General Kürd Mustafa Paşa Yamulki’nin Anısına(2)

Yamulki Ailesi

Kürd Mustafa Paşa Yamulki’ninin kişisel yaşamı ve politik faaliyetlerine geçmeden önce kısacada olsa Yamulki ailesi ve aşiret ilişkileri üzerine durmak istiyorum. Bu konudaki esas bilgiler Kürd Mustafa Paşa Yamulki’nin oğlu ve bir dönemler Sultan Vahdettin’e yaverlik yapan Albay Abdulaziz Yamulki’nin yazdıklarıdır. Albay Abdulaziz hem Kürd Mustafa Paşa Yamulki’nin oğlu olarak ve hem de Baban, Xandan ve Yamulkilerin secerelerine kafa yoran bir Kürd şahsiyeti olarak yazdıkları birinci derece kategorisinde ele alınabilinir.

anlatımlarına göre ailenin soyismi olan Yamulki bir bayan ismidir.

Yamulkiler meşhur Kürd Bilbas aşiretinin Kabizi kolundan geliyor. “Abdulaziz Yamulki’nin Toplu Eserlerini” yayına hazırlayan sayın Sıdıq Salihi, Bilbas aşireti hakkında düştüğü notta Bilbaslardan söz eden en eski Kürd kaynağının Şerefname olduğunu, Şerefxan’ın Bilbasları meşhur Rojeki aşiretine bağladığını yazıyor. Yine sayın S. Salihi’nin verdiği bilgilere Bilbasların 10 kolu olduğunu, bunların Keleçiri, Xeribili, Baleki, Xeyarti, Kori, Birişi, Sekri, Garisi, Bêduri ve Bilagerdi’den oluştuğunu,

Bilbasların Mameş, Mengur ve Piran aşiretlerinin aşiret federasyonundan oluştuğunu yazıyor. Bilbasların Şino, Mahabad ve Ranya arasındaki bölgelerde yerleşik olduğunu Osmanlı ve Sefawiler döneminde yapılan savaşlarda bir çok defa yer değiştirdiklerini bir çok Kürd ve yabancı tarihçilerde günceme getiriyorlar. Sayın S. Salih’inin verdiği bilgilere göre Kürd tarihçisi Muhammed Mihri Bilbasları Hesnewi Kürd devletinin Miri, Mir Abas’a bağlıyor. Yine S. Salih, Aladdin Secadi, Muhammed Mihri, M. Emin Zeki ve bir dizi yabancı tarihçilere dayanarak Osmanlı devletinde önemli rollere sahip olan bir dizi Bilbas şahsyetlerinin isimlerini vermektedir. Bunlardan Şêx Emirxanê Mezin, Osmanlılara yaptığı hizmetlerden dolayı, Erzurum, Xarput, Elaziz, Muş ve Bitlis bölgelerinde bir dizi arazi ve mülk sahibi olduğunu, oğlu Kasım Ağa, Yeniçeri Ağası ve aynı zamanda savaş bakanlığı yaptığını bir çok kaynak yazıyor. Aladdin Secadi bu aileden 18 Paşa’nın peşpeş görev yaptığını ve en son paşanın Adana valisi Bahri Paşa olduğunu yazıyor. Bahri Paşa Osmanlı döneminde sürgüne gönderilen Hemawend aşiretinin mensuplarına bir hayli yardımcı olduğu biliniyor.(daha detaylı bilgiler için Sidiq Salih, Sercemi Berhemi Abdulaziz Yamulki, Bingeyi Jîn, 2005, Silêmanî, sayfa 104)

Yukarıda Yamulki ailesinin Bilbas aşiretinin Kabizi koluna bağlı olduğunu yazmıştım. Sayın Sidiq Salih bazı kaynaklara dayanarak Kabizi’nin uzun süre Bilbasların “Ocax” kanadına reislik yapan “Bayîz Axa” dan kaynaklanabileceğini yazıyor.

Albay Abdulaziz Yamulki, Yamulki ailesinin seceresi üzerine durduğu zaman Haydar Ağa adlı birinin 1698 yılında bir kadın meselesinden dolayı çıkan sorunlardan dolayı aşiretinden ayrılarak Suleymaniye şehrinin kuzey doğusunda bulunan Suiwel mıntıkasına yerleştiğini yazıyor. O dönem Baban Mirliğinin başında Mir Timurxan bulunuyordu. Haydar Ağa, meşhur Kürd aşireti Ciwanro aşiretinden Gulçinxan ile evleniyor.

