Tarihin kanli sayfalarinda kisa gezintilere devam:

1920-21 Kocgiri Isyani ve sonuclari:

1915 Soykirimiyla Ermeniler „temizlenmi$“ sira Alevi ve Sunni Kürdlere gelmi$ti. Osmanlidan devralinan Türk üniter devletinin kar$isinda Kürd-Alevi bagimsizlik hareketi yükselmeye ba$liyordu. Kocgiri isyaninin en temel özelligi Kürd ulusunun kendi kaderini tayin etme hakkina dayanmasi ve bunu acik bir $ekilde talep etmesidir.

Wilson Prensiplerinin (özellikle 12. Maddenin) uygulanmasi talep edilir. Ayni siralarda Istanbul yönetiminin kar$isinda ittihatcilar Mustafa Kemal önderliginde Ankara hükümetini kurmu$ ve Mustafa Kemal Erzurum –Sivas Kongrelerine Kürd ileri gelenlerini cagirir. Entrikaci Mustafa Kemal,e güvenmeyen Kocgiri isyan lideri Ali$er Mustafa kemalin Sivas Kongresine davetini kabul edip tek ba$ina Kongreye katilir ve kendi görü$lerini aciklar: Sultanin yönetimindeki Osmanli federasyonu cercevesinde bir Kürd Özerkligi isteyerek Istanbul yönetimini Mustafa Kemal yönetiminin kar$isina cikartiyordu. Alevi olan Ali$er Mustafa Kemal,in kendisini Ankara,daki Millet Meclisi,nin ba$kan adayi olarak gösterme teklifini geri cevirip, kasim 1919,da Sunni Istanbul yönetiminin madalyasini kabul etti.(!) Ali$er yönetimindeki Kocgiri-Dersim Kürdleri Kemalist hareketin kendi cikarlarini temsil etmedigini , Sivas kongresinden cikan kararlarla iyice anlami$lardi. Cünkü O kongreden kuvayi milliye denilen ittihatci kemalist zihniyetin „üniter devlet“ hedefi karari cikiyordu.

Daha önce ve daha sonralari yapilan tüm Kürd isyanlarinin en devrimci ve Ulusal istemleri en cok öne cikan isyan KOCGIRI ISYANI,dir. Kocgiri Isyani, Wilson Prensipleri,nin Kürdlerin kendi kaderlerini tayin hakkina dayanan dü$üncesiyle cagda$ ve moderndi.

Sadece Alevi Kürdlerin katilmi$ oldugu bir isyan olmasina ragmen isyan Liderleri kendilerini Ubeydullahin oglu Seyit Abdulkadir tarafindan Istanbulda temsil edilen Kürdistan Teali Cemiyetine bagli hissediyorlar, Istanbulda yayinlanan Kürd gazetesi Jin,i okuyorlardi. Wilson Prensipleri nin izahati Jin gazetesinin sürekli konusuydu.Kocgiri- Dersim isyani lideri ve Kürd-Alevi özerklik hareketinin ba$ ajitatörü Ali$er, Kürdistan Teali cemiyeti ba$kani Abdulkadir ile sürekli temas halindeydi. Ali$er kar$i konulmasi gereken bir tuzak olarak gördügü Kemalist harekete kar$i halki örgütleyip direni$e cagirdi.

8 Aralik 1920 tarihinde Isyan liderleri Mustafa kemal,e Serv antla$masina dayanarak Diyarbakir, Mamuretüleziz, Van ve Bitlis yörelerini kapsayacak bir Kürdistan talebinde bulundular, aksi taktirde silahli mücadeleye ba$vuracaklarini acikladilar. Mustafa kemal Ali$er,den sonra, özerklik hareketinin ikinci önemli lideri Nuri Dersimi,yi tutuklattirir, ancak Dersimin en nüfuslu lideri Seyit Riza,nin baskisiyla birakmak zorunda kalir. 14 $ubat 1921 yilinda Mustafa kemal 6. Süvari Alayi Kocgiriye gönderir.Kürdler türk gücleriyle girdikleri cati$madan muzaffer olarak ayrilir ve 7 mart,ta Ümraniye meydanina Kürt bayragi dikerler. Bu yenilgiden sonra Ankara hükümeti daha büyük bir gücle Kocgiri üzerine Ordu gönderir ve 1921 yilinin ilkbahar aylarinda isyan bastirilir, köyler yakilip yikilir ve Kürdler katliamdan gecirilir. Bu Dersim kiriminin ilk basamagiydi.
Kürdlerin tecrit edilmi$likleri, a$iret yapilari, modern örgütlenme ve sava$ araclari eksiklikleri yüzünden Kocgiri Kürd-Alevi bagimsizlik hareketi en ba$indan yenilmeye mahkumdu. Kar$ilarinda Kürdistanda sava$a hazir orduya, i$leyen bir memur aygitina, modern silahlara ve haberle$me araclarina sahip türk sünni hareketi bulunuyordu.

Kocgiri hareketinin kanli bir $ekilde bastirilmasindan sonra Ekim 1921,de Millet Meclisinde birkac Kürd milletvekili, devletin kari$tigi bu korkunc olayin $effafla$tirilmasi gerektigini savunarak acik görü$me yapilmasini istediler. Kocgiri tarti$masi sonrasi Kürd meselesi de gecici olarak bir tarti$ma konusuna dönü$mü$tü. Kurulu$ a$amasinda olan ve destege büyük ihtiyaci olan Mustafa Kemal yönetimindeki Kemalist hükümetin genlerinde bulunan hile yoluna ba$vurmaktan ba$ka caresi kalmami$ti.

„..1922 ba$larinda, Millet meclisi, bir komisyon tarafindan Türkiye Kürdistani,nin özerk yönetimi icin hazirlanan plani görü$tü. Bu plana tekabül eden yasa tarasisi, 373,e kar$i 64 oyla kabul edildi. Yasa yerel bir Kürd Parlamentosunu ve Kürd okullari kurulmasini öngörüyordu,. Resmi Dil Türkce olacakti ve tüm önemli makamlar Ankara,nin denetimine tabi tutulacakti....“ (*)
Kemalist rejim bu gecici karari bir oyalama araci olarak kullanarak 24 Temmuz tarihli Lozan Antla$masina kadar Kürdleri oyaladi. Lozan antla$masiyla uluslararasi tehlikeyi bertaraf eden Kemalist rejim , gercek niyetini artik göstermenin zamaninin geldiginin bilinciyle tek ulus, tek dil, tek din, tek devlet ayaklari üzerine oturtulan ve „Egemenlik, kayitsiz $artsiz türk milletinindir“ barbar ve irkci sloganinda ifadesini bulan „Üniter türk devletinin“ ilanina gitti.

08.04.2008
Ézdi $ér

(*)Robert Olson,un (Emergence of Kurdish Nationalism) adli kitabindan sayfa 40. Ayrica bakiniz; Hans Lukas Kieser,in Iskalanmi$ Baris adli kitabi. Sayfa.573.