بازبدە بۆ ناوەڕۆکی سەرەکی
Submitted by Aso Zagrosi on 21 January 2013

Aso Zagrosi

Osmanlı Ordularının Başkomutanı Mustafa’nın göndermiş olduğu bu mektupta Osmanlı devletinin Şeyh Ubeydullah Nehri’den büyük beklentileri var. Şeyh Ubeydullah Nehri, savaş cephesine vardığı zaman Osmanlı devleti hem Balkan cephesinde ve hem de Kürdistan cephesinde büyük kayıplar vererek geri çekiliyordu. Yukarıda da belirtiğim gibi savaşa katılan Kürdlerin sayısını tespit etmek çok zor. Fakat, Ermenilerle Kürdler arasında yapılan çatışmalarda Şeyh Celaleddin ile birlikte “Ermeni köylülerin canına ve malına zarar veren Kürtlerin diğer elebaşlıları da sayılmaktadır: Alihan, Fahim Efendi, Haci Hasan Paşa, Musa Bey, Osman, Şeyh Peykar ve Şeyh Ubeydullah’ın” isimleri verilmektedir.( Arsen Yarman, Palu-Harput, Cilt 1 Derlem Yayınları, Nisan 2010, İstanbul sayfa 146)

Ahmet Muhtar Paşa anılarında “Bekir bey refakatinde dördüncü alayın bir kaç bölük süvarisiyle Hesananlı, Sepki ve Mirza Bey ve takımları dünkü gün o cihete doğru sevkolunmuştu.(Ahmet Muhtar Paşa age, sayfa 255) deniliyor.

Osmanlı-Rus savaşı sırasında daha öne Diyarbekir valiliğini yapan Türklerin “Kurt İsmail Paşa” yada “Kurt İsmail Hakkı Paşa” dedikleri “Kürd İsmail Hakkı Paşa” Kars’ın Şüregel Hatunoğulları Kürdlerindendi.(Rohat Alakom, Kars Kürdleri, Avesta Yayınları, 2009, sayfa 140) Kürd İsmail Paşa’nın Kürdlüğü üzerine hem Ermeni ve hem de yabancı basın ve yayın organlarında bir hayli yazı var. İsmail Paşa’da bu savaşa aktif katılıyor. Zaten kendisi Erzurum gibi büyük bir vilayetin ve aynı zamanda savaş cephesi olan bir alanda valilik yapıyordu. Tüm bu Kürdlerin yanında Kafkasya’da kırımlara uğramış ciddi bir Kürd kitlesi Osmanlılara sığınmıştı.. Ayrıca Kars ve Ardahan’ın düşmesiyle yoğun bir Kürd kitlesi iç taraflara geçti ve savaşta yer aldılar.

Çeşitli kaynakların Şeyh Celaleddin dedikleri şaysiyet Bitlis Şeyhlerinden Seyyid Sıbgatullah’ın oğullarından biridir. Bugün bu aile Avrasi Şeyhleri diye biliniyor. Seyyid Sibgatullah Seyyid Taha Hakkari’nin halifelerinden biriydi. 1913 yılında Bitlis’te Mela Selim önderliğinde başlıyan hareketin örgütlenmesine bu aile aktif bir şekilde katıldı. Şeyh Celaleddin öğlu Seyyid Ali bu hareketin en aktif önderlerinden biriydi. Mela Selim, Şeyh Şehabeddin ve Mehemed Şirin ile birlikte Bitlis idam edildiler. Ermeni kaynakları Şeyh Celaleddin’in Ermenilere karşı giriştiği saldırılara bir hayli yer veriyorlar. Arsen Yarman Ermeni roman yazarlarının babası olan Raffi’nin 1884 yılında Moskova’da yayınladığı “ Jalaleddin” adlı romanının Şeyh Celaleddin’in Ermenilere karşı “yaptığı saldırı ve talanları konu aldığını” yazıyor.(Arsen Yarman, age sayfa 222)

Musa bey denilen de yıllar sonra Ermeni bir bayan olan Gulizar Meselesinde dünya basının gündemine oturmuş ve kitaplara konu olmuş Mutki aşiretinin reisiydi. Alixan denilen şahısta o dönemler hem Doğu ve hemde Kuzey Kürdistan’da bulunan Şikak aşiret reisiydi. Bu küçük tabloya gözönüne getirdiğimiz zaman savaşa katılan Kürdlerin sayısı pekte az değildir. Savaş Kürdistan toprakları üzerinde oluyor ve Kürdler kendilerini savaş ortasında buluyorlar.

