Ezidilikle ilgili aslinda pek yazma taraftari degildim. Fakat bugun forumda asili bulunan iki yaziyi okuyunca bir seyler yazma ihtiyaci icine girmis bulundum.
Ezidilik bir cok yanlariyla asinda halen kara bir kutu gibi önumuzde duruyor. Bu konuda oldukca kavram kargasasi oldugu igbi sorunun tartisilmasida bir tabu gibi önumuzde duruyor.
Ezidilik bir dini cematmi? bir dinmi? bir halkmi? olusum sureci ve surecin ilkleri ve ilklerin kavmi aidiyetleri ve olusum surecinden gunumuze dek ugradigi degisim ve katilimlarla ve bu katilmilarin kavmi aidiyetleri ve kullandiklari dil vs gibi bir cok sorular sorulabilir.
Adavi tarikati islami sufi geleneginden gelen Sex Adi tarafindan kurulmus bir tarikatken nasil olduda Yazda larin Sexi halini geldi. Tarihi olarak Sex Adi nin kavmi aidiyeti uzererine cok somut belgeler olmasada Arap kökenli oldugu kadar Kurd oldugu söylemide söz konusu ben Arap olduguna inanlardanim. Sex Adi nin babasi Misafir Bin Ismail soyu Emevi halifesi Mervan El-Hekime dayaniyor. Sex Adi genclik yillarinda Bagdad ta Sufi El Gazaliden dersler aldi. Bu dönemdeki arkadaslarindan biride sonradan kadiri tarikatini kuracak olan Abdulkadir Gelanidir.
Sex Adi sufulik geleneginden gelen ve tanriya gönul gözuyle baglanan biriyken nasil olduda bir yandan tanriyim diyecek kadar illeriye gidebildi. Sex Adinin dogum yasam ve ölum yillari bilinmekle beraber bir takim yazimlarida biliniyor. Yine Sex Adi surec icerisinde bir tarikat kurmus olmasina ragmen bu konuda hic bir belgeye raslanmasida bir okadar dusundurucudur.
Sex Adi Ezidi cemaati icinde veya disa yansiyan kadariyla bu cemaatin kurucusu gibi kabul ediliyor. Fakat burda bir celiski söz konusudur. Ezidiligin inanc dili Kurdcedir. Sex Adinin yazdiklariysa Arapca bu kucuk ayrinti aslinda oldukca önemlidir. Bu önem kuruculuk anlaminda hayati degerdedir.
Sex Adi nin yasadigi dönemde islam ici hesaplasmada Yezid ten yana tavir alirken ve yezidin islam icin savastigini "Imam oglu Imam" oldugunu söyledigi yezidi göklere cikartirken buna karsi olacak tarikat uyelerininde tarikattan atilmalarini istiyordu.
Gerek islam ici hesaplasmalar ve savaslar gerekse Mogol istilalari Sex adinin eski bir hiristiyan merkezi olan Lalese yerlesmesine neden olur. Sex Adi Lalese geldigi dönemde muslamandir. Dolayisyla Sex Adinin Ezidi dinin kurucusu oldugu gercege uygun görunmedigi gibi dogruda gelmiyor.
Mogol,Islam ve Roma daha sonradan baslayacak olan hacli saldirilari Mezapotamyada eski bir cok dinlerin korunma amaclariyla Kurdistan dagalrini mesken tuttuklari bir sir degildir. Yine söz konusu dönemde 12 ci ve 13 cu yuzyillarda mezapotamyada hatiri sayilir oranda Zerdustiler ve cok tariciliga inanan asurlar vardi. Artan baski ve kiyamlardan dolayi her iki inanca sahip halklar daglara siginmayi bir care olarak görduler.
Özellikle islam ve mogol saldirilari Zerdustileri ve bir asur kaynakli olan Sabileri gerek Hakkari gerekse Sengal ve Guney Kurdistanda bir cok daglik alanlara siginmaya mecbur etti.
Adavi tarikati islami bir tarikat olmakla taninirken Sex Adinin Hac görevini yerine getirmek icin Haca gittigide biliniyor. Sex Adi nin ölumunden sonra tarikat bir cok katliamlara urgamasina ragmen islami bir tarikat olarak taninmistir.
13 cu yuzyilda Adavi tarikatinin sesi solugu kesilmis ve uzun bir sessizlik dönemi söz konusudur.
!4 cu yuzyilda Kurdistan daglarina siginan Sufiler,Sabiler,Zerdestiler ciddi anlamda bir birilerinden etkilenerek Ezidilik dinini seentezlestirmisler. Yani Ezidilik dini aslinda Arap,Asur ve Kurd katilimiyla olusmus bir dindir. Katilimcilar Islam geleneginden gelen Arap Sufiler Asur cok tanriciligindan gelen Sabiler ve Zerdesti Kurdlerdir.
Ezidilik dini idea edildigi gibi Sex adi tarafindan Kurulmus bir din degildir. Bu konuda tek bir belge veya kanit yoktur. sex Adinin kendisi Gerek Bagdad ta gerekse Sam da islam Sufi geleneginde olan medreselerde egitimler almis Mekke ye Hac görevini yerine getirmek icin gitmistir.
Ezdilik tek tanriciligini Zerdustilik ve islamdan alirken baska bir yasamin olmadigini söyler. yani ölumden sonra baska bir yasamin olmadigini bu yaklasim gerek sufi gelenegine gerekse zerdust gelenegine aykiridir. Ama Asur kaynakli Sabilikle uyumludur. Hayirda gunahda bu dunyada görulur,ceza ve mukafatta bu dunyada görulur.
Ezidilik Zerdustilikten oldukca uzak bir din olmakla yani Kurdlerin eski dininden bu kadar uzak bir din ama neden dili Kurdce??? Yine ezidilik dininde kast sistemi benzeri seyler vardir. Kastlar arasi evlilikler yasaktir. Kast dinlerinin oldugu butun alanlarda cok dillilik ve cok kavimlilkler söz konusudur. Yine bu kast sistemleriyle egemlikler daim kilinirken ve egemenlikler babadan ogula veya aileye gecerek bir sureklilik olusturuyor.
Ezidi veya Azda cemaati icinde cogunluk yani kavmi aidiyet anlaminda Kurdlerdir. Ama egemen olanlar Arap Sufuler ve Asur Sabilerdir. Dinin kuraminda asil egemenler sabilerdir. Ezidi dini Gunes kultu agirlikli bir dindir. Gunes kultu Adavi tarikatinda hic bir bicimde yoktur. Tabiki Zerdustilikte olmadigi gibi.
Ezidilik bir dindir,bu din farkli kavimlerden katilimlarla olusmus bir dindir. Hic bir din bir millet veya halk degildir. Dinler kavmi aidiyeti yok saymak icin yoklar olamazlarda dinler kavim kapilarina vurulan kilitler olmamalidir. Islamdan bir gelenek olarak alinan ummet kardesligi Azday halki veya ezidi halki sacmaligina dönusmemelidir. Ezidilk kavmi bir aidiyet degildir. Ezidilik dini bir aidiyetir. Tipki islam hiristiyan ve digerleri gibi. Nasilki Kurdun islami hiristiyani ataisti varsa ezidisi de öyle olmalidir.
Ezidi cematlerinde kavmi aidiyet anlaminda bir kargasa oldugu biliniyor. Benim karsi ciktigim sey kavmi aidiyet ve dini aidiyetin karistirilmasidir.
Sevgi ve Selamlar
