Xorasan, güneşin doğduğu yer yada doğu anlamına geliyor. Xorasan, İran'ın Kuzey Doğu yakasını kapsayan ovalık ve geniş bir bölgedir. Xorasan kuzeyde Türkmenistan ile doğu da ise Afganistan ile komşudur. Bu bölge farklı etnik, mezhepsel ve dinsel yapıların olduğu bir bölge olarak biliniyor. Aynı zamanda Xorasan İran'ın doğuya açılan kapısıdır. Çünkü, Xorasan İran'a yönelik tüm askeri saldırların ve doğudan İran'a göçeden milletlerin de kapısıydı.

Kürdlerde bu bölgenin demografik yapılanmasını teşkil eden etnik yapılardan biridir. Kürdlerin bu bölgeye ne zaman yerleştikleri tam olarak bilinmiyor. Öyle görünüyor ki Kürdler tarihin çok eski zamanlarında bu bölgeye yerleşmişler. Kürdlerin Xorasan'daki varlığında ilk söz edenler Müslüman yazarlar ve gezgincilerdir. Örneğin El Estexiri 4.yüzyılda(Hicri) göçebe Kürd aşiretlerinin Xorasan'daki varlığından söz ediyor „deve ve keçi sürülerinin sahipleri olduğunu“ yazıyor.(1) Ayrıca İbni Huqil, Xorasan'da Endexod şehrine işaret ediyor ve „Koyun ve deve sürleri olan 7 Kürd köyünden“ söz ediyor.(2) Bunlarında dışınca büyük tarihçi El Mesudi „ Xorasan'ı Kürd aşiretlerinin yaşadığı bir bölge“ olarak işaret ediyor.(3) Hicri takviminin 7.yüzyılında Yaqut El Hemewi Hirat ve Nişapur arasına düşen Kuhistan'dda Kürdlerin varlığına dikkat çekmiştir.(4)
Dikkatı çeken husus bu yazarlar Xorasan'daki Kürdlere ilişkin gerekli detaylı bilgeler vermemişlerdir. Bundan dolayı da biz bu aşiretlerin isimlerini, toplumsal konumlarını ve siyasi rolleri hakkında çeşitli kitapların sayfalarındaki kısa bilgiler dışında bir şey bilmiyoruz. Meşhur tarihçi İbni El Esiri Xoranan Komutanı Ebi Ali Bin Muhtac'ın ordusundaki büyük Kürd gruplarının varlığından söz ediyor. Xorasan serdarı 944(miladi) yılında Rukin El Dewli El Bihudi'ye karşı savaşlarda bu Kürdlerde yararlanmıştır.(5)
George Corzun diyor ki: „Kurd Keli adlı bir Kürd aşireti Xorasan ve Sistan bölgesinde bir devlet kurdu. Bu devlet Kirt diye biliniyor.. Bu devlet 1345 ve 1383 yılları arasında varlığını sürdürdü“.(6) diyor. Evet kaynak söz konusu devletin Kürd devleti olduğunu vurgulayan ilk kaynaktır. Hatta kitabında bir grup Kürd devleti ve Mirliğinin isim listesini veren Şerefname'nin sahibi dahi bu devletten sözetmemiştir. (7) Kürd tarihçisi Şeyh Muhamed Merdoxi Kürdistan Tarihi üzerine yazdığı eserinde „Kürd Keli“ aşiretinden söz ediyor.(8) Bu aşiret Hurilerden gelmektedir.(9)
Orta Çağın sonlarında bazı kaynaklar Xorasan'daki Kürdlerin varlığına işaret etmişlerdir. Timur Leng'in anılarında Xorasan'daki Kürdlerden sözediliyor ve „Kürdistan'dan Quçan şehrine geldiklerini“ söylüyor. (10)Timurleng'in anılarındaki bu tespit, Xorasan Kürdlerinin Kürdistan'dan oraya gittiklerine dair en açık ilk tespittir. Ayrıca İspanyol gezgencisi Klavicho kitabında Xorasan Kürdlerine dikkat çekiyor. Klavicho 1405 yılının ocak ayında Xuçan şehrine varıyor ve şöyle yazıyor: „Bu şehir Med bölgesinin ilk şehridir. Halkı Kürdler ve Taciklerden oluşuyor ve Şii mezhebindeler“(11)

