Mart ayınının Kürdlerin tarihinde oynadığı tarihsel rol üzerine düşünürken insan hayretler içinde kalıyor. Çünkü, Kürdlerin kanlı ve görkemli tarihi Mart ayının günlerinde gizlidir. Bazen aynı gün içinde bir çok acı ve tatlı tarihsel olaylar yer alıyor..
Acaba gezegenimizde Kürdler gibi acı ve tatlı günlerini Mart ayına sığdıran başka bir halk varmıdır? Yada başka halkların başka aylarla böyle bir ilişkisi varmıdır?

Bilemiyoruz..

Bildiğimiz tek şey Mart ayı Kürdlerin “Ulusal Kollektif Hafızasının“ sentezleştiği bir aydır.. Eğer dünya halkları yılın bir ayını “Ulusal Ayları“ olarak seçmek zorunda kalsaydılar, Kürdler Mart ayını seçmek zorunda kalacaklardı..
Mart ayı bazında Kürdlerin tarihi irdelendiği zaman, bir kere 21 Mart Kürdlerin yeni yılıdır. Newroz Bayramı Kürdistan direniş tarihinde ve Kürd edebiyatında yeri doldurmayacak bir yere sahiptir. Her ne kadar başka halklarda bu günü kutluyorlarsada Newroz Kürdlerle bütünleştiği kadar başka hiç bir halkla birlişmemiştir..

Kürd edebiyatına bakıldığı zaman insan bu realiteyi daha açık bir şekilde görebilmektedir
Daha fazla eskilere gitmeksizin Kürd şairlerinden Melayê Cizîrî'den(1407-1481) başlayarak Newroz'a ilişkin yazdıkları şiirlerden küçük pasajlar aktarmak istiyoruz..

Melayê Cizîrî bir şiirinde :
„Newroz sersala dile wextî helbetin ew sirac,
heta bi nura badeyî rengîn ey sicadeyî“ diye Kürdlerin bu tarihsel günü hakkındaki düşüncesini ifade ediyordu...
Büyük Kürd şairi, felsefesicisi ve Kürd ulusalcılıĝın babası Ahmedê Xanî'nin 7 dörtlük şeklindeki uzun „Newroz“ adlı şiiri Kürd yurtseverlerince bilinmektedir.
Büyük Kürd şairi Mewlewî(1806-1868) yaşadıĝı dönemde „Newroz'a“ ilişkin alabildiĝine uzun bir şiir yazmıştı... Bu şiirinde Mewlewi:

„Heway zimistan xeman betalen,
weru herd derd derûn xal xalen,
.....................................................,
Nîşaney Newroz wadey weharen,
ya nîşey amay namey nîgaren....“

Melay Cebarî( 1806-1876) „Bahar“ adlı uzun şiirinde geniş bir şekilde Newroz bayramı üzerine duruyor.. Cebarî bu şiirinde:

„Direxten sewzen, şinû şetawen,
Newrozen sozen, heway bayî Kawen“
diye Newroz ortanını bitemliyor..

Yine eski klasik Kürd şairlerinden Hacî Qadrî Koyi (1817-1898), Vefayî (1844-1902) vb. gibi şairlerde Newroz'a ilişkin şiirler yazmışlardı..
Ismi Newroz ve Newroz marşıyla özdeşleşen büyük Kürd yurtsever şairi Pîremêrd(1867-1950) Newroz'a ilişkin bir çok şiir yazmıştır.. Bu şiirlerden „Newroz û Mewlut“ ve büyük Kürd klasik dengbêjlerinden Hesen Zîrek'ın o güzelim sesiyle ölümsüzleştirdiĝi „Newroz“ marşıdır. Bugün Güney ve Doĝu Kürdistan'da Pîremêrd'in bu şiiri „Newroz Marşı“ olarak seslendiriliyor..
Bu ulusal „Newroz Marşı'nın“ yazılışına ilişkin bir çok rivayet dolaşıyor.. Bunlardan biri Doĝu Kürdistan kökenli dengbêjler Pîrî Hesen Zîrek Suleymanîye'ye yerleştirdikten sonra bir Newroz günü Pîremêrd'e telefon açarak „Mamoste sen Newroz ile ilgili bir şiir yazmadın mı“ diye sorar..
Pîremêrd hemen telefonda Hesen Zîrek'e „al kalemi ve yaz“ diye Newroz şiirini dikte ediyor:

