HEMEDAN: Med Medeniyetinin Beshigi
Tüm tarihi belgeler Kürd milletinin atalarinin Med`ler oldugunu tekid ediyor.Medlerin genis ve büyük bir alani kapsayan imparatorluklari vardi. Bundan 2500 yil önce Med`ler imparatorlugun baskentini su an "iran" topraklari icinde kalan HEMEDAN sehrini secmislerdi.Medlerin Medeniyetlerinin özellikleri hakkinda bir karsilastirma yapilirsa kuskusuz Hemedan sehri belirgin ve medlere özgün yerlerin basinda gelenlerden biridir.
Degerli okuyucu, HEMEDan yada diger bir ismi ile HEKME(D)tane kelime anlami MEDlere ait olan anlaminni tasiyor. Hekmedan kavraminin icerigi sehrin pilani bir yumurtaya benzedigi icin "hek Medan" sözcüklerinin bilesiminden olsturulmustur. Hemedan sehri bu günkü Tahrana 375 kilometre uzakliktadir.Hemedan bu günde hala med medeniyetinin eserleri ile süslenmisligini oldugu gibi koruyor.Bunlarin basin da (EKBATAN,HEMEDAN) tepesi gelir Tepenin altinda gömülü bir sehir var.
ayrica sehrin kitabelerinden, tastan yapili duran aslan heykeli var.
MEDlerin medeniyetine ne oldu?
Bu konuda doktor Kemal MEZHER imparatolugun yikilisini medlerin kendilerine has bir yazim alfabesini gelistirmediklerine bagliyor. yine ona göre neticede medlere ait cok az seyin ancak günümüze kadar geriye kaldigini bu sebebe atifta bulunuyor.
Buna mukabil medlerin cok genis alana yayilmis bir imparatorlugunun ve medlerin kendine has geliskin medeniyetlerinin oldugunuda ekliyor.Imparatorlugun baskenti
(H)ekbatane yada bu günkü ismi ile Hemedan idi. 2000 yilinin Arab mayis ayinda kendisi ile yapilan bir mülakatta rahmetli doktor ebdülqadir maroni nin (sewt ül axir dergisinde yayinlandi) görüsü söyle :Axamenidler med imparatorlugnu yikip son verdiklerinde medlere ait yer veya med medeniyetinin izlerini birakmadi. bu konuda hic olmazsa bir kac kelime söylemek gerekir. Maroni devamla :
Axamenidler medlerin kültürlerini, edebiyatlarini ve medeniyetlerini sanki kendilerinin mirasi imis gibi degistirdiler.Axamenidler medlerin miraslarini,dillerini, ve yazilarini, bayramlarini,resmi adetlerini ,halkini tipki med iktidari gibi hic medlere atifta bulunmadan sanki kendilerininki imis gibi lanse ettiler.axamenidler her ne kadar med impatorlugunu yikip,medeniyetlerini tahrip ettiler isede , med medeniyetini kökten yok eden sasaniler olmustur. acik bir sekilde Medelerin tpragi olan hekbatan gibi bir cok yer ve bölgeler axamenidlerin topragi diye kayitlara gecirilmistir.Bir cok duvar, kale, yazi tepe, bu gün hala hemedan da bulunan ve medlere ait olan eser ve medeniyet axamenidlerin diye tanitiliyor.Ben bu gercegi defalarca iranda dile getirip tekrar ettim.Med medeniyeti hakkinda yapilan arstirma ve kazilarda med imparatorlarina ait bir cok kösk bulunmustur.
wiipedia ilk kez med imparatorlugundan bahsettigi gbi,3.sharl (KARL) manzer ìn milattan önce 863 deki yazilarinda, yine milattan önce 715 de kiral 2. sargon mad `lardan,amad`lardan bahsediyor.Ayni sekilde eski yunan tarihcileride Mad lerin dönemini M. Ö.8.yüzyiln sonlari ile M.Ö.6.yüzyilin ortalarina denk düstügünü yaziyorlar.yunanli tarihcilerde Med imparatorlugunun baskentinin Hekmetane oldugunu, axamenidlerin imparatorlugu yiktigini,med imparatorluguna son veren axamenidlerin kendilerinin hekmetane yerlestigini yaziyor.
yine medler hakkinda en önemli kaynaklardan birisi yunanli tarihci HREDOTun verdigi bilgilerdir.Buna göre medlerin ilk imparatorunun milattan öce 728-675 yillari arasinda yasayan DIYAKO dur.Diyako hekmetane yi kendine baskent yapmaya ve sehirde büyük bir kösk yapmaya karar verdi.Bu köskün oda sayisi yaklasik 1000 oda ve salondan olusuyordu.Diyako köskünü tipki Babil kirallarinin mimarisinin aynisini ve babil Kiral saraylarinin ayni büyüklügünde yaptirmisti. Bu köskün icinde celikten yapili bir kilici ve 7 sütün vardi. Imparatorun hazinesi ve sarayi 7. bölümde idi.Diyako köskünü degisik renk ve motiflerle süsletmisti kendisinin köskünün babil kirallari köskleri ile ayni düzeyde oldugunu söylüyordu. köskün dört bir yani dört mevsimlik verimli topraklarla cevrili idi. imparatorun köskü diger bütün kösklerden yüksekti ve 100 odadan olusuyordu.Diako halka kendi kösküne yakin yerlerde ev ve insaat yapmamamlarini bildirdi, Bunu kendisi ayaga kalkarak yanina hic koruma almadan bizzat halka anlatti.O büyük bir ihtimalle belli bir pilan cercevesinde düsünüp yapmisti.Burasi en iyi bölge olup , göz kamastiran ve elwend daglarindan süzülüp gelen güllerin, ciceklerin kokulari ile gark olan kisin karlarla örtülü, nehirlerin, su sellalerinin aktigi, yazin serinlik bagislayan güzel bir mekan idi.
