Kitaplarımı ve evraklarımı düzenlerken geçmişte yazdığım ve yayınlamadığım yazılarımın arasında 1995 yılında Musa Anter üzerine yazmış olduğum bir yazımı buldum ve tekrar gözden geçirerek yayınlanmayı bir borç bildim. Ayrıca, İstanbul'dan Fransa'ya gelmeden önce çok sık gördüğüm Musa Anter'e ilişkin yazmam artık bir zorunluluk haline gelmişti.

Kapitalizimin gelişmesi ve dünya ölçeğinde bir sistem haline gelmesi ile birlikte; dünyada farklı dil konuşan halklar devlet şeklinde organizasyonlar oluşturmuşlardır. Kapitalist sistem halkları uluslar halinde örgütleyerek ulus devletler yaratmıştır. Ulusları birbirlerinden ayıran bir çok faktörün arasında dil ve kültür belirleyicidir. Çünkü, bir ulusun kendini yeniden üretmesi ve geliştirmesinde dil ve kültür çok önemli roller oynarlar. Dil ve kültürün yeniden üretilmesi ve geliştirilmesinde ise aydınların çok önemli işlevleri vardır. Aydınlar halktan ve tarihten aldıkları bilgileri ve değerleri çağdaş bir anlayışla işleyerek tekrar halka ve tarihe yazılı olarak iade ederek bunları kalıcılaştırırlar.

Kürdistan kapitalizmin dünya sistemi haline gelme sürecinde sömürge konumundaydı, kapitalizmin dünya sistemi haline gelmesinden sonra da sömürge konumunda kalmaya devam etmiş olup halen sömürge konumda kalan ülkelerden birisidir. Kürdistan'ın ve Kürtlerin bu süreçteki konumu ve tepkileri üzerine bir çok çalışma yapılmış olmasına rağmen yeni çalışmaların yapılması gereklidir. Bu yazıda bu sürece ilişkin yakın Kürdistan tarihinde Musa Anter üzerine bir değerlendirme yapılacaktır.

Musa Anter'e ilişkin değerlendirme de öne çıkan özellikler aşağıdaki gibidir;

1. 19 yüzyılın sonlarından Cumhuriyetin ilk dönemlerine kadar Osmanlı kültürüyle yetişmiş Kürt aydınları vardır. Bu dönemdeki Kürt aydınlarının çalışmalarını sınırlıda olsa bir Kürt aydınlanması olarak tanımlamak mümkündür. Bu dönemin Kürt aydınları arasında Bedirhan'lar, Seyit Abdülkadir, Dr Abdullah Cevdet, İshak Sukuti, Şerif Paşa, Cibranlı Halid Bey, Dr Fuad, Nuri Dersimi ilk akla gelenlerdir.

Fakat, Cumhuriyet döneminde Mustafa Kemal'in Kürtleri asimile ve yok etme politikaları çerçevesinde bir çok Kürt aydını ya katledilmiş, ya sürgün edilmiş, ya da ihanet ettirilerek Türkleştirilmişlerdir. Daha açıkçası, Mustafa Kemal yönetimindeki TC 1921-1938 arasında yüzbinlerce Kürdü katliamdan geçirerek, 1940'lara kısmen istikrarlı bir yapı ile girmiştir. TC en önemli sorun olan Kürt sorununu kan ve barutla çözmeye çalışmıştır.

Bundan dolayı, Osmanlı'nın son döneminde yetişen Kürt aydınlarıyla Cumhuriyet ve günümüz aydınlarının ilişkileri çok sınırlı olmuştur. Bir anlamda Kürtlüğün yeniden üretilmesi engellenmek istenmiştir. Tam da bu noktada Musa Anter çok önemli bir yere sahiptir. Çünkü, Musa Anter bu iki dönem arasında köprü görevi görmüş nadir Kürt aydınlarından birisidir.

