“Gağanê Sıma Bımbarek Bo“
Her yıl geleneksel olarak kutlanan ve bir ay süren Gağan, bu yıl da çeşitli etkinliklerle renkli görüntüler eşliğinde vatandaşlarca kutlandı. Bu gün Gençlik Kültür Merkeziyle Dersim Kültür Derneği'nin organize ettiği etkinliklerde,
Yeni yıl anlamına gelen Gağan, etkinliklerle kutlandı.
Her yıl geleneksel olarak kutlanan ve bir ay süren Gağan, bu yıl da çeşitli etkinliklerle renkli görüntüler eşliğinde vatandaşlarca kutlandı. Bu gün Gençlik Kültür Merkeziyle Dersim Kültür Derneği'nin organize ettiği etkinliklerde, ilk gün mahalleler gezildi, ikinci gün ise esnaflar gezilip merkezdeki Sanat Sokağında skeç gösterisi yapıldı.
Her yıl geleneksel olarak kutlanılan Gağan, bugün sona erdi. Gençlik Kültür Merkezi ve Dersim Kültür Derneği'nin yaptıkları etkinliklerde, her yıl olduğu gibi bu yıl da 3 erkekten seçilen grup, sembolik canlandırmalarla seyredenlere keyifli anlar yaşattı. Biri ak sakalı, göbekli, elinde uzun değneği belindeki kuşağı ve başındaki külahıyla Khalo Kokım (İhtiyar adam) rolünü canlandırırken, seçilen ikinci erkek ise yöreye özgü kadın kıyafeti giyerek onun eşi rolündeydi. Yanındaki zenci görünümü verilmiş ekip üyeleri kendilerine eşlik eden seyircileriyle evleri ve esnafları gezerek gağan topladılar.
Çevredekilerin zaman zaman Khalo Kokım'ın eşini kaçırmak isteyişi ve ihtiyar adamın Kürtçe küfürlerle karısını savunması büyük beğeni topladı. Esnaf ziyaretlerinden sonra Sanat Sokağında toplanan grup, kısa skeç gösterisinin ardından dağıldı.
Dersim Kültür Derneğinin organize ettiği Gağanı etkinliklerle canlandırmaya çalışan STÖ'lerden biri de Tunceli Gençlik-Kültür Merkezi Tiyatro oyuncuları oldu. Mahallelerde evleri gezen grup, Gağanın son günü olan bu gün ise Belediye Konferans Salonunda skeç gösterileriyle konuklarına eğlenceli dakikalar yaşattı.
Peki Gağan Nedir? İşte Sizin İçin Çeşitli Kaynaklardan Derlediklerimiz:
Kokım, Fatike ve Ereb
Khalo Gağan şenliklerinde sahne alan oyuncular “Kal-Kokım“ (ihtiyar), hanımı “Fatike“ veya “Pîre“ ve bazı bölgelerde kendilerine rehberlik yapan ve onları koruyan “Ereb“ (zenci) vardır. Bu oyuncuların tanınmamalarına özen gösterilir ve hazırlıklar kapalı alanlarda gizlice yapılır. Herkes oyuncuların kimliklerini merak eder. Bu konuda Gağan oyuncularının mizah, tiyatro ve skeç yeteneklerinin olması önemlidir. Gençlerden birine Tunceli yöresel motifli yaşlı ihtiyar kostümü giydirilir ve sakal takılır. Bazı bölgelerde Khalo Gağan`a boynuz takılır. Fatik'e veya Pîre'e yerel kostümler giydirilir.
