„İran’ın Yezîdî(Êzîdî ve Sünni ) Kürdlere Karşı Savaş ve Katliamları”(2 Son)
Aso Zagrosi
Muhamed Kazim Beg tarafından yazılan “Alem Arayi Nadiri” adlı eserin yazımı 1753 yılında bitmiştir.
Muhamed Kazim Beg de hemen kitabının girişinde “tüm Kürdleri Yezidi olarak” adlandırıyor. Yazar, Şah Sultan Hüseyin Safevi’ye karşı Silêman Baba önderliğinde gelişen devrimi “Yezidi Kürd Aşireti” olarak adlandırıyor.
1732 yılında Nadir Quli tarafından Musul’a yönelik saldırıda Kürdlere büyük bir zarar verildi. Surdaş mıntıkasında büyük savaşlar yapıldı Kerkük’ten Musul’a ve oradan Akre’ye kadar olan bölgede adaletsizce her şey yakılıp yıkıldı. Bu savaşlarda büyük sayida Êzîdî Kürdler de öldürüldü, mal, mülk ve çocukları talan olarak götürüldü. Ondan bir yıl sonra da Osmanlılar Êzîdî Kürdlere karşı kıyım yaptı ve talan yaptılar. İki yıl için de Êzîdî Kürdlere karşı iki devlet tarafından katliam yapıldı ve sahip oldukları her şey talan edildi. Kaldı ki, Êzîdî Kürdler Osmanlı devletinin vatandaşıydılar.!!!!
Nadir Quli tarafından Êzîdî Kürdlere karşı ikinci saldırı Azerbeycan’da başladı. Nadir Quli’nin kardeşi İbrahim Xan Azerbeycan valisiydi. İbrahim Xan’ın esas görevi Êzîdî Kürdlere karşı savaşı başlatmaktı. İbrahim Xan 12.000 “Gazi” ile Merax ve Sulduz’daki Bilbas ve Êzîdî Kürdlere karşı saldırıya geçti. Bu savaşta 1500 aileyi esir aldı ve her şeylerini talan edip götürdü.
Başka bir sefer de 1735 yılında Mahabad, Sulduz ve Merax bölgesinde Bilbas ve Êzîdî Kürd aşiretleri direnişe geçtiler. Nadir Quli, Muhamed Dost begi Qerxlu, Muhamed Qasimxan Afşar Urmiye ve Alineqixan Mukri’ye bağlı güçleri Kürdlerin ilerleyişini engellemek amacıyla bölgeye göndermişti..
Nadir Şah döneminde Êzîdî Kürdlere karşı 3. Saldırı 1742 yılında başladı. Nadir Şah karar verdi ki, Alineqixan Mukri onunla birlikte Êzîdî Kürdlere karşı savaşa katılsın. Êzîdî Kürdler Sulduz bölgesine saldırmışlardı.
Bu saldırı da Nadir Şah’ın güçleri 10.000 Kürd ailesine karşı saldırıya geçtiler. Bu saldırıda Kürdlerin büyük bir kesimi öldürüldü, geriye kalan kesimler esir alındı. Nadir Şah’ın ordusu 20 gün Kürdistan’da kaldı ve Kürdlere karşı yapabilecekleri tüm kötülükleri yaptılar.
Nadir Şah’ın 1742 yılında Musul’a yönelik saldırısı Êzîdî Kürdlere karşı 4.saldırısı(ferman)ydı.
Nadir Şah Altinkopru’ye vardığı zaman kendisine verilen bilgilere göre bölgede Ehrimanperest aşiretler var, ne Allah ve ne de Peygamber tanırlar. Eğer Nadir Şah güçleri Musul’a doğru harekete geçerse ilk önce onların saldırılarına uğrarlar ve tek bir kişiye yol vermezler. Oyle anlaşılıyor ki, o dönemler Êzîdî Kürdler Kerkük cıvarında da yaşıyorlardı.
Bu saldırı Nadir Şah’ın Êzîdî Kürdlere karşı en büyük saldırısıydı. Bir çok tarihçi bu saldırıdan söz ediyor.
Nadir Şah kardeşi oğlu Ali Qulixan’ı büyük bir ordu ile bölge de bağımsız yaşıyan bu “din düşmanlarına” karşı savaşa gönderiyor. Nadir Şah Ali Qulixan’a “tek bir Êzîdî’yi sağ bırakmama” talimatını veriyor.
Bölge deki Êzîdî Kürdler, hemen Êzîdî Kürd ileri gelenlerini Nadir Şah’ın yapacağı saldırıya ilişkin bilgilendiriyorlar.
Êzîdî Kürdler’den 10.000 cıvarında insan Nadir Şah’ın kendilerine karşı girişeceği saldırıya karşı hazırlıklarını yapıyorlar.
Nadir Şah’ın ordusu 12.000 savaşçıdan oluşuyordu. Nadir Şah Êzîdî Kürdlerin askeri güçlerini gafil avlayarak “Şiblan Dağı’nın Deresine” saldırdı. Êzîdîlerin bir kısmı uykularında ve bir kısmı da işleriyle meşgul olduklarından dolayı, bazıları kaçtılar, bazıları savaşa giriştiler ve bazıları da düşmanın eline düştüler.
