İsmail Hoca’nın “Bir Zamanlar Peri Vadisi” adlı makalesi üzer

  Geçenlerde  İsmail Hoca’nın  Kayy-Der Dergisinin  39.sayısında  çıkan   “Bir zamanlar Peri Vadisi”  adlı makalesinin  Kürdçe çevirisini    bazı Kürd  sitelerinde  okudum.  Ne  yazık ki    makalenin   orjinaline  ulaşmadım.İsmail  Hoca   Kayy-Der  Dergisinin  çeşitli sayılarında   çıkan  makale ve  söyleşileri değerlendiriyor.  Hoca’nın    bir  çok değerlendirmesini paylaşıyorum. Örneğin   Alevilerin   İslam  dini ile olan   ilişkileri   konusunda   Hoca’nın  getirdiği  eleştiriler  yerindedir.Hoca’nın bu makalesinde  benim için  sorun teşkil eden   bir Ermeni kaynağına  dayanarak Çarsancak’taki   Ermenilere  biçilen  roldur.  Aslında   İsmail Hoca    bu  değerlendirmesini   Kayy-Der dergisinin  38.sayısında çıkan “ Bir Ermeni  Kaynağına  göre  Peri Vadisinin   Nüfus dağılımı-II”  adlı çeviriye dayandırıyor.Bu  topraklar üzerinde  geçmişte   “Büyük Ermenistan”   ve   “Büyük  Turanistan”   kavgası yapıldı.   İki tarafında    bugün Kürdistan  dediğimiz bölge üzerinde  büyük planları ve  hesapları vardı.  İki tarafında   kendilerine göre   konstruksiyona    dayalı  ve   kendilerini   çoğunluk olarak gösteren  nüfus  sayıları vardı.   Ermeniler  her zaman  bugün  bizim  Kuzey Kürdistan  dediğimiz  bölgede   nüfusun  çoğunluğunu  oluşturduklarını  propaganda ettiler.    Türkler ise    sonuç olarak işin  kolayına  kaçarak  Kürdleri  Türk olarak göstererek   işin içinden çıkmaya çalıştılar. Kafkas  Kürdleri  ciddi  bir etnik arındırmaya  tabi  tutuldular.1800’lerde Kars, Mervan-Erivan bölgesinde ekseri nüfus Kürtler idi. Bu durumu Rus devlet arşivi de doğrular. Bu arşiv bilgilerine göre: Yezidi Kürtler ile birlikte Kürtlerin nüfusu 432.785’dir. Ermenilerin;158.891, Türk-Tatar;180.000, Acem; 62.200, Rus; 26.000, Çerkez-Çeçen; 53.000 (Bk. Avyarov, Osmanlı-Rus, Osmanlı-İran savaşları 1801-1900, s.163-164, Sipan Yay. 1995,  Ank.)    Birinci  Dünya  savaşı esnasında   Ermeni ve Rusların    kırımlarından  kurtulan  Kürdler ise   Türkler  tarafından     kış   ortamında    “ölüm  yolculuğuna”  gönderiyor.    Xoybûn      ölüm  yolculuğuna  gönderilen    bu  Kürdlerin sayısını   700.000   olarak  veriyor.    Aziz  Yamulki ise anılarında  bunu  doğruluyor.Her  ne kadar      Taşnaklar   çaresizlikten  Xoybûn  ile 1927  yılında   imzadıkları     antlaşma  ile   Kars, Erzurum, Van  ve Bitlis  gibi  şehirler  üzerindeki   Pan Ermeni   hayallerinden   vazgeçsede     geç  olmuştu.  Asırlarca  birlikte  yaşıyan   iki  halk    büyük  felaketlere   uğramıştı.Sonuç  olarak  bu iki  tarafın  Kürdlere ve Kürdlerin  çoğrafyasına ve tarihine   ilişkin  ileri sürdükleri  tüm  “belgeler”  üzerine  ciddi bir şekilde  düşünmek lazım.    