„Em rojî salî tazeye Newroze hatewe,
Cejnekî konî Kurde be xoşî û be hatewe,
Çend sal bû gulî hîway ême pêpest bû ta ku par,
Her xwênî lawekan bû gulî alî new bahar,
Ew renge sûre bû ke le asoyî bilindî Kurd,
Mijdey beyanî bo gelî dûr û nêzîk ebird,
Ewa rojî helmet le bendeyi berzî welatewe,
Her xwînî şehîde rengî şefeq şewq edatewe,
Newroz bû agirekî wehay xiste cergewe,
Lawan be eşq eçûn be berew pîrî mergewe,
Ta êsta rûy nedawe le tarîxî milleta,
Qalxanî gulle singî kiçan bê le helmeta,
Pêy nawê bo şehîdanî wetan şîwen û girîn,
Namirin ewane wa le dilî milleta ejîn..“

Bugün ülkemizin özgür parçasında Kürd çocukları hep birlikte Pîremêrd'in bu şiirini „Newroz Marşı“ olarak seslendirmektedler.
Yine Kürd şairlerinden Sabrî(1882-1944) „Nesîmî Sibehey Dem“,
Elî Bapîr Axa(1887-1974) „Rojî Newroz“, Serhad , „Newroz Bahar“, Şêx Nûrî Şêx Salîh „Newroz“ adlı şiirleriyle Newroz'u kendi şiir dünyalarına taşıdılar...
Ayrıca Kürd şairlerinden Xadim(1890-1971) „Newroz“ adlı şiiriyle; fakirlerin ve ezilenlerin sesi büyük Kürd şairi Qanîh „Newrozname“ adlı şiiriyle; serbest Kürd şiirinin öncülerinden, komunist ve yurtsever büyük Kürd şairi Goran (1904/1905-1962), „Newroz“, „Newrozî“, „Cejnî Newroz“, „Newroz ekem“ adlı şiirleriyle Newroz'un ulusal ve toplumsal direnişçi özüne vurgu yapmışlardır.
Mamoste Goran „Cejnî Newroz“ adlı şiirinde şöyle sesleniyor:
„Sûrêkî tir estêrey însan gir,
Qewmî konî xistewe agir,
Kam qewmî kon, kam cejnî berz û pîroz?
Qewmî Madî!! Cejnî bilindî Newroz!
Ew newrozey ke hezaran bahar e,
Le dêyî kûr da girî agirî dîyare,
Baw û bapîrman, heta eron piştaw pişt,
Lem agireyan dewre dawe, çîn çîn gişt!
Le çar dewrî em agire: rengaw reng kor gîrawe,
Be pêkenîn û aheng,
Bangî şêwan hetaku ber beyanî,
Çopî buwe w bezim û noş û goranî!
...................................................................................................

Diye devam ediyor..
Ayrıca Mamoste Goran’ın „Newroz Ekem“ adlı şiirinde insanın ulusal duygularını kamçılayan nakaratını aktarmak istiyorum:
„Newroz ekem! Newroz ekem!
Newrozekî be soz ekem,
Cejnî gelî pîroz ekem,
Wekî Kurdek dilsoz ekem!
„Newroz ekem! Newroz ekem!“

Mela Namdar, Ahmed Şukrî, Awnî, Herdî, Kardoxî, Dildar,Cahid, Medoş, Dilzar, Hêmîn, Herdî, Hejar, Mexdîd Soran, Mehemed Tofiq Werdî, Mehemed Şêx Husên Berzencî, Dîlan,Şewnim, Kerîm Şareza, Kakey Fellah, Dayîkî Solaf, Kameran, Xale Receb Elêt, Emîn Şêx Eladdin Neqşibendî, Hesen Ewalanî, Hesîb Qeredaxî, Xalid Dilêr, Bêxew, Letîf Berzencî, Celal Ahmed Medhed Xoşnaw, Pîryal Mehmud, Qadir Birsî, Xurşide Baban, Izeddin Mustafa Resul, Dr. Ihsan Fuad, Omer Reza Axa, Mehemed Bedrî, Mecid Nedim, Şerko Bêkes, Cemal Şarbajêr, Rauf Bêgerd, M. Emin Pencuwînî, Razî, Ahmed Taqane, Nafih Akreyî, Abdullah Pêşew, Saleh Şiwan, Azad Dilzar, Mehrîban, Letif Helmet, Mukerem Reşid Talabanî ve daha bir çok Kürd şair ve edebiyatçısı Newroz'a ilişkin şiirler yazdılar.. Burada tüm bu şairlerin ve edebiyatçıların şiirlerinden örnekler verme imkânı yok.. Yukarıda sözünü ettiĝimiz şairlerin ezici çogunluĝu, Newroz'u vesile bilerek „Zerdeşt“, „Kawa“, „Ateş“ temalarını ve Kürdistan'ın baĝımsızlık ve özgürlük mücadelesini tematize etmişlerdir..