Nadir Şah’ın ordusu Êzîdî Kürdlerden çok insanı bu savaşta öldürdü. Daha sona 3000 cıvarında Êzîdî Kürd savaşçısı Nadir Şah’ın ordusunu kuşattılar ve şavaşa girdiler. Êzîdî Kürdlerin şansızlığı Özbek Komutanı Ataxan 5000 savaşçıyla savaş meydanına ulaştı ve Êzîdî Kürdleri arkadan kuşatma altına aldı. Güç dengesizliğine rağmen iki taraf arasında kanlı bir savaş oldu ve Êzîdî Kürd savaşçıları ağır bir yenilgi aldılar.
Ali Qulixan büyük bir Êzîdî Kürd’ü esir alarak Nadir Şah’a götürdü. Nadir Şah kendisine götürülen Kürd esirlerinin başlarını kesme emrini verdi ve hepsini öldürdüler.
Özbek Komutanı Ataxan’da Êzîdî Kürdlerden esir aldığı büyük bir kitle ile Nadir Şah’a geldi. Nadir Şah “hepsini öldürme emrini verdi”.
Bölgedeki Nadir Şah yandaşları kendisine eğer şimdi Êzîdî Kürdlere karşı saldırıya geçilmese ve yerleşim birimleri talan edilmese sarp dağlara çekilecekler diyorlar.
Nadir Şah hemen Ali Qulixan’a Êzîdîlere karşı saldırı ve onları tümden katliamdan geçirme talimatını veriyor. Ali Qulixan Êzîdîlere karşı saldırıya geçtiği zaman karşılarında liderleri İblis’in(Nadir Şah’ın yazarı bilinçli bir şekilde bu ismi seçmiş olmalı) önderliğinde 3000 Êzîdî Kürd savaşçısını savaşa hazır konumda buldu. Êzîdî Kürdler, Nadir Şah’ın ordusuna karşı gece saldırıya geçip yenmek istiyorlardı. Nadir Şah Êzîdî Kürdlerin bu planını göz önüne alarak tüm ordusunu tek bir alana topladı ve her tarafa nöbetçiler gönderdi.
İkinci gün iki taraf arasında kanlı bir savaş başladı. Dışardan Êzîdî Kürdlere sürekli yardım geliyordu. Şah Nadir, eğer savaş böyle devam ederse ordusu yenilgiye uğrar düşüncesine kapılır. Nadir Şah koruma ordusuyla bir tepenin başında ordusunu savaşa teşvik ediyordu. Durumun ciddiyetini anlayan Şah Nadir koruma güçleriyle savaş alanına indi ve doğrudan savaşa katıldı. Nadir Şah’ın yanındaki güçlerle savaşa katılmasıyla birlikte güçler arasında sayısal olarak büyük bir dengesizlik oluştu ve Êzîdî Kürdler yenilgi aldılar. Sonuç olarak bu savaşta da Êzîdî Kürdlerden yoğun bir şekilde kadın, çocuk, mal ve mülkleri Nadir Şah’ın eline geçti.
Kızılbaş ordusu 7000 süvariyle Êzîdî Kürdlerin yerleşim alanlarına karşı saldırıya geçtiler. Nadir Şah’ın ordusu vardığı zaman Êzîdî Kürdler dağlık kesimlere kaçmak için hazırlıklarını yapıyorlardı. Hazırlıksız yakalanan Êzîdî Kürdlerden 3000 aile çocuk ve kadınlarla esir alındı. Êzîdîlere ait mal, mülk ve servet her şey talan edildi. Nadir Şah ordusuna “dinsizlerin” kökünü kurutmak için talimat Verdi. Her tarafta Êzîdîlerin avına çıkıldı.
Bu saldırıdan ve Kerkük Kalesinin alınmasından sonra bölgede Êzîdî Kürdlere ilişkin “temizleme” hareketi oldu, din değiştirenlerin yanında din değiştiremiyen “o bir dünyaya gönderildi”.
Şêxan bölgesi de katliamlara sahne oldu ve yakalanan Êzîdî Kürdlerin başları kesildi.
Nadir Şah bu sefer kardeşi oğlu Ali Qulixan’ın komutasında bir orduyu Şengar üzerine gönderdi. Şengar Kürdleri, As ve Êzd adlı iki liderlerinin komutasında bir araya gelerek savaşa hazır pozisyona girdiler. As ve Êzd kadın ve çocukları dağlık alanlara göndererek 15 bin süvari ve piyade ile savunma pozisyonuna geçtiler. Kızılbaş orduları alana geldikleri zaman aldıkları bilgileri de değerlendirerek ordularının bir kesimini As ve Êzd üzerine, diğer kesimi kadın ve çocukların peşine gönderdiler.