Bu  tutum geçmişte  Kürdistan’da  bulunan  misyonerlerin    bıraktıkları eserler içinde  geçerlidir. Çünkü   onların bir çoğu   dinsel nedenlerden  dolayı  pro Ermeni  bir pozisyondaydılar.Yukarıda  sözünü ettiğim kaynakları   kullanan araştırmacılar, bu kaynakları   mutlaka  başka  kaynaklarla  kiyaslamaya  gitmeliler.Son  yüzyıl  boyunca   Ermeniler ve Türkler   bölgenin  tarihini   kendi ulusal çıkarları  doğrultusunda   yeniden  yazdılar.  Ortada  bir    soykırımda  olunca  bir çok yanıyla   tarihsel gerçeklerden      uzak ve kendilerini   haklı  gösteren  bir tarih  yazımına  gittiler.Bizim Kürdlerden  bazı çevrelerde   daha önce  hazırlanmış  konstruksiyon  diyebileceğimiz   bazı “belgeleri”  gerçekmiş  gibi   topluma   empoze  ediyorlar.Zaten bir  yüzyıl boyunca  yasaklardan ve  kıyımlardan dolayı   Kürdler kendi tarihi hakkında   hiç bir şey yazamadı.   Kürdler  sürekli ve  sistemli  bir  şekilde  Ermenilerin ve Türklerin   tarihi  gerçekleri  çarpıtma  bombardımanı altında  kaldılar.Çünkü, sorun  mevcut  olan  Kürdistan coğrafyasını   kendi aralarında paylaşma   olayında   düğümleniyordu.Bugün  bazı  Kürd çevreleri   bu  tip  tek yanlı belgeleri     hiç bir araştırmaya  gerek görmeden  ve  başka  kaynaklar ışığında  değerlendirmeden   kamuoyuna  sunmaları  var olan  açmazları  daha da derinleştiriyor.İsmail Hoca’da   bu belgeyi değerlendirirken     Çarsancağ’ın merkezinde    Ermenilerin  çoğunluğu teşkil ettiği,  Kürdlerin daha çok  köylerde   ikamet ettiği  izlenimi veriyor.   Zaten  bir çok Ermeni  kaynağı    Peri  merkezinin  Ermenilerin   elinde  olduğunu  açık açık yazıyor.(Hovsep  Hayreni,  1908  Meşrutiyet  İlani ve Sonrası)Bu  konuda   pro  Kürd  olmayan ve Ermenileri   daha çok  kolayan     bir  kaynağı vermek istiyorum.Vital   Cuinet’in  1891  yılında  Paris’te    baskıya verdiği  “Turquie   D’Asie- Geographie   Administrative”  adlı eserin  ikinci  cildine bir  göz atmak gerekir.O dönemler  Dersim    Mamuret Ul-Aziz(bugünkü  Elazığ)e  bağlı bir sancaktı.  Vital  Cuinet    Dersim  Sancağının   7  kazadan  oluştuğunu ve  bunların  isimlerini  şöyle sıralıyor:Xozat,  merkez kaza,Çemişgezek,Çarsancak,Mazgirt ve Pertek’i  birlikte sayıyor,Kuzucan,Ovacık,Pah ve Kızılkilise.... diye.Vital  Cuinet     Dersim  Sancağının   toplam  nüfusunu   63, 430   olarak veriyor.Nüfusun   etnik ve dinsel  yapılanmasını  şöyle tespit ediyor: TopluluklarErkekKadınToplamMusulman7460800015.400Kürdler6000600012000Kızılbaş13.70014.10027.800Gregor Ermenileri356040007560Protestan Ermeniler300310610Toplam  63.430 Vital  Cuinet     Çarsancak  kazasının    köyleriyle birlikte toplam  nüfusunu   10.500 olarak veriyor.Bunlardan   2.311  musluman,  2621 Kürd, 4749 kızılbaş,  Gregor  Ermenileri  775,  protestan Ermeniler  44   olarak veriyor. Çarsancak  kaza merkezinin nüfusunu   ise 3000  olarak  tespit ediyor.  