[b]Xoybûn'un Güney Kürdistan'daki Örgütlenmesi[/b]

Prof.Dr. Kemal Mazhar Ahmed, „Çend Laperek le Mêjûy Geli Kurd“ adlı eserinde İngiliz belgelerinde “Xoybûn“un Güney Kürdistan'daki faaliyetleri üzerine “ Xêr û Bêrî Raportnûsekî Kurd“ ana başlığı altında yayınladı.
Bu makalede de açık bir şekilde görülüyor ki, Xoybûn Güney Kürdistan'da ilegal bir örgütlenmeye gitmiş ve bir çok şehirde komiteler kurmuştur.
Aslında İngilizlerin bu raporlarının kaynağı Xoybûn ve daha “Komelay Zerdeşt“ adlı ilegal Kürd oluşumlarına katılan bir Kürd. İngilizlere ajanlık yapan bu Kürd'un sayesinde Güney Kürdistan'da faaliyet yürüten iki Kürd oluşumu hakkında bilgi sahibi oluyoruz. Bundan dolayı Kemal Mazhar makalesine “ Xêr û Bêrî Raportnûsekî Kurd“ ismini vermiştir. Kemal Mazhar'ın verdiği İngiliz raporlarından biri Britanya Hava Bakanlığının arşivinde “1927-1929 yılları arasında ’Kürd Ulusal Hareketi“ adlı bölümde saklanmaktadır. Suleymaniye'deki İngiliz İstihbarat subayı 27 Kasım 1928 tarihinde Britanya'nın Bağdat'ta bulunan Hava Kuvvetlerinin merkezine gönderiyor. Raporun üzerine de latin harfleriyle “Xoybûn Cemiyeti“ yazıyor.

İngiliz subayı şöyle yazıyor: “ Son dönemlerde örgütün bir üyesi aracılığı ile - ki benim adamımdır- örgüt hakkında fazla bilgi toplayamadım. Burada değildi. Kanuni işleri için Halebçe'ye gitmişti. Bir kaç gün önce çok acele bir şekilde kendisini Suleymaniye'ye çağırdım. Şimdi Piran'a gitmesi gerekiyor.(Şêx Mahmud'un yanına gidiyor. O dönem Şêx Mahmud sınırın karşı arafında Piran'a yerleşmişti-Kemal Mazhar) Bazı bilgilere ulaştım. Pîran'a gitmeden önce bana şimdiye kadar Xoybûn'a üye olanların tam listesini verdi. Ayrıca başka bölgelerde bildikleri isimleri verdi.“ (Kemal Mazhar, age, sayfa 290-291)
Xoybûn'un Suleymaniye'de 18 üyesi vardı. Raporu yazan Kürd kendi ismi hariç 17'sinin isimlerini yazıyor.

Listede isimleri bulunan Xoybûn üyeleri şöyle:

1)Mela Ahmed'in öğlu Mustafa Zeki Sahip Efendi, Xoybûn'un Suleymaniye komitesinin başkanı,

2) Şair Şêx Selam, Suleymaniye Komitesinin sekreteri,

3)Xani Şaliye, örgütün mali işlerine bakıyor

4)Osman Faik Efendi, tapuda memur,

5)Fuad Mesti(Irak ordusunda katip, Tofik Wehbi'nin kardeşi ve Nawşirvan'ın babası -Kemal Mazharın notu)

6)Kerim Said Bey, Zanist derneğinin başkanı, Kemal Zanist olarak biliniyor.

7)Said İbrahim, Şêx Mahmud'un kardeşi( babaları bir , annesi Soran Mirlerindendir)

8)Şêx Eziz Efendi, tapuda memur,

9)Wahid Efendi, oğretmen,

10) Haci Salih'in oğlu Ali Ağa, memur,

11) Azmi Bege Baban, şehrin ileri gelenlerinden,

12) Azmi Bege Baban'ın oğlu Şewket,

13)Celal Fetah Efendi, memur,

14)Aziz Ağanın oğlu Ahmed Efendi, memur,

15)Şêx Arif, vergi toplama memuru,

16)Kerim Rustem, Kerim Şalom olarak biliniyor. Osmanlı ordusunda subaydı. Mustafa Paşa Yamulki'nin 1926 yılında Bağdat'ta çıkardığı “Bangi Kurdistan“ın redaksiyonundaydı. Xoybûn'un kongresine katılmış ve Taşnak Partisi ile imzalanan antlaşmayi imzalayan Kürd şahsiyetlerinden biridir. Xoybûn'un merkez üyesi.(ben daha önceki makalemde onun İsmail Hakkı Şawes olabileceği ihtimalı üzerine durmuştum. Fakat , gelinen yerde onun o ihtimal ortadan kalkmıştır.)

17) Ali İrfan Efendi, yazar ve gazeteci(Suleymaniye'de çıkan Jiyan ve Jiyanawe gazeteleri-1926-1938)

İngiliz ajanı Kürdümüz sadece Xoybûn Partisinin Süleymaniye birimi hakkında bilgi vermiyor, Bağdat, Hewlêr, Rewandiz ve hatta Güney Batı Kürdistan'da bulunan Xoybûn kadroları hakkındada çok değerli bilgiler veriyor.