Bu evlilikten
Mustafa isminde bir oğlu oluyor. Haydar Ağa oğlu Mustafa’yı dinsel eğitimini yapması için o dönemlerde geleneksel Kürd eğitim merkez olan medreselere gönderiyor. Mustafa Mela oluyor. Daha sonra halk arasında “Mela Mustafa” diye nam salan Mustafa Xurmal’a yerleşiyor ve ünlü Kürd aşireti Caflarla yakın ilişkileri ve dostluğu gelişiyor. Mela Mustafa, Caf aşireti liderlerinden Hasan Ağa’nın kızıyla evleniyor ve Haydar isminde bir oğlu oluyor. Haydar’da hucrelerde dinsel eğitimini bitirdikten sonra Mela oluyor ve Mela Haydar diye tanınıyor. Babasının ölümünden sonra annesinin istemi üzerine Mela Haydar Biyare’ye gidip yerleşiyor. Bu arada Mela Haydar evleniyor ve Aziz isminde bir oğlu oluyor. Mela Aziz, dayıları olan Cafların Sedan kolunda bir bayanla evleniyor. Bu evlilikten Mustafa isminde bir oğlu oluyor ve daha sonra II. Mela Mustafa diye nam salacaktır. II. Mela Mustafa Biyare’de Hawraman aşireti reisi Serdar Muhamed’in kızı Yamulki ile evleniyor.

Yamulki ailesinin soy ismi Hawraman aşiretinden Yamulkixan adlı bu bayandan kaynaklanıyor. Albay Abdulaziz’in anlatımlarına göre Yamulki iyi bir suwari ve iyi bir nişancıydı. Yamulkixan erkeklerin meclisine katılır ve erkeklerle beraber ava giderdi. II. Mela Mustafa Yamulkixan ile evlenmek istediği zaman, Yamulkixan bu evliliği av, silah kullanma ve ata binme şartlarına bağlıyor. II. Mela Mustafa da bu şartları kabul ediyor.

II. Mela Mustafa ile Yamulkixan’nın bir erkek çocukları oluyor ve ismini Aziz koyuyorlar.
1821 yılında İran devleti Prens Muhamed Ali Mirza komutasında Baban Hükümetine karşı saldırıya geçtiği zaman Gulenber mıntıkasını harebeye çeviriyorlar. Bu saldırı esnasında II. Mela Mustafa’nın güzelliği ile nam salan bacısı Menicexan atıyla bölgeden kaçarken Farslara esir düşüyor. Fars komutanlarından Serdar Mehdixan esir aldıkları Menicexan evleniyor. Kirmanşah’da Xanexirap olarak bilinen bu aileyi hem Mustafa Paşa Yamulki ve hemde oğlu Abdulaziz Yamulki ziyaret ediyorlar. Ne de olsa akrabaları........ !!!

II. Mela Mustafa, Yamulkixan ve tek çocukları olan Aziz ile gelip Ranya’ya yerleşiyorlar. O dönemler bölge de kolera hastalığı baş gösteriyor ve .II. Mela Mustafa vefat ediyor. Abdulaziz Yamulki anılarında Yamulkixan ile oğlu Aziz Suleymaniye’ye gidiyorlar ve Guwej mahalesine yerleşiyorlar.

Sayın Sidiq Salih Abdulaziz Yamulki’nin Ranya’ya göç meselesine ve kolera meselesine düştüğü notta göçün İran saldırısı sonrasından, kolera salgınlığı ise 1831 yılında meydana geldiğini bazı gezgincilerin notlarına dayanarak yazıyor.

Babası II. Mela Mustafa’nın Ranya’da ölümü ardından annesi Yamulkixan ile Suleymaniye’ye yerleşen Aziz, halk içinde Aziz Yamulki diye anılmaya başlıyor. Kürdlerden annesinin ismiyle anılma çok yaygın bir olay olduğundan dolayı örneklendirmeye dahi gerek yok.
Aziz Yamulki, ilk önce Hawramanlardan bir bayan ile evleniyor. Fakat, Aziz’in annesi Yamulkixan ile bu bayan arasındaki anlaşmazlıktan dolayı Aziz eşinden ayrılıyor. Daha sonra Aziz Yamulki, Suleymaniye’de Şahnazxan diye bilinen bir bayanla evleniyor. Fakat, bir gün Aziz Yamulki eşi Şahnazxan erkeklerle birlikte dilan da görüyor ve ayrılıyor.

Daha sonra Aziz Yamulki, Caf aşiretinden Heme Resul’un kızı “Yapîrozxan” ile evleniyor.
İşte Türklerin “Nemrut Kürt Mustafa Paşa” diye yüzyıldan beri sürekli hakaret ettikleri General Kürd Mustafa Paşa Yamulki, Aziz Yamulki ve Yapîrozxan’ın çocuğu olarak 1866 yılında Suleymaniye’nin Sabunkeran mahalesinde dünyaya gözlerini açıyor.

Devam edecek