İlginç olan  Dersim  sancağının   tüm  kazalarının  nüfus  dağılımı  ile ilgili  “Kızılbaş”   kategorisi vardı.   Ama  Çarsancak  merkezinin nüfusu verilirken   bu kategori yok.Vital  Cuinet     göre  Çarsancak’ta:    1181  Musluman,  1000 Kürd, Kızılbaşların  sayısı yok, Groger  Ermeniler  775 ve Protestan Ermeniler  39   yaşıyor.Çarsancak  genelinde  yaşıyan  Ermenilerin  toplamı  819 ve  bunların 811’i  Çarsancak merkezinde yaşıyor.Bazı  Ermeni kaynaklarının   “Çarsancak’ta  7500 Ermeni yaşıyordu”  yönündeki tespitleri   uydurmadır.Vital  Cuinet     verilerine göre  Ermeniler Çarsancak kazasının   toplam  nüfusunun   üçte  birini zor  yakalayabiliyor. Kürdistan’ın   bir çok bölgesinde olduğu gibi  Dersim’de de  Osmanlı devleti  Kürdlerin  büyük bir kesimini   kayıt altına  alamadığı  gerçeğinide  göz önünde  bulundurursak   yapılan  propagandaların  gerçekçi  olmadığı açık bir şekilde görülmektedir.Sağlıklı bir sonuca   ulaşmak için bu   kaynak     yeterlimi?Hayır..Ama,  bu belge ile   Ermeni  iddialarının   ayakları   havada  kalıyor.Bir  başka  sorunda  Çarsancak’taki    tüm  meslek grupları     Ermenilere  mal edilmiş.  Şöyleki: “Wê demê sinetên mîna merengozî, xeratî, hesingerî (hedadî), sifarçîtî, zêringerî, saetsazî, debaxkarî, sobakarî, boyaxkarî, goşkarî, soldirûnî, terzîtî, cildirûnî, nalbendî, çulagî, kulavkarî, dîwarkarî, karê înşaatan, şehkirina keviran ji layê hostayên ermenî ve dihatin kirin. Das, bivir, kuling, bêr, hema çi alet û alav hene, bi destê hostayên ermenî yên xwedî huner dihatin çêkirin. Hinde jinên zana ku ji giyayên cihê bi cihê dermanan çêdikirin, dîsa ermenî bûn. Yên ku di warê çandînîyê de geşedanê pêkdianîn, wekî mînak, kolandina cuhên avê jî, ermenîyan dikir. Îhtîmal e ku piştî rakirina ermenîyan, demekê ev sinetên hanê sekinîne. Di vê çarçeweyê de dibe ku gelek dikan û karxane ji ermenîyan mabin.”Ermeniler  bu meslek  dallarından bazılarında  çalışabilirler, ama  bu şu anlama gelmiyor   Çarsancak    kazasının     üçten  ikisini  oluşturan  Kürdler  boş duruyordu.Bu mesleklerin  hepsi olmasa   bazılarında  Kürdlerde  önemli rol oynuyor.  Bölgede  tarımcılık  yapılıyor,  hayvancılık  yapılıyor, halıcılık  yapılıyor ve daha  bir çok  üretim  dalı sözkonusudur.Ayrıca  birde   “an”  yada  “yan”ile  biten  kelimelerin ve yerleşim birimlerinin  hepsini  Ermenilere mal  etmek  doğru değil.   Verilen  örneklerde  “Aşê Xaşguran, Axpîn, Warê Kevn, Waran, Baxçan“    gibi ..Kürdçe’de    “War”  tekildir,  çoğulu  ise  “waran”dır.       Kürd  aşiretlerin   ezici  çoğunluğunun  isimleri   “an” bitiyor..    Haydaran, Alan,  Kureyşan, Hasanan, Barzaniyan,  Berwariyan  vs... HürmetlerimleR.Rodaro