Yukarıda da vurguladığım gibi Şeyh Ubeydullah Nehri Beyazid’e yani savaş alanıne vardığı zaman Osmanlı ordusu Beyazidi Ruslara bırakmıştı.

Osmanlı ve Rus İmparatorlukları arasından yapılan 1877-78 savaşından sonra yapılan Ayastenfanos ve Berlin antlaşmalarının hayatta geçirmesi meselesinde İstanbul Ermeni Patriği Nerses Varjabedyan 3 Ermeni rahibini, Bağos Natanyan, Vahan Minasyan( Bardizaktsi) ve Karekin Sirvandsyants’ı bölgeye gönderiyor. Bu 3 Ermeni rahibi bölgedeki gözlemlerini kaleme alıyorlar.

Bu 3 rahip pek tarafsız değiller. Zaten o dönemlerde savaşların din savaşına dönüştüğü bir ortamda iki taraftada tarafsızlığı beklemek saflık olur.

Bilinidiği gibi Beyazid savaşı sırasında Kürdlerin esirlere ve bölgedeki Ermenilere karşı yaptıkları katliamlar meselesi bir çok yabancı konsolosun Türk, Rus ve Ermeni çevrelerinin raporlarına konu olmuştur.

Ermeni din adamı Vahan Minasyan( Bardizaktsi) sınır boylarında bulunan Kürdlerle Ermeniler arasında yaşanan antlaşmalara ilişkin dikkat çekici bilgiler veriyor. Sınır boylarında yaşıyan arkadaşlar kendi büyüklerinden buna benzer şeyler duymuşlardır.

Vahan Minasyan( Bardizaktsi) şöyle yazıyor: “İşte sadece Eçmiyadzin’in duyarsızlığından meydana gelmiş bulunan ikinci dalgası da bu şekilde son buldu. Göçün sebebi Kürdlerin Ermenileri keseceği yolundaki deli saçması bir korku ile Rusya’nın göç edenlere toprak ve para vereceği yolundaki yalan söylentiydi. İlk göçün sebebi ise şuydu: Osmanlı Rus harbinin başlangıcında Rahip Hovhannes Üç Kilise Manastırı’nın korunmasını Kürdlere teslim etmiş. Karşılıklı söz vermişler. Ruslar geldiğinde Ermeniler Kürdleri koruyacak, Türkler geldiğinde Kürdler Manastırın talan edilmesine engel olacaklarmış. Bu esnada Der Ğugasof(Ermeni asılı Rus Subayı- Aso)un akıncı bölüğü manastıra vardığında burasını Türk karargahı zannederek saldırmış. Manastırı bombalayarak kilise hariç her şeyi yakıp yıkmış, Kürdlerde de koyun misali tek tek kurban olmuşlar. Rahip ise Türk taraftarı ve Rus karşıtı olduğu için haç ve künlükle karşılama yapmadığı için Der Ğugasof tarafından azarlanmış. Kürdlerin Ermeni manastırında öldürülmesi de doğal olarak cıvar Kürdlere Ermenilerin sadakati ve samimiyeti konusunda kötü etki yapmış. Kısa süre sonra Rus Ordusu Osmanlı Ordusu önünden geri çekilmek zorunda kalınca Ermeniler, Kürdlerin Van tarafından gelip intikam için Ermenileri keseceğinden korkarak öküz arabalarına doluşup göç etmeye kalkmışlar. Bu kalabalık göçmen grup, geri çekilmekten olan Rus ordusuna engel olduğundan Der Ğugasof top atışlarıyla yol açılmasını emretmiş…. Göç yazın en sıcak günlerinde gerçekleştiğinden, halk Yerevan Ovası ve Eçmiyadzin yakınlarında korkunç bir kırım yaşadı. Acaba Kürdlerin Ermenileri kıracağı doğrumuydu? Hayır. Zira göçetmemekle direnen bazı Ermeniler özellikle Katolikler böyle bir kırıma uğramadılar. Sadece bazı köylerde Kürd ve Türk kaçaklar tarafından bir kaç Ermeni öldürülmüştür. Aynı şekilde İsmail Hakkı Paşa(Kürd-Aso) kuvvetleri Bayezid’I kuşattığında Ruslar içerden, Osmanlılar dışardan 22 gün boyunca karşılıklı top atışında bulundukları esnada, Der Ğugasof gelene kadar, 90’dan fazla Ermeni ölmüştür. Türkler tarafından soyulan Bayezidli Ermeniler korku içinde İran Ermenilerine Maku şehrine sığınmışlar”( Arsen Yarman, age Cilt II, sayfa 70-71))

