Dersim Sancağı(1)

  Değerli Newroz Com okuyucuları 1800’lerin sonlarına doğru Osmanlı Devletinin ve özellikle Kürdistan’daki nüfus yapılanmasına ilişkin elime bir kitap geçti.. Her ne kadar bu kitapta yer alan bilgilerin tümü doğru olmasada Kürdler ve Kürdistan tarihine ilişkin geniş bilgiler vermektedir. Kürd araştırmacılarının bu bilgileri ve bugüne kadar elimize geçen bilgilerle karşılaştırma ve değerli sonuçlar çıkarma girişimlerine katkıda bulunmak amacıyla bu çeviriyi yapıyorum... İmkanım olduğu sürece tüm bu bilgileri Kürd kamuoyuyla paylaşmaya çalışacağım... Bugün bu çeviri serisinin ilk bölümünü Dersim Sancağıyla başlıyoruz.. SelamlarımlaRojgar merdoxiDersim Sancağı(1)Dersim Sancağı daha önce aynı isim adı altında yedi yada sekiz yıl boyunca bir Vilayet olarak varlığını sürdürdü.. Dersim’in gelirleri büyük olan mahali yönetiminin giderlerini karşılamadığından dolayı, 1888 yılında Sultan’ın bir kararıyla feshedildi ve bir Sancak olarak Mamuret Ul Aziz Vilayetine bağlandı..Dersim’in Yön durumu ve sınırları: Bu yeni Sancak bağlı olduğu Vilayetin kuzeyine, 36,7 dereceden 37,58 derece boylamına ve 38, 40 dereceden 39,37 dereceye kuzey enleminde bulunmaktadır. Dersim Vilayeti kuzey de Erzurum Vilayetiyle, Doğu cephesinde Erzurum ve Diyarbakir Vilayetleriyle, Güney ve Batı yönünde ise Merkez Sancak olan Xarput-Mezrê ile sınırları vardır.Yüzölçümü: Dersim Sancağının yüzölçümünü en uç noktalardan itibaren ölçüldüğü zaman 135/110 km, yani 13, 460 kilometre kare, 14, 116 200 dönüm arazi yapar ki dağılımı şöyledir:Ekili arazi.................... 5,219,000 dönümDağlık ve ekilmemiş arazi..... 8,187,000 dönümOtlak.... 560,000 dönümOrmanlık arazi... 150,200 dönümToplam: 14,116,200 dönümİdari Dağılım: Bu Sancak idari olarak 9 kazaya ve 533 köyden oluşuyor.Kazalar KöylerXozat merkez kaza 100Çemişgezek 98Çarsancak 98Mazgirt ve Pertek 80Kuzitcan 80Ovacık 40Pah 30Kızıl Kilise 15Dersim Sancağının nahiyeleri yok...Sivil Yönetim: Sancağın sivil idaresi bir mutessarıf tarafından yönetiliyor, her kaza ise köy Yönetim Kurullarıyla aynı kompozisyona sahip olan bir Yönetim Kurulu tarafından desteklenen Kaymakam tarafından idare ediliyor.Nüfus: Dersim Sancağının tüm nüfusu aşağıda gösterildiği gibi 63,430 kişiden oluşuyor:Topluluklar ErkekKadınToplamMüslüman7,480800015,400Kürd6000600012,000Kızıl Baş13,70014,10027,800Ermeni-Gregorien-Protestan3,56030040003107560610Cinslerin Toplamı 31,02032,410Genel Toplam63,430Töre, adet ve gelenekler: Yukarıda da detaylarını gördüğümüz gibi, Sancak Dersim’in arazisının büyük bir kesimi dağlık ve ekilmemiş alanlardan oluşmaktadır.. Ayrıca Kuzey tarafında doğal bir sur oluşturan dağlık kesimlere yayılan otlak ve ormanlarıda eklemek gerekir.. Bu dağların sakinleri yarı vahşi Kürdlerdir. Onların töreleri diğer nüfusun törelerinden farklıdır. Onların dinleri sözlü bir şekilde atalarından kalan, babadan oğula geçen Müslümanlardan ziyade Hıristiyanlığa yakın bir durum arzetmektedir.. Dersimliler ilişkide oldukları komşu bölgelerin farklı lehçelerini ve esas olarak Van Vilayetindeki Kürdlerin lehçesini konuşmaktalar..Dersim Vilayet yapıldığı zaman ilk genel valiliğine kendiside bölge halkından olan Fikri Paşa gönderildi... Fikri Paşa, hükümetin imkanlarıyla bölgede okullar açtı. Fakat bu dağlılar çocuklarının okuldan sonra müslüman olup geri döneceklerinden korktuklarından dolayı ısrarla çocuklarını okullara göndermeyi reddettiler..Başka bölgelerdeki Kürdler gibi Dersimlilerinde gelenekleri tümden sözlü anlatıma dayanıyor, yumuşak ve dokunaklı hikayelerden oluşuyor, fakat çok monotonlar.. Onların yaşam tarzı esas olarak hayvancılığa dayanıyor. Dersimliler kadınlarını gizlemiyorlar ve çocuklarını genç yaşlarda evlendirmiyorlar.. Bir delikanlıya kendisine eş almaya izin veriliyor, eğer kadın silahları kullanabilecek kadar güçlü, gerektiği andan itibaren kendi namusunu ve malını savunabilecek duruma gekmişse.... Kürd kadını kocası kadar cesaretlidir, özgürce yaşıyor ve evde en önde gelenle eşit durumdadır. Bu kadınlarının birinin namusunu kirletmesi çok enderdir. Yoksa, suçlu olarak görüldüğü zaman, kadın hatasını yaşamıyla ödüyor..Bu halk büyük köylerde değil, yanlızca kışın oturdukları dağlar ve ovalar arasında serpiştirilen 10 yada 20 haneden oluşan köycük yada mezralarda oturuyorlar.. Evleri daha çok dağlar arasında, yada dağ kolunun bir tepeciğnde toprağı kazıyarak yer altında oluşturulan bir odadan oluşuyor ve orada insanlar ve hayvanlar karışık yaşıyorlar..Devam edecek...20.07.07Çev: Rojgar Merdoxi