Kürdlerin Xorasan'daki gerçek ve en geniş varlığı Sefewilerin ilk dönemlerine dayanıyor. Bu dönemde Kürdlerin yoğun bir şekilde Xorasan'a yerleşmeleri ve yerleştirmelerine dair tarihsel kaynaklar mevcuttur. O dönem Xorasan bölgesinde bazı gelişmeler ve değişimler meydana gelmişti. O dönem Xorasan'ın kuzey ve doğu sınırlarına yerleşen Özbek ev Türkmen aşiretleriyle Sefewiler arasında Xorasan savaş meydanı haline gelmişti. Osmanlılardan sonra Özbekler, Sefewi devletinin varlığı üzerine büyük bir tehlike oluşturuyorlardı. Örneğin Şah İsmail Sefewi döneminde(1501-1524) Özbekler Şibekxan(1501-1510) olarak bilinen Muhamed Şahbext adlı liderlerinin önderliğinde bölgeye yönelik büyük bir saldırı yaparak Kirman'a kadar İran'ın doğu bölgelerini ele geçirdiler.. Bu savaş Şibekxan'ın öldürüldüğü 1510 yılına kadar devam etti.(12) Şah Tahmasebi döneminde (1524-1576) Özbekler liderleri olan Abdullahxan'ın önderliğinde Xorasan'a yönelik 6 saldırı yaptılar.(13) Bundan dolayı Sefewi devleti Özbek saldırılarına karşı koymak için Kürd aşiretlerinden ve diğer milletlerden silahlı güçler toplama mecburiyetinde kaldı. Sefewi Şahı Kürdleri Xorasan savaş cephesine göndererek bir taşla iki kuş vurdu. Çünkü geçmişte yaşanan gelişmeler göstermişti ki Sefewi devleti Osmanlılarla var olan rekabetinde Kürdlere güvenmiyordu. Çaldıran savaşı(1514) ve daha sonra yaşanan savaşlarda bu durum ortaya çıkmıştı. Kürdler bu savaşlarda Osmanlı devletinin başarısında etkili bir rol oynadılar..(14) Ayrıca Sefewi devleti Kürdistan'da Kürd aşiretleri ve Mirlerinin başkaldırıları karşısında ciddi sıkıntılar yaşıyordu. Bundan dolayı Sefewi Şahı Kürdleri Xorasan'a sürerek bir yandan Kürd başkaldırılarından kurtuldu, diğer yandan ise Kürdlerden Özbek saldırılarına karşı askeri bir güç olarak yararlandı.(15)

Yine araştırmacıların bir çoğu ise Kürdlerin Xorasan'a sürülmesini esas olarak büyük Şah Abbas dönemine götürüyorlar(1577-1629) Ayrıca bazı kaynaklarda Kürd aşiretlerinin Xorasan'a sürülmesini Şah Tahmasb'ın dönemine götürüyorlar. Örneğin Şerefxan Bedlisi, Şerefname'de Şah Tahmasb'inin 1552 yılı cıvarında Siyah Mensuri Miri, Mir Xelil Beg'i Xorasan'a sürdüğününü ve bunun nedeni ise „ Siyah Mansur'a bağlı Kürdlerin yolları kestiğini, bazırganları soyduğunu ve bolge halkı için sorun yaratıkklarına“ bağlıyor.(16)
Başka bir yerde ise Şerefxan Şah Tahmasb'ın Çingini aşiretine karşı saldrırısından söz ediyor. Bu aşiretin ileri gelenleri ve reislerinden 500 kişi Xorasan üzeri Hindistan'a gitmeye karar veriyor. Hirat'a vardıkları zaman Hirat Komutanı Qazaqxan Tekelu tarafından karşılanıyorlar. Çünkü, „Şah Tamasb ile onun arasında sorunlar vardı“.Qazaqxan Tekelu onları Hirat ile Kabul arasına düşen Gurcistan'a yerleştiriyor. Belli bir dönem sonra Çingini aşireti güçleniyor ve liderleri Mir Budaq Beg Şah Tahmasb'ın ordusunda Özbeklerin saldırılarına karşı büyük bir direniş gösteriyor. 1592 yılında Mir Budaq Özbek lideri Abdumuminxan'ın 30 bin savaşçı gücünü geri piskürtüyor.(17)

Evet büyük Şah Abbas döneminde Kürdlerin Xorasan'a sürülmesi, örgütlü bir plan neticesinden ve çok yaygın bir şekilde tatbik edildi. Şah Abbas, 1602 yılında Kuzey Kürdistan'dan, Kafkasya'dan ve Azerbeycan'dan binlerce Kürd ailesini Qoçan, Şirwan, Bicnurd, Sebzewar ve Dergiz gibi şehirlere sürdü. Bu Kürdlerden bir kısmı Türkmenistan'a geçerek Aşqabad'a yerleştiler. Bazıları ise Afganistan'ın derinliklerine doğru giderek Hirat ve diğer Afgan şehirlerine yerleştiler.