HEKMEDANE tepesi
Bilerek kulak ardi edilen ve kasitli bir sekilde viran edilen butepe kürd nesli atalarinin yurdu idi. Yapilan kazi ve arastirmalar bu bölgenenin cok eskilerden bu bugüne kadar bu sehrin med medeniyetlerinin besigi oldugunu belgeliyor.yine acikca görülüyorki sehrin dogusu toprak altinda kalmis.Yine arastirmalar sehrin geliskin bir pilan dahilinde kuruldugudur.Böylesi celikten kurulan bir sehrin hükumet kurumlarinin, hazinesinin ve imparatorlugun baskentinin ancak kabiliyetli ve kudretli bir hükümdarin selahiyetinde kurulabilinir.yine böylesi bütün kurumlari ve yerlesim özelliklerine sahip bir sehrin her zaman dört bir taraftan düsmanlarinin saldirisi tehdidinden dolayi sürekli savunma pozisyonunda oldugununda göstergesidir.
Hekmedane tepesinin en büyük özeligi, med imparatorlugunun diger tüm tepelerini kendi nüfüzü altina almis olmasidir. yine Bu tepenin M.Ö.8000 yilindan önce güclü bir imparatorlugun M.ö.530 yilinda axamenidler tarafinda yikilincaya kadar baskent olarak ev sahipligi yapmasidir.Hekmetane tepesi bir yumurta seklinde olup 3 hektarlik alani kapsamaktadir.dört bir yaninda 10 hektarlik alanda evler insa edilmisti.Sehrin caddeleri bu tepeyi dogu ve bati diye ikiye ayirmisti.hekmetanenin sözlük anlami bütn medlerin tplulugu ( birligi)anlamini tasiyor.
Prof.Sazyana göre MED sözcük anlami topluluk demektir ve bütün kürd topluluklarindan mütesekkildir.ayni zamanda asuri memleketi ahalisi kürdleride kapsayan bu imparatorluk yayildigi alan cok genis idi, ta qazwin denizine kadar uzaniyordu.yunanlilar hekmetane ekbatan,ekbatanû diyorlardi. Asuriler ve ilamiler Hekbatana Diyakonun eli diye adlandiriyorlardi.Hemedan tepesinden baska med imparatorluguna ait baska bir kac tarihi yerler var. Örnegin Kikawere yakin olan kudînî bölgesi ile Kirmasan (SAH muhammed riza pahlewi Tipki türk sömürgecilri gibiismini degistirerek kirmansah diye lanse etti) ve Melayer deki Nûsîcan bölgeleri ,ki buralari med imparatorlugu döneminde insanlik medeniyetinin cok geliskin oldugu yerler idi.
Axamenidler med imparatorlugunu yiktiktan sonra Hekmetane ye önem vermediler ,sadece yazlik dinlenme yeri olarak kullandilar,kiral cemsid ve sipolis in tahtina bagladilar.Darius ve iskerder in M.Ö 331de kewkemîla da kendi aralarinda yaptiklari savasta hekmetaneyi isgal ettiler.Hekmetane darius un döneminde baskent edilmesine ragmen adeta viraneye cevrildi.Iskender hekmetane ulastiginda hifayestûn isminde cok ünlü bir komutani ölüyor. iskender bu komutani icin cok muhtesem bir mezarin yapilmasini emrediyor.fakat bu güne dek söz konusu komutanin her hangi bir izi hala hekmetanede bulunmus degil.
ASLAN aniti
Medlerin bu güne kadar hemedan da kalan izlerden bir tanesi, üstünden cok zaman gecmesine ragmen ve bvilincli ortadan kaybetme cabalarina ragmen geri kalan ASLAN
anitidir.Bu aslan heykeli kiral Dîyako dönemine kadar uzaniyor.Diako kendi Kösklerini tipki Babil kirallarinin ki gibi bahceli yapmak istiyordu.Hemedann daki aslanda tipki Babil deki aslanlar gibi yaptirilmistir. Bu aslan Hemedan in tam merkezinde dikilmistir. Uzunlugu 5,20 metre ,eni 1,15 metre ve yüksekligi 2,1 metredir.Mahalede aslana atfen adlandirilmistir(dergahî shêr).Bu aslanin yaninda bir disi aslaninda oldugu iddia ediliyor, fakat akibeti hala mechul.
Öncedende dedigimiz gibi Axamenidler Medlere ait her seyi keyfi bir sekilde degistirdiler. sonrada hemedani baskent olmaktan cikarip cemside bagladilar.Axamenidler bu seferde bir med beldesi olan gencnameyi kendilerine baskent yaptilar.Kendisi bir tepede kurulu olan gencnamede diger med tepeleri gibi bir tepenin altinda kayboldu.Burda darius ve oglu xesayarsah hüküm sürdü kendilerine ait kitabeler yazdirip kendilerini zerdust ve pasalarin pasasi, bütün milletlerin hükümdari vs. olarak ilan ettiler.
ZERDEST ARYAN
Têbînî ev nivîsare li xebat berwarî 15 .02.08 bikurtî wergêraye
