hareketi 13 Şubat 1925 günü Piran'da zamansız başladı. Buna rağmen Kürdistan Ulusal Hareketi kısa süre içinde, Kürdistan'da çok geniş bir alanda denetimi sağladı. Bundan sonrası tam bir yıkım ve vahşet örneğidir. Hareket kısa sürede askeri darbe yer. 14 şehir, 700 köy, 9000'e yakın ev harabeye döner. 7.500 kişi zindana atılır ve bunlardan 660 kişi idam edilir. 80.000 Kürt öldürülür, 50.000 kişi göç ettirilir. Hareketin başında bulunan Şeyh Said ve arkadaşlarının 15 Nisan 1925 tarihinde Varto' da yakalanmasıyla seri idamlar başladı. Yüzlerce Kürt Hınıs'ta kurulan Harp Divanının kararıyla anında sorgusuz-sualsiz kurşuna dizildi. - 14 Nisan1925 tarihinde Azadî Örgütü lideri Halit Bey, Yusuf Ziya Bey, Teğmen Ali Rıza Bey, Mele Abdurrahman ve Faik Bey Bitlis Harp Divanın kararı ile Bitlis'te, - 17 Nisan 1925 tarihinde Azadî kadrolarından Doktor Fuat ve Şeyh Eyüp, Şark İstiklal Mahkemesinin kararı ile Diyarbakır Saray Kapı'da, - 27 Mayıs 1925 tarihinde Seyit Abdulkadir, oğlu Seyit Mehmet, Kemal Fevzi, Hacı Ahti, Mehmet Tevfik, Kör Sadi ve Hoca Askeri, Şark İstiklal Mahkemesinin kararı ile Diyarbakır'da, - Şeyh Said , Şeyh Abdullah, Kamil Bey, Baba Bey, Şeyh Şerif, Fakif Hasan, Hacı Sadık Bey, Çanlı Müftü Şeyh İbrahim, Şeyh Ali, Şeyh Celal, Şeyh Hasan, Garipli Mehmet Bey, Hanili Mustafa Bey, Hanili Salih Bey, Çanlı Şeyh Abdullah, Şeyh Ömer, Şeyh Adem, Madenli Kadri Bey, Peyranlı Mele Mahmut, Şeyh Şemsettin, Şeyh İsmail, Şeyh Abdullatif, Şeyh Hasan, Bolikanlı Mele Emin, Arap Abdi, Kargapazarlı Mehmet Ağa, Şenlikli Süleyman, Musyanlı Mele Cemil, Demirci Süleyman, Süleyman Efendi, Tahir Efendi, Hanili Mahmut Bey, Hacıbegli Şeyh Ali, Bolikanlı Hacı Halit, Diyadinli Timur Ağa, Hınıslı Abdullatif, Karyeli Mehmet Bey, Sülayman Bey, Bahri Bey, Şeyh Cemil, Çapakçurlu Yusuf, Şenlikli Ali Badan, Kargapazarlı Halit, Jandarma Hamit, Tahir Bey, Nahiye Müdürü Tayyib Ali Haziran 1925 tarihinde 28/29 bağlayan gece, Şark İstiklal Mahkemesinin kararı ile Diyarbakır Ulu Camii'nin önünde idam edildiler. Seri idamlar Elazığ ve diğer şehirlerde 1926 yılına kadar devam etti. Kürt Halkı, ayaklanma sonrasında büyük haksızlıklarla karşı karşıya kalmış, toplu şekilde katledilmiştir. Kurulan özel mahkemelerde hareketin liderleri ve kadroları Bitlis, Diyarbakır ve Elazığ'da; hukuka ve insanlığa sığmayan yöntemlerle cezalandırılmışlardır. İstiklal Mahkemeleri, Türkiye Cumhuriyeti'nin menfaatlerini korumak için kurulmuş, meşru olmayan mahkemelerdi. Bu nedenle, 1925 Kürdistan Ulusal hareketi liderleri ve savaşçılarının yargılanmasının, evrensel hukukla ilişkisi yoktu ve şekli bir yargılamaydı. Aslında doğrudan ölüm infazlarının, sahte mahkemeler yoluyla onaylanmasıydı. 1925 Kürdistan Ulusal Hareketinin liderleri, Kürt Halkının özgürlük mücadelesinin kahraman isimleridir. Direnişleriyle ve onurluca duruşlarıyla idam sehpasına başı dik yürüyebilecek kadar davalarına bağlıydılar. Ayrıca, 1925 Kürdistan Ulusal Hareketinin liderleri, yıllarca Kürt Halkının meşru ve haklı ulusal istemleriyle gündeme geldiler, halkın kalbinde, bilincinde, folklorunda ve türkülerinde yer edindiler. 1925 Kürdistan Ulusal Hareketi'nin hedefi; Kürtlerin dünyadaki diğer milletler gibi kendi devletine sahip olmasıdır. Günümüzde de bu konuda köklü tartışmalar devam etmektedir. 1925 Kürdistan Ulusal Hareketi, bu günde aydınlatıcı özelliğe sahiptir. Ulusun kendi kaderini tayin etmesi vazgeçilemez bir haktır. 1925 Kürdistan Ulusal Hareketi, amaçları ve duygularıyla geniş kitlesel bir tabana dayandı. Kürt Halkının talep ve duygularıyla bütünleşti. Bu nedenle haklı ve meşru bir harekettir. 1925 Kürdistan Ulusal Hareketi, Kürt Halkının tarihsel önemli miraslarından birisidir. Bu mirasa sahip çıkmak, yeni kuşaklara aktarmak her Kürdün, her Kürt aydınının ve siyasetçisinin görevidir. 28- 29. 06. 2008 * 1925 Kürdistan Hareketi'nin Lider ve Mücadelecilerini Anma Komitesi (TEVKURD-Komeleya Ehmedê Xanî-Devrimci Demokratlar/CTWAN-KURD-Weşana Ray-Bağımsız Şahsiyetler)