Anılarından öğrendiğimize göre, Musa Anter 1940'lı yıllarda İstanbul'da arkadaşlarıyla Kürdistan'ı kurtarmak amacıyla bir örgüt kurmaya çalışmaktadır. Devamında, Musa Anter yayıncılık, gazetecilik vb faaliyetlerle Kürdistan için mücadelesini sürdürmüştür. Musa Anter Kürt mücadelesini Osmanlı'nın son dönem aydınlarından devr alarak günümüze taşıyan bir halka ve Kürtlüğün yeniden üretilmesinde sürekliliği sağlayan aydınlardan biri olmuştur.

2. Geçmişte ve günümüzde Kürt aydınlarının özelliklerinden birisi, aydınların Kürt halkıyla ilişkilerinin zayıf olmasıdır. Yani, organik Kürt aydınlarının sayısı çok sınırlıdır. Aydınlarla halk arasındaki ilişki zayıflığı Kürt halkına bir çok bakımdan zarar vermektedir. Çünkü, halkla ilişkide bulunan bir aydın mensup olduğu halkın yeniden üretilmesine verimli bir şekilde katkı sağlayabilir yoksa bu katkı sınırlı kalır.

Halkının tarihini, somut durumunu ve isteklerini yeterince bilmeyen aydınlar halkın kendini yeniden üretmesine yeterince katkıda bulunanamaz ve/veya halka ulaşamazlar. Bu nedenle, entelektüel anlamda üretimi olan bir çok Kürt aydını Kürt halkı tarafından yeterince tanınmamaktadır. Musa Anter ise Kürt halkıyla sıkı ilişkileri olan ve bu ilişkileri organik bir şekilde canlı tutabilen bir aydındı. Musa Anter'in hicv eden tarzında bu yönün önemli olduğunu düşünüyorum. Musa Anter, aynı zamanda, tüm Kürt halkının tüm kesimlerine hitap edebildiği için en çok okunan yazar olarak Kürt halkı üzerinde büyük bir etkiye sahipti. Bu özelliğinden dolayı Musa Anter'i organik aydın olarak tanımlamak mümkündür.

3. Musa Anter Kürdistan tarihini, Kürt halkının geleneksel yaşamını, kültürünü, dilini, sanatını v.b. iyi tanıyan ve bunları çağdaş düşünce ve anlayışla yorumlayarak halka ve tarihe bırakmıştır. Diğer yandan, günümüzde çok önemli bir hale gelen insan hak özgürlüklerini Kürdistan ve Kürt halkı açısından yorumlayarak, bu hakların talep edilmesine katkıda bulunmuştur.

4. Musa Anter mücadelenin sürekliliğini bildiğinden, bilgilerini sürekli olarak Kürt halkına özelliklede Kürt gençlerine aktarmıştır. Bu bilge tavır ve düşünceleriyle bir çekim merkezi olmuş ve birikimlerini çevresine sunmuştur. Onun bu konumunun en iyi ifadesi; evinin “Kürdistan konsolosluğu“ gibi olmasıdır.

5. Musa Anter hiçbir zaman TC'nin hizmetine girmemiş ve her zaman devletin karşısında olmuştur. Bundan dolayı, hayatının önemli bir bölümünü TC'nin mahkemelerinde, hapislerinde ve sürgünde geçirmiştir. Musa Anter devleti karşısına alırken Türk halkını devletten ayırmıştır. Halkların kardeşliği için çalışmış ve bu mücadelesini devlet tarafından katl edilene kadar sürdürmüştür.

Musa Anter'i öldürenler ve öldürtenler onu çok iyi tanıyorlardı. Musa Anter'i katl ederek Kürt halkına büyük bir darbe vurmayı amaçladılar. Buna karşı Kürt halkı, aydınları ve gençleri Kürdistan mücadelesini tavizsiz olarak sürdürerek Musa Anter'ın özgürlük özleminin gerçekleşmesine katkı sağlamalıdır.

Son dönemde çok konuşulan Kürt açılımı konusunda Musa Anter'in bir savunmasında belirtiği gibi yazıyı tamamlamak gerekirse :

Biz Kürtler bağımsızlık ve özgürlük için yola çıktık. TC ise bir çakıl taşı bile vermem dedi. En sonunda, TC'nin yerine kurulacak bir FEDERASYON ile bu işin ortası bulunacaktır.

Ahmet Alim
[email protected]