Nadir Şah’ın ordusu esirlerden de aldığı bilgileri değerlendirerek As ve Êzd önderliğindeki güçleri farklı kollardan kuşatılar. Êzîdî Kürdler bu savaştada yenilgi aldılar. Bir çokları öldürüldü. Bu savaşta önderlerinden biri olan Êzd esir düştü ve sonra öldürüldü. As ise çemberi yararak kurtulmayi başardı.
Kadın ve çocukların peşine düşen Nadir Şah’ın güçleri onlara yetiştiler. Kadın ve çocuklarla giden Êzîdî savaşçıları savunmaya geçtiler, fakat sayısal güç dengesizliğinden dolayı yapacakları fazla bir şey yoktu. Bu esnada 10 bin ile 15 bin arasında Êzîdî aile esir alındı. Esirler “eski Kaleye” götürüldü.(Bu eski kale Şengar kalesi olabilir)
Çemberi yarıp kaçan AS Şiblan yada Şiblaq dağında bulunan Mihaz’ın yanına gitti. Mihaz As ve 8000 savaşçıyla birlikte Şengar’a doğru hareket ettiler.
Mihaz ve As Şengar’a doğru yolda oldukları zaman kendilerine kadın ve çocukların esir alındığını ve “Eski Kaleye” yerleştirildikleri haberi geliyor. Mihaz ve As’ın önderliğindeki güçler kaleyi kuşatıyorlar. Kalenin dışında yapılan savaşta Kızılbaşlar büyük kayıplar vererek kaleye çekiliyorlar. Kale dört bir yandan kuşatma altına alınıyor. Êzîdî Kürdler gecede kaleye karşı saldırılarını devam ediyorlar. Bazı kızıbaşlar kuşatmadan kurtulmak için harekete geçtiler, fakat başarılı olamadılar. O gece hınçlarını esirlerden aldılar ve bir hayli esir öldürdüler. Ertesi günü Êzîdîler dört koldan kaleye saldırdılar . Gün boyu savaş sürdü ve Nadir Şah’ın güçleri bir hayli kayıp verdi.
Akşam saatlerinde Nadir Şah’ın güçlerinin saflarında zayıflıklar baş göstermişti ve . Êzîdîler kalenin iki tarafını ele geçirmişlerdi. Tam da o süreçte Nadir Şah’a bağlı güçler dışardan yardıma geldiler ve Kaleyi saran Kürdlere saldırdılar. Êzîdî Kürdler mecburiyet karşısında kuşatmayı kaldırdılar.
“Alem Arayi Nadiri”n yazarı düşmanları olan As ve Mihaz’ın direniş ve yiğitliklerinden söz ediyor. Nadir Şah’a bağlı güçlerin sayısal çokluğu karşısında Êzîdî Kürdler yenilgi aldılar. Bir çokları öldürüldü, yaralandı ve esir alındı. Mihaz Şengar Dağına sığındı. As ise bir mağara sığınarak saklandı. Kızılbaş askerleri esirlerle birlikte Altunkopru’ye(Pirde) Nadir Şah’ın yanına gittiler.
As zamanında 3 bin Êzîdî aile ye sahipti. Zamanında kendisini Hatemi Tay’a değiştirmezdi. As kendisine bağlı ailelerin öldürülmesinden ve esir alınmasından sonra kendisini dağdan atıp intihar etmek istiyor. Fakat, akşam saatlerinde fikrini değiştiriyor ve kendi kendisine mademki onun için “ ölüm ile yaşam aynı şey ise niye Nadir Şah’ın yanına gitmiyor? Esirleri görmüyor? Eğer bırakırlarsa iyi ve eğer bırakmasalar başı dik ölür” diyor.
As 40 kişiyi çevresine toplayarak Nadir Şah’ın Karargah’ına doğru yola çıkıyor.
Nadir Şah’a As’ın gelmek için yola düştüğü haberi geldiği zaman hayretler içinde kalıyor. Çünkü Nadir Şah defalarca As Êzîdî’yi görmek için çaba içine girmişti. Her seferinde As görüşmüyor ve kendisini göstermiyordu. As daha önceleri de Hamadan ve Ardelan bölgelerini talan etmişti. Nadir Şah As gibi yiğit ve savaşçı bir adamı merak ediyor ve görmek istiyordu.
As korkusuzca Nadir Şah’ın huzuruna getirildiği zaman Nadir Şah kendisini af ediyor ve geri de kalan esirleri de serbest bırakıyor. Nadir Şah As’ada Şengar yöneticiliğini veriyor.
Nadir Şah’ın Êzîdî Kürdlere karşı giriştiği 4 saldırıdan Êzîdî Kürdler onbinlerde kayıp verdiler. Musul, Hewler ve Kerkük arasındaki bölgelerde Êzîdî Kürdü kalmadı. Şengar ve Şêxan”da binlerce Êzîdî öldürüldü. As’ın yiğitliği sayesinde geriye kalan esirler kurtuldu. Nadir Şah Musul’a karşı saldırıya geçmek istiyordu ve bundan dolayı Êzîdî Kürdlerle anlaşma yoluna gitti….(daha geniş bilgi için age, s. 81-90 bakınız)
Son
Aso Zagrosi