(18) Ayrıca Şah Abbas bazı Kürd aşiretlerini ise Qezwin gölünün güneyine Mazenderan ve Geylan mıntıkasına sürgün etti. Bu aşiretler: Çingini, Xiyaswend, Çemişgezek, Bacalan, Celilwend, Reşwend, Kakawend, Kirmani ve Bihotuyilerden oluşuyordu:(19) Alman yazar ve doğubilimcisi Henri Rine Xorasan'a sürgün edilen Kürdlerin sayısını 45 bin aile olarak tespit ediyor. Doğubilimcisi Frizer ise bu sayının 40 bin aile cıvarında olduğunu vurguluyor. Fakat, bölgenin durumu, Xorasan'ın coğrafi koşullarından dolayı Şah Abbas ancak 15 bin aileyi Xorasan'a ulaştırabildi.(20)
Kürdlerin Xorasan'a göçleri Sefewi devletinin yıkılmasından sonra da devam etti. Nadır Şah Efşari(1736-1847) dönemindede bazı Kürd aşiretleri Xorasan'a sürgün edilerek Qoçan ve Şirwan'ın kuzeyindeki dağlara yerleştirildiler. Özellikle 1731-1732 yıllarında Fars, Irak ve Azerbeycan'dan büyük bir kesimi Kürd olan çok sayıda aşiret Xorasan'a sürüldü.(21) Ayrıca Kürdlerin kendileride Nadir Şah'ın Afganistan ve Hindistan seferlerine katılıyorlardı. Örneğin Kürd tarihçisi Mesture Kurdistani şöyle yazıyor: „Ardelan Miri, Xan Ahmedxan ve bir grup Kürdistan ileri gelenleri 500 suvari ile 1737 yılında Nadir Şah'ın Hindistan seferine katılmıştır“(22)

Şah Nadır, 1747 yılında Qoçan'da baş gösteren Çemişgezek ve Qereçurlu aşiretlerinin devrimini bastırmak için ordunun başında gittiği bir esnada öldürüldü.(23) Bu olaydan sonra bazı Kürd aşiretleri eski gerçek meskenlerine yani Kürdistan'a döndüler. Bu aşiretler içinde Zend Devletini (1753-1794) kuran Zend aileside vardı. Kerimxanê Zend bu aileden geliyor. Bu aile uzun süre Dergiz şehrinde Çepşelu adlı Kürd aşiretinin içinde yaşamıştı.(24)

O sürülen Kürdler süreç içinde Kürdistan'ın dışında Kürdlerin yaşadığı geniş bölgeler oluşturdular. Zaman içinde sayıları artı, çoğrafyaları genişledi. Hatta İran'ın Kuzey doğu kesimindeki bazı şehirler Kürd rengini aldılar. Bundan dolayı bazı tarihçiler Quçan, Şirwan, Dergiz, Bicinurd ve Çinaran gibi şehir ve kazaları „Xorasan Kürdistanı“ olarak adlandırıyorlar.(25)
Xorasan Kürdleri yada Xorasan Kürdlerinin tanındığı isim olan Kirmançlar geniş aşiret, kabile ve aileler arasında bölünmüşlerdir. Burada hepsini verme imkanımız yok. Bazı büyük aşiretler Xorasan Kürdlerinin temelini teşkil etmekteler. Bunlardan biri Çemişgezek aşiretidir. Bu aşiret çeşitli büyük kollara ayrılıyor. Bunlardan biri Zaferanludur. Bu aşiret, Quçan, Meşhed, Bacgiran ve Dergiz şehirleri arasında dağılmıştır.(26) Bu aşiret, Xorasan'daki en büyük Kürd aşireti olarak biliniyor. Bu aşiretin liderleri „Serdar“ olarak tanınıyorlar. Xuçan şehri bu aşiretin esas merkezi olarak biliniyor. Doğubilimcisi Frizer 19.yüzyılın ilk yarısında bu aşiretin demografik durumunu 25 bin yada 30 bin aile olduğunu tespit ediyor.(27) Bu aşiret Sefewiler döneminde küçük bir Beylik kurabildi ve varlığını Fetih Elişah Qaçari dönemine kadar sürdürebildi. Fetih Elişah Qaçari'nin yardımcısı Abbas Mirza 1832 yılında bu Mirliği yıktı.(28)