Te carek din zarokatîya min hanî bîra min. Ji demê zarokatî ya min heta xortanî u demê destpêka xebatên welatparêzî$ ez hemu kûçe u kolanên Amed jiber kir. Ji pira dehderî heta pira heft derî u ji wê derê heta devegeçîdî. Ji devegeçîdî heta balafirxane ya Leskerî ya dagirkerên Kurdistan a Tirka u ji vêderê heta çemê Embarê kû ez bi niga bûhist bi bûhist gerîya me te hanî bîra min. Demê ez ji derê çîya ber bi seyrantepe diçum navê Kurt Ismail Pasa li her der hatibu nivisandin.  Min di got ev kuçik kûrê kuçika kî ye ji bo çi ev nav ... her hebî hawrê Aso...   Di xebat u têkosîna te da serkeftin dixwazim.   Rojhat Badikî

  Rojbaş birayê Aso   Beriya ez li ser yek-du mijaran hinek têbîniyên xwe bidim xuyakirin, ez dixwazim bêjim, bila mala te ava be û destê te xweş be. Li gor min tu karekî gelek hêja dikî. Vejandina şuûra millî ji bo me kurdan wekî nan û avê pêwist e. Di xebata te ya li ser Seyîd (Şêx) Ubeydullahê Nêhrî ya beşa 7an de, li ser hinek navan agahdarî hatine dayîn, li gor qeneeta min eger ew carek din di bin çav re bên derbas kirin û lêkolîn li ser bên çêkirin, dê gelek baş be. Ji bo ku di warê li ber çav re derbaskirin û lêkolînê de bikaribê alîkariya te bike û tu jê îstîfadeyê werbigrî,  ez dixwazim agahî û zanyariyên xwe yên di vî warî bi te re parve bikim. Malbata Seyîd Sebxetullah (Xawsê Hîzanê) yê bavê Seyîd Cealeddîn, bapîrê Seyîd Elî û. hwd... her çend ji gundê Arvasê yê girêdayî Miksê hatine, lê ew di nav xelkê de bi navê “Şêxên Hîzanê” yan jî mala “Xawsê Hîzanê” tên naskirin, ne Arvasî. Yên bi navê “Arvasiyan” tên naskirin, ew kesên li Arvasa Miksê mane ew in. Seyîd Celaleddîn, yan jî Şêx Celaleddîn, kurê Seyîd Sebxetullah ê mezin e. Piştî ku ew ji şerê Bazîdê bi Seyîd Ubeydullahê Nêhrî re beşdarê şer dibe û bi serneketî vedigere, li Wanê dewlet jehrî dide wî û pişt re ew bi vê jehriyê koçê dawiyê dike... Xala duduyan a ku ez dixwazim li ser bisekinim, agahiya di derbarê wan çend kesên wekî Elîxan, Fehîm Efendî, Musa Beg û Şêx Peyker de ne ku navê wan derbas dibe. Bêguman ev agahî dê gelek kurt bin, eger pêwîst be ez dikarim pişt re firehtir li ser bisekinim. Elî Xan, wekî ku te jî behs kiriye serokê eşîreta Şikakiyan e(qebîleya yan jî eşîreta Ebdoyiyan, eşîreta Simkoyê Şikakî. Wekî tê zanîn eşîreta Şikakî konfederasyon e) , wekî eşîret, lê bi taybetî wekî malbat di berê de peywendiyên wan bi mala Seyîd Tahayê Nêhrî re hebûye û ev peywendî di dema Seyîd Ubeydullah de gelek xurtir dibin. Di navbera wan de peywendiyên xizmatiyê jî hene... Bi dehan gundên Seyîd Ubeydullah li navçeya ku ev eşîret li wir niştecihe hene (li wilayeta Ûrmiyê)... Fehîm Efendî: Seyîd Fehîm Efendî, ji şêxên Arvasê ye. Xelîfeyê Seyîd Taha ye. Eger em bi kesên îro yên bi navûdeng ên kurd hene bidin nasîn, ew bapîrê ji aliyê dêve yê Nacî Orhan ê bavê Gulşen Orhana parlamentera Wanê ya AKPyê ye... Musa Beg: Li gor baweriya min ev ne ew Musa Begê ku tu behs dikî û ji aliyê me tevan ve jî tê nasîn, Musa Begê Xwêtî ye. Eger tu dîqet bikî ew kesên bi Seyîd Ubeydullah re beşdarê şerê Rûsya-Osmaniyan bûne, yan peywendiyên wan ên xizmatî yan jî yên terîeta Neqşîbenditiyê hene, ew in û ji bilî vê ew xelîfeyên wî yan yên mamê wî (piştî Seyîd Taha şêxîtî derbasê birayê wî dibe) yan  jî yên bavê wî Seyîd Taha ne. Ev Musa Beg, Hacî Musa Begê Kêsanî ye. Li hinek ciyan jê re Hacî Musa Begê Simbanî jî tê gotin. Ew mezinê vê navçeyê û xwediyê çendîn gundan bûye. Yanî begê Mîrektiya Kêsanê, yan jî Simbanê bûye. Kêsan navçeke girêdayî qezayê Tetwanê yê wilayeta Bedlîsê ye. Ev navçe dikeve navbera Tetwan û Westana (Gevaş) Wanê. Di nav xelkê de jê re Geliyê Kêsanê tê gotin. Simban jî gundekî vî geliyî ye... Di Şerefnameyê de Mîr Şeref Xan behsa mîrektiya wan kiriye. Ew sancaxeke girêdayî Mîrektiya Mehmûdiyan (Xoşaba Wanê) bûne... Zinar Silopî jî di Doza Kurdistanê de behsa wî kiriye. Ew bi gotinên xwe yên ku ji aliyê Zinar Silopî ve hatine neqil kirin tê nasîn... (“...Xortên kurdan eger firinek çêkin û ji bo germkirina wê dar lazim be, ez dikarim xwe bikim dar û wê gerim bikim...) Peywendiyên wî bi malbata Şêxên Hîzanê re gelek xurt bûne. Heta keça xwe dide yek ji şêxan ê navê wî Mehmed Reşîd û gundekî xwe yê gelek hêja ku jê re Kerp tê gotin û li eynî navçeyê ye, hubeyê vî kesî dike. Gund niha di destê Kamuran Înan an jî biraziyên wî yên kurên Abidîn Begê de ye. Ev Hacî Musa Beg ji aliyê ermeniyan ve hatiye kuştin. Wextê ku kuştine ew mudurê nahiya Kêndrasê bûye. Kêndras wî wextî nahiyeke girêdayî Westana Wanê bûye. Piştî di sala 1936(?)an de Tetwan bû qeza, ji ber nêzikatiya wê ya coxrafîk kirin ser Tetwanê. Niha gundekî biçûk ê girdayî Tetwanê ye... Şêx Peyker: ev jî qasî ku ez dizanim pismamê şêxên Arvasê yê nêzîk in û li Erdîşa Wanê rûdinin...   Bi hêviya ku tu bikaribî jê îstîfadekê werbigirî. Bi silavên gerim ên biratiyê.   Ziya Avci        