Sonuç olarak sözü Pêşew'e bırakalım.
Abdullah Pêşew Newroz'a ilişkin bir çok şiir yazan çaĝdaş şairlerimizden biridir.. Pêşew birazda vatandan uzak olma duygusuyla 1979 yılında kaleme aldıĝı „Newroz“ şiirinde:
„Em sal bê çîya, Newroz nakem,
Bê bonî gîya, Newroz nakem.
Newroz nakem bê bilîseyî sorî agir,
Newroz nakem, eger reşeba lek toz nekaw,
Xom nebim be serî çopî gir“...

Sadece Newroz ve Kürd ilişkisinin derinliği Kürd edebiyatında değil, Kürdler sömürgecilere karşı Ulusal Dirinişlerini de Newroz'a denk getirmek istemişlerdi.

Örneğin 1925 Kürdistan devrimide Newroz gününe göre planlanmıştı.. Dersim hareketi de Newroz gününe göre ayarlanmıştı.. Çeşitli iç ve dış nedenlerden dolayı bu hareketler erkene alındılar.

31 Mart Günü Demokratik Kürdistan Cumhuriyeti Başkanı Pêşewa Qazi Muhamed ve arkadaşları İran sömürgeci rejimi tarafından Mahabad'ın Çarçira Meydanında idam edildiler.

16 Mart 1988 yılında faşist Baas rejimi Güney Kürdistan'ın Halebçe kentine karşı kimyasal silah kullandı ve binlerce Kürd şehid oldu. Halebçe Kürdlere karşı yapılan jenosidin sembolu haline geldi.

11 Mart 1970 tarihinde Molla Mustafa Barzani ve Irak rejimi arasında Otonomi Antlaşması imzalandı.. Bu antlaşma 20.yy'da Kürdlerle sömürgeci bir rejim arasında imzalanan ilk ve son resmi antlaşmaydı.

Yine bu Antlaşmayada 6 Mart 1975 yılında İran ve Irak arasında imzalanan “Cezayir Antlaşması“ ile son verildi.. Böylece Güney Kürdistan'da 1961 yılında başlayan “Büyük Eylül Devrimi“ büyük bir yenilgi aldı.

Yine 6 Mart 1921 yılında sömürgeci Türk devletine karşı Bağımsız ve özgür Kürdistan için “Koçgiri Hareketi“ başladı.

5 Mart 1991 tarihinde Güney Kürdistan'ın Ranya şehrinde “Büyük Raperin“ başladı. Bugün Güney Kürdistan'da var olan ulusal kazanımlarımız Raperin'in ürünleridir..

Yine 21 Mart 1991 tarihinde Güney Kürdistan halkı Kerkük şehrini Baas rejiminin artıklarından arındırarak özgürleştirdi.

13 Mart 1974 yılında Faşist Baas rejimi, kahraman Kürd kızı Leyla Kasımı idam etti.
25 Mart 1975 tarihinde General İhsan Nuri Paşa öldürüldü.
Ve 4 Mart 1193 yılında Selahaddin Eyyubi öldü.
1 Mart 1979 tarihinde Büyük Kürd Önderi Molla Mustafa Barzani yaşama veda etti.

21 Mart 1979 yılında sömürgeci Türk devleti tarafından esir alınan ve işkence sonucu alçakca katledilen KAWA hareketinin önderlerinden Hüseyin Şen'in şahsında tüm Kürdistan şehidlerini anmak için sayın Berwarto ve Hasan H. Yıldırım'ın ortak roman çalışmasından bir bölümünü yayınlıyoruz.

Daha şimdiden kendilerine teşekkür ediyoruz.

Newkurd Çalışanları.