Çemişgezek aşiretinin diğer bir kolu ise Kikanlu'dur. Kikanlu, kendi içinde Zilan ve Milan diye iki ayrı kola ayrılıyor. Ayrıca Xorasan'ın bir çok bölgesine ve özellikle Bicinurd şehrine dağılan Şadlu ve Qereçorlu adlı aşiretlerinin tümünün aslı Kürd Çemişgezek Mirliğine dayanıyor. Bu Mirlik Kuzey Kürdistan'da Van gölüne yakındır. Şeferxan Bitlisi uzun bir şekilde bu Mirlikten söz ediyor.(29) Bu Mirliğin aşiretleri 1598 yılında sürgün edilmişler ve geçici olarak Tahran'ın yakınındaki Weramin ovasına yerleştirilmişler. Daha sonra 1602 yılında Xorasan'a kaydırılmışlar.(30) Ayrıca bu aşiretlerin bazılarıda Şah Nadir tarafından sürgün edilmişler. 1732 yılında Zengene ve Amarlu aşiretleri Şirwan ve Qoçan'a yerleştirilmişler. Bu aşiretlerin dışında Balkanlu, Tukanlu, Reşwanlu, Rudkanlu, Zeydanlu, ve Şeranlu Xoçan şehrine yerleştirilmişler. Şêxanlu aşireti ise Dergiz, Goran ve Çinginiler Nişapur'a ve başka aşiretlerde Xorasan başkenti Meşhed'e yerleştirilmiş.(31)
.
Xorasan Kürdlerinin büyük çoğunluğu şehir ve köylerde yaşıyorlar.. Ayrıca bazı Kürd aşiretleri de hala göçebe ve yarı göçebe bir hayat sürdürüyor.(32)

Xorasan Kürdlerinin kullandığı dil ve toplumsal gelenek ve göreneklerine gelince, Xorasan Kürdlerinin çoğunluğu Kürdçe'nin Kuzey Lehçesini kullanıyor.(33) Fakat, Farslarla, Türkmenlerle ve Afganlarla birlikte yaşadıklarından dolayı dillerinden değişiklikler olmuş ve tüm bu dillerin karışımı gibi bir şey ortaya çıkmıştır. Hatta o dereceye varmıştı ki, Henri Field „Xorasan Kürdleri Lorlar gibiler. Doğu Kürdistan Kürdlerinden farklılar(34) Rus Doğubilimcisi Birizini ise Kürdçeyi doğu ve batı lehçesi olarak sınıflandırıyor. Ona göre Xorasan'da yaşıyan Kürdlerden Bicunurd'da yaşıyan Şadlu, Samxan'da yaşıyan Zaferanlu ve Qereçorlu Doğu Lehçesini kullanıyorlar. Birizini bu Kürd lehçeleri üzerine olan bu araştırmayı Tahran'da ilişkiye geçtiği bazı Xorasan Kürdleriyle yaptığı görüşmelere dayandırıyor.(35)
Sadece Xorasan Kürdlerinin dillerinden değişim olmadı, aynı zamanda mezheplerinde de değişimler oldu. Xorasan Kürdleri bir kaç yüzyıldan beri o alanda bulunmaları ve bölge halkıyla yakın ilişkileri ve özellikle Şiilerin kutsal merkezlerinden biri olan Meşhed'e yakın olmalarıda etkili olmuştur. Tüm bu gelişmeler Xorasan Kürdlerinin Şii ve Sünni mezheplerine sahip olmalarını beraberinden getirdi. Xorasan Kürdlerinin çoğunluğu Şii(12 İmam) mezhebine bağlıdır. Şii Kürdler Xorasan Kürdlerinin %68 oranını teşkil etmekteler. Xorasan Kürdlerinin %4'ü Alevi, %2 Ehli Hak-Yarsan, %17'si ise Hanifidir.(36)
Biz Xorasan'a yerleşen Kürdlerin sayısını tam olarak tespit edemiyoruz. Bizim elimizden bulunan bazı kesin olmayan bilgiler var. Örneğin Mirza Mehemed Huseyinxan Mustafi 1715 yılında yazdığı „Amari Mali we Nizami İran“ adlı eserinde şöyle diyor: „ Qorasan Kürdleri 19 Lek'ten oluşuyor.“ . Lek Farsça bir kelimedir. 100 bin anlamında kullanılıyor. Bu tezden hareketle Xorasan Kürdleri 1900000(bir milyon dokuz yüz bin) olması gerekir.(37) Bu verilen sayıda bir abartma var. Çünkü, bugün dahi Xorasan Kürdleri bu sayıya ulaşmıyor. İran'da ilk nufüs sayımı Anayasal Devrimden sonra (1906-1911) yapıldı. Bu sayımda Xorasan Kürdlerinin sayısı 43.350 kişi olarak veriliyor.(38) Bu nufüs sayımı sadece bazı Kürd aşiretlerini kapsamıştı, bundan dolayı gerçekten uzaktır. Kürdler Xorasan'da 1600 köyde ikamet etmekteler. Göçebe aşiretler 5000 aileden oluşuyor.(39) Nufüs sayımı yapanlarda bu işi yalnızca bazı mahalelerde ve köylerde yaptıklarını kendileri de söylüyorlar..