Biz yine sayın Kemal Mazhar'ın “ Xêr û Bêrî Raportnûsekî Kurd“ adlı makalesine dönelim.

Diğer Xoybûncular:

1) Memduh Selim Bey,
2) Mustafa Şahin Begê Berazi,
3) Celadet Bedirxan, şimdi İran'da bulunuyor(daha sonra Xoybûn diplomatîk faaliyetlerine değindiğim zaman Celadet'in niçin Tahran da bulunduğu meselesi üzerine duracağım -Aso)
4) Xelil Rahmi Bedirxan
5) Sureya Bedirxan, şu an Amerika'da bulunuyor( Onun Amerika gezisine de değineceğim-Aso)
6) Dr. Şükrü Muhamed, eskide Bağdat'taydı. Şimdi Suriye'de bulunuyor...
7) Mustafa Şewqi, Xoybûn'un Bağdat Komitesinin başkanı.. İyi bir aydın ve gazeteci, Mustafa Paşa Yamulki'nin 1926 yılında çıkardığı “Bangi Kürdistan'ın“ 3 sayısında önemli rol oynadı. Daha sonra Bağdat'ta tek başına “ Peyje“ dergisini çıkardı(K.M'nin notu)
8) Ali Awni, Kahire( amaç burada Muhamed Ali Awnidir. Mısır kral'ının diwanında tercümandı. Bir İngiliz belgesinde onun için Mısır Kraliyet ailesinden ve bilinçli bir aydın olduğunu yazıyor. Geçen yüzyılın 30'lu yıllarda Mehmed Emin Zeki'nin “Kürd ve Kürdistan Tarihini“ arapçaya çevirdi ve 1939 yılında Kahire'de bastı. Ayrıca yine Muhamed Ali Awni, Şerefxan Bitlisi'nin Şerefnamesini ilk önce farsça ve daha sonra arapça olarak Kahire'de basıma verdi-Kemal Mazhar'ın notu)
9) Mamend Remzi Efendi, okul oğretmeni
10) Abdulqaliq Efendi, Kerkük
11) Suleyman Bey, Rewandiz( Soran Mir'inin torunu)
12) Osman Bey, Rewandiz( Kemal Mazhar Osman Beyin o dönemler Rewandiz'da “Zari Kurmanci“ adlı dergiyi çıkaran Hüseyin Husni Mukriyani olabileceğini ve onun Xoybûn liderleri doğrudan ilişkiler içinde olduğunu yazıyor)

Ayrıca İngilizlere rapor veren Kürd Xoybûn üyelerinin görüşmelerde “Sinçuq distînin“ şifresini kullandıkları, Suleymaniye'deki Xoybûn biriminin kendilerini “şebeyi fedayi jimare yek“ ve Hewlêr birimi ise kendisini “Şubey Ewil“ olarak adlandırdıklarını yazıyor.

Daha sonra Güney Kürdistan'da bulunan Xoybûncular kendi aralarında “Asurilere ve hükümete karşı takınılması gereken tavır“ konusunda ayrışıyorlar.

Bir grup İsmail Hakkı Şawes önderliğinde “Komelay Zerdeşti“ yi kuruyor. Bu sefer İngilizlere çalışan “ajan Kürd“ “Komelay Zerdeşti“ adına çalışıyor. Bu arada “ajanımız“ “Komelay Zerdeşti“ adına kuryelik yapıyor. “Komelay Zerdeşti“ den Şêx Mahmud'a ve Mahmud Xani Kanisan'a mektuplar götürüyor. “Ajanımız“ götürdüğü mektupları ve verilen cevapların birer nushalarını İngilizlere ulaştırıyor. Ayrıca o, “Komelay Zerdeşti“ nin programı, tüzüğü ve yemini hakkında geniş bilgiler veriyor.(Belki bir gün “Komelay Zerdeşti“ hakkında bir şey yazarsam bu bölümüde aktarırım-aso)

Sonuç olarak bugüne kadar iddia edildiği gibi “Kürd Ulusal Ligası-Xoybûn“ Kuzey ve Batı Kürdistan ile sınırlı bir oluşum değildi. Kemal Mazhar'ın aktardığı bu belgelerde de anlaşılacağı gibi Güney Kürdistan'da kapsamlı bir çalışma içine girmişler.
Yine bu belgede Muhamed Ali Awni'nin ismi geçmesi kendi başına önemli bir olaydır. Kemal Mazhar yıllar önce kaleme aldığı “Mêjû“ adlı eserinde Muhamed Ali Awni'yi “ Kürd tarihçilerinin mechul askeri“ olarak adlandırıyordu. Muhamed Ali Awni'nin “Xoybûn“un üyesi olması bugüne kadar tam olarak anlaşılmayan “Xoybûn'un propaganda makinesini“ de anlaşılır kılıyor.(daha sonra bu hususa değineceğim)

Devam edecek.

Aso Zagrosi

Not: Kalpleri Kürd ve Kürdistan davası için çalan herkesin Newroz Bayramını kutluyorum.

Silav û Rêz

Aso