Sessiz skeçler yapılır
Bu Gağan ekibi habersiz evlere dalarak ev sahiplerinden para veya yiyecek toplamak için sessiz komik skeçler yapar. Sessiz oynamalarının nedeni ise ekip oyuncularının tanınmamaları içindir. Bundan dolayı ev sahipleri ile konuşmazlar. Oyuncularla beraber ev ev dolaşanlar şarkılar eşliğinde ev sahipleriyle halay çekerler. Bu halay çekme ve skeçler her evde tekrarlanır. Toplanılan para ve yiyeceklerle eğlenceler düzenlenirken, geri kalanlar da yoksul ailelere dağıtılır. Yemeklerin çoğu undan yapılan yemeklerdir. Zerfet isminde hamur, yağ ve sarmısaklı ayrandan oluşan yöresel yemek pişirilir ve topluca yenilir. Evlerde ise “Pêsare“ (bir tür çörek) ve “Dane“ pişirilir. Dane`nin bir kısmı yenilir, bir kısmı çocuklara dağıtılır, diğer kısmı ise bir ipliğe geçirilerek hayvanların bulunduğu ağılın direklerine asılır. “Pêsare“nin içine çeşitli büyüklükte üç ağaç konur. Bunlardan en kısası "Rısk", ortancası "Zewez" (Evlilik) en uzunu ise "Bereket"i simgeler. "Pêsare" topluca ev halkı ile beraber yenilirken bu ağaçlar kime çıkarsa, o şahıs çektiği ağacın anlamına göre şanslı sayılır.
Akşam ise gençlerin zamanıdır
Akşama ise gençler köyün ’tek efendisi' olarak istedikleri eve gider, istedikleri yemeği yaptırır ve istedikleri kadar eğlenirler. Bazı bölgelerde Gağan ekibi ev ev dolaşırken, kapı önüne çıkan veya ev sahiplerinin (gelin, genç, ihtiyar) konumlarına göre şu sözler okunur:
“Donî monî mal ava, Xwedê kurê we bike zava.“
“Serê salê binê salê, Xwedê kurekî bide kebanîya malê.“
“Qerqûş merqûş, Xwedê kurekî bavêje dergûş, para min kakil û mewij.“
“Serê salê binê salê, pîr bi qûrbana qopê kalê.“
Gağan için çocuklar sabah erkenden kalkar, en güzel elbiselerini giyerek hediye toplamaya giderler. Hediyeler daha çok badem, ceviz, kuru üzüm ya da meyve olur. Fakat hediyeler un, yağ, şeker, tuz ve benzeri maddeler de olabilir.
Tunceli'de Gağan
İlimiz yıllardır bu geleneği etkinliklerle kutlamaya özen gösteriyor. Dersim Kültür Derneği de bu geleneği yaşatma konusunda etkili çalışan merkezdeki Sivil Toplum Örgütü olarak dikkat çekiyor. Oluşturdukları tiyatro grubuyla bu kültürün devam etmesi gerektiğini belirten bu derneğin üyelerinden Haydar Beltan, yöresel geleneklerimizden biri olan Ğağan'ı şu şekilde anlatıyor;
“Gağan eski hesaba göre içinde bulunduğumuz ayın ismidir. Yani Aralık 13'ünden Ocak 13'üne kadar olan süredir. Aynı zamanda yeni yıl anlamına gelir. Bu Ermenilerin inancında da var, onlar da kutluyor. Bugün bu yeni yılın son günü. Gağan, Hızır orucu gibi 1 ay sürüyor ve her aşiret bir hafta kutluyor. Bu dönemde köyün gençleri toplanıp kılık değiştirirler, biri yaşlı olur yani galgek, bir erkek ise onun eşi kılığına girer. Diğer bir erkek ise kendi yüzünü siyaha boyayıp zenci olur. Bunlar yanındaki gençlerle evleri gezip lokma toplarlar. Sonrada en fakir kişinin evine gidip topladıklarını pişirip eğlence yaparlar. Bu arada galgek, eşine sahip çıkmalıdır çünkü çevredekiler hep onun eşini kaçırmak için uğraşır. Bununla ilgili çeşitli inançlarda var. Mesela sabah erken en çalışkan kadın kalkıp su getirir hayvanlara ve evine döker bereketli olsun diye. Ya da ’dani' dağıtılır evlere serpilir yine bereketli olsun diye.
Perşembe günü aynı grup toplandıkları yerde zerefet yapar ve bu zerefetin içine 3 ağaç parçası koyar. Bunlar; küçük, orta ve büyük boyutta, sağlık, rızk ve bereketi temsil eder. Bu çubuklardan hangisi kime çıkarsa o yıl onun için bereketli geçer.“
T.Emek