Jêder û perawêz
( -1 : المسالك والممالك، وزارة الثقافة والارشاد القومي، (جمهورية العربية المتحدة: 1961
،ص 155
. -2 كتاب صورة الارض، دار مكتبة الحياة،(بيروت: 1979 )،ص 370
. -3 التنبيه والاشراف، دار مكتبة الهلال،(بيروت: 1981 )،ص 95
-4 معجم البلدان، دار احياء التراث العربي،(بيروت:د.ت)،مج 4،ص 103
. -5 الكامل في التاريخ،دارالفكر،(بيروت: 1978 )،ج 6،ص 311
-6 تاريخ الدول والامارات الكردية في العهد الاسلامي، ترجمة:محمدعلى عوني،
. (القاهرة: 1945 ) ،ص 292
-7 شرفخان البدليسي، شرفنامه،ترجمة:محمد جميل روزبياني،مؤسسة
.( موكرياني،(اربيل: 2001
. -8 تاريخ كرد وكردستان، جاب دووم،(ب.ج: 1351 ه ش)ج 1،ص 104
. -9 خليل لله خليلي، هرات تاريخها وآثارها،(ب.ج:ب.ت)،ص 34
10-marsil biryon, bîreweriyekanî Teymur Leng, wergêranî :Hemey Heme
Seyid, serdem, (silêmanî ,(1999 :l64 . Herwesa dîdareka diramî dinavbera
Teymur Leng û kurdekê xurasanîda çêbû. Binêre deqê wê :Heman jêder.
11-veguhastî ji: Ebdula qeredaxî ,ragwêzanî kurd le mêjû da, serdem,
(silêmanî ,(2004 :l42.
12-Elî Ekber wilayetî, tarîx rabit xaricî îran der ehid ismayil sefewî ,tehran:
1375h ş, s33 -63 . Û piştî kuştina şeybek xanî şah îsmaylê sefewî êk ji
mîrên kurdan bi navê beyiram beg qehremanlu kire fermandarê belix û
hîratê ,û ev mîre li sala 1511 liser destê
uzbekan hate kuştin. Binêre
. سيد على ميرنيا،ايل ها وطائفه هاى كرد در ايران،نسل دانش،(تهران: 1368 ه ش)،ص 49
- -13 منوضهر ثارسادوست، شاه طهماسب اول، نشر انتشار،(تهران: 1381 ه ش)، ص 59
- 93 ؛ راجر سيورى، ايران عصر صفوى، ترجمة: كامبيز عزيزى،(تهران: 1379 ه ش)، ص 48
.55
،1851- -14 بؤ ثتر ثيَزانينان بنيَرة: سعدى عثمان حسين، كوردستان والدولة العثمانية 1514
رسالة ماجستير، كلية الاداب، جامعة صلاح الدين،ص 29 وما تليها من الصفحات.
15-kelîmullahTewehudî ,kuçî mêjûyî kurd bê xirasan, wergêran: Edinan
berzincî) ,silêmanî ,(2005 :beşî yekem, li l 39 -40 ; Kemal mezher Ehmed,
çend lapereyek le mêjûî gelî kurd, dezgaî mukiriyanî) ,hewlêr: 2001), l446.
16-şerefname, p552 -553
17-heman jêder, l557 -558
18-Ehmed, jêderê berê ,ê446 , herwesa binêre: Ebdulriza hoşeng Mehdewî ,
tarîx rawabit xarcî iran, intişarat amîr kebîr, (tehran: 1381h ş), p63.