 Kek  Ziya   berîya   her  tiştî  ji bo    şîrova  te  a  hêja û bi nirx   Spasîya   te  dikim.  Bi rastî    ezê   gellek sûd     ji  şirova  te  a  hêja   wergirim.  Li  ser  mijara  Şêxên Arvasê   û  Şêxên  Xizanê...  Her   wisa  li  ser babeta  Musa Begê.. Li  ser   wan   hemû  malbatan     min  gellek  belge komkirin.   Mijara   lekolîna   min  nebû. Ji ber  vê  yekê   jî   ez gellekî   hûr û kûr   li ser ne fikirim.  Wisa   diyare  ku   hinek  şaşitî  tê da  peyda  bûn..    Ji  bo  serrastkirina   te   spas  dikim  û  dest xweş. Kek Ziya, Ji  bilî    van  kesên  ku  min navê  wan  anî  zimên,   Şêxên Bîyare  û  Şêxên  Qedîrî  ên Berzencî  ji   di vî  sherî de  beshdar  dibin.  Kurê  piçûk  ê  Shêx Ubeydullah,  shêhîd  Seyyîd  Abdulkadir jî  yek jî   beshdarê   sher e..  Ez   niha  hewl didim   romana  nivîskarê  Ermenî   Raffî  a   li ser   Shêx  Celaleddin   dixwinim..  Lê   sed   heyf    min tenê  beshek    wê  peyda  kir û  xwend...  Lê  besha  duyemîn   min peyda  nekir.  Di vê   pirtukê de  jî   gellek agahdarî  hene...  Her çiqas   nivîskar   Shêx  Celaleddin   wekî  dujmin   bide  jî... tishtên  bash  tê da hene. Ez   li  jorek   tarî de   ji bo  dewlemendkirina     arshîva    Kurdî    hewlên   piçûk  didim..   Tu  wekî  tîrêja  rojê  hatî..  Dubare   destxwesh  û Sipas Aso

Şîroveyeke nû binivisêne

Plain text

CAPTCHA This question is for testing whether or not you are a human visitor and to prevent automated spam submissions.