-19 سيد على طلريز، مينودر يا باب الجنه قزوين، انتشارات طه،( تهران: 1381 ه ش)،ص
.45- 895 .: ميرنيا، المصدر السابق، ص 21 - ص 894
Mehrdad Izady, The kurds.(Washington:1992),p76.
-20 ابراهيم مشفقى فر، بررسى اهداف سياسى- نظامى كوض و اسكان اجبارى برخى
طوائف ايلات ايران(از اوايل قرن 11 تا اواخر قرن 13 ه.ق)، فصلنامه طنجينة اسناد، شماره
. 67 ، ثائيز 1386 ، ص 27
21-binêre pêzanînên baş lido◌َr evî babetî Dri ibrahîm Mişefeqî fir, jêderê
berê ,li 29 . Herwesa binêre: Mîriniya, jêderê berê ,êp51 ; mirdux, jêderê
berê ,ê101.
22-mêjoyî Erdelan, wergêranî :Hejar, (hewlêr: 2002), l115.
-23 محمد امين زكي، خلاصة تاريخ الكرد وكردستان، ترجمة: محمد علي عوني، (بغداد:
1961 )، ج 1،ص 21
-24 محمد هاشم آصف(رستم الحكما)،رستم التواريخ،انتشارات
؛ فردوس،(تهران: 1379 )،ص 228
Izady,op.cit,p 54
25-bo nimune Mihemed Hesen xan senîi eldewle di pertûka xuda (metlei
elşemis) gotî ye:-ku ew deştên hoza emarlu li xurasanê têda akincî bûyin bi
navê (bilad marlu û Kurdistan) dihêne niyasîn. Veguhastî ji: Mîriniya, jêderê
berê ,ê52 . Herwesa binêre: Ehmed, jêderê berê ,l446
26-mîriniya, jêderê berê ,li 50 . Binêre deqê wergêrayê vê pertûkê bi zimanê
kurdî :Xêl û tayfekanî eşayirî kurdî îran, wergêran: Şewket şêx Yezdîn,
(pîrmam: 1995), l35 ; î cî ar, Hinrî Fîld, huzekanî kurd, wergêranî :Husên
Caf, (Bexdad: B. M), li l16 -17 ; Izadî, op. Cit, p
-27 ليرخ، دراسات حول الاكراد الخالديين الشماليين واسلافهم، ترجمة:عبدي
. حاجي،(د.م: 1992 )، ص 84
28-bo pitir pêzanînan lidw◌َr mîrgeha quçan binêre: Tewehudî ,jêderê berê ,
62 ح .
29-jêderê berê ,li 327
30-mîriniya, jêderê berê ,p71
31-bo pitir pêzanînan li dor evan hozan binêre: Mîriniya, jêderê berê ,p p51 -
86 . Û di wergêrana kurdî da: p l35 -57 . Herwesa binêre: idar e cixrafiyayî
artiş, ferheng cixrafiyayî quçan, cild20 , (tehran: 1365h ş). Ev pertûke ji
r◌ِêveberiya cugrafî di hêzên çekdarên îranî da derkeftî ye û navê hemî
bajêrk û gund û deverên ser bi qeza quçan ve bixwe ve digirît digel
diyarkirina jimara akinciyên wan û nasnamên wan yên neteweyî û mezhebî û
kurtiyek ji jiyana wan ya civakî.
32-mîriniya, jêderê berê ,p l 87 -89.
33-êsedîq sefî zade burekeyî ,frheng mad, moesese tayî) ,tehran: 1361h ş),
p42 ; Izadî, op. Ctp75
34-Ar, Fîld, jêderê berê ,p 16.
35-veguhastî ji: Lîrx, jêderê berê ,p p30 -31.
36-Lîrx, jêderê berê ,p40 . bo pitir pêzanînan liser dabeşbûna cugrafî ya
mezheban li quçanê binêre: idar e cixrafiyayî artiş, jêderê berê .ji evê
pertûkê dihête zanîn ku kurdên quçan bi êkcarî mezhebê xwe guhorîne û çi
giropeka kurdî li vî bajêrî–Herwek pertûk dibêjît-liser mezhebê sunnî nînin.
37-tewehudî ,jêderê berê ,l43 ; şierîf, jêderê berê.
Izadî, op. Cit, p54
38-mîriniya, jêderê berê ,p90.
39-qeredaxî ,jêderê berê ,p41 ; Xalid salih, kurd li xurasan, kovara serhildan,
jimare 8 , (duhok: Aylul1993), l62.

Ji Kovara Metin

Çev: Aso Zagrosi