Cebaxcur mintikasinda Seyh Said'in katibi olarak taninan Liceli Fehmi Bilal

CEBAXCUR MINTIKASINDA SEYH SAID'IN KATIBI OLARAK TANINAN "LICELI FEHMI BILAL (FIRAT) YASAM ÖYKÜSÜ Zerdüst zana'ye meye Cihan avaye meye Xüsrev û yezd û Dârâ Hezara Sah ê meye (Liceli Fehmi Bilal ) Hoybun Cemiyeti toplantisinda Seyh Said ekibini temsil eden Liceli Fehmi Bilal ile Ermeni örgütü Tasnaklarla ittifak icinde ortak hareket eden Celadet Bedirxan arasinda bakin su tartisma gecmistir. Hoybun toplantisinda kutuplasmalara ve ayrilmalara varan tartismanin ana özetini asagiya aktariyorum. Liceli Fehmi Bilal Celadet Bedirxan'a "Beyim bakin iki Ermenistan arasindaki Kurdistan,iki tirnak arasinda kalan bit gibidir..." Celadet Bedirxan? "Oglum Fehmi,bana karsi kousan sen degilsin..." dediginde,Liceli Fehmi Bilal ? "Beyim sana saygiliyim,ama Kurdistan söz konusu oldugunda,yalniz sana karsi degil,Allah'a da karsi cikarim..." der. Zinar Siro (1) Liceli Fehmi Bilal Seyh Said hareketi icinde renkli kisilige sahip,edebi,filozofi yönleri ile taninan bir sahsiyettir. Fehmi Bilal fazla gündemde olmayan,oysa-ki Seyh Said hareketindeki rolü ve görevi,Hoybun toplantisinda Seyh Aliriza ekibinin sözcü ve temsilciligi,sürgün,sürgün dönüsü yasadigi zorluklar,1960 sonrasinda T-KDP kurulusunun fikir babasi olan bu sahsiyet ne yaziktir-ki yapttigi islerdeki sorumlulugu aydin,entellektüel,edebi özelliklerine ragmen fazla taninmiyor. Bazen düsünüyorum,sik sik Resmi Ideoloji,Türk Tarih Tezi,Günes Dil Teorisi gibi kavramlari Türkiye Cumhuriyetine karsi sürekli kullaniyoruz. Acaba Liceli Fehmi Bilal yakin dönem tarihimizde ön plana cikmasi icin mesela Bedirxaniler,Cemilpasalar,Babanlar,Seyh Said ailesi,Barzani ailesinemi mensup olmasi mi gerekirdi diye düsünmüyor, degilim. Yani Kürdlerde- mi resmi bir ideoloji ve tarih olusturmaya basladilar demek aklimdan geciyor. Kürd aydinlarini,yazar,siyasetcilerini bir bütün olarak tenzih ederim-ki ,maalesef ailesini,mensup oldugu ve gecmiste icinde bulundugu olusumlari koruyan ve toz kondurmayan kesimler görebiliyoruz. Bazi Kürd aydinlari son dönemlerde hatirat "Anilar" yazmaya basladilar bunlarin önceside vardir. Bu eksik,yetmezlik ve aymazliklari bu hatiratlarda da görebiliyoruz. Bazi aydinlarimiz hatiratlarinda Kürd sorununun merkezine kendilerini koyduklarini görmek hicte zor degildir. Örnegin,Musa Anter,Kemal Burkay,Naci Kutlay,Ekrem Cemil Pasa,Nuri Dersimi'nin yazdiklari anilarinda bu eksik ve yanlisliklari görebiliriz. Bazi yazarlarimiz da hatiratlar'da kendini temize cikarma,ailesi ve yakin cevresi olsun siyasi iliskilenlmelerde eger bir saibe "Leke,kusur" varsa ya cürütmeye calisir,ya hic deginmeden gözden kacirir. Hic unutulmasinki Kürd mücadelesinde fedakarlik,kahramanlik ve yasami'nin cok kisa süresinde büyük isler sigdirmis sayisiz degerler vardir. Iste bu degerlerden biridir Liceli Fehmi Bilal. Bu Kürd Filozofu ve siyasetcisi Cebaxcur mintikasinda yasli din adamlari Seyda,Beg ,Seyh ve harekete katilan ulusal duygulu insanlarin konusmalarinda ismi sikca gecen bir Kürd yurtseveri oldugunu biliyordum. Ama yeteri kadar bilgilere sahip degildim.Son dönemlerde Yasar Kaya,Serhat Bucak gibi Kürd aydinlari Fehmi Bilal'la ilgili makaleleri ile,Martin Brunsen'nin Kürdlerle ilgili kitabinda Liceli Fehmi Bilal'den söz etmesi cok önemli gelismelerdir. Fehmi Bilali yakinen tanimasalarda,görmeselerde bu makaleyi yazmalari cok degerli ve önemlidir. Yine A.Melik Firat'in Mezopotamya sürgünü adli kitabinda Liceli fehmi Bilali yakinen taniyan birisi olarak yasadigi anekdotu,Fehmi Bilal'in bilinmiyen yönlerini yazmasi bu Kürd siyasetcisini daha iyi kavramaya calisttim. Liceli Fehmi Bilal'den övgüyle bahs eden Seyh Tahir'in oglu Seyh Zülküf olsun kayni Darahini'li Mehmed Erdem'in "Meh Kem Ebbas" anlatimlari cok uzun süre olmasina ragmen hala hafizamdadir. Bundan 4 yil evvel Almanya'ya gelen A.Melik Firat konusmasina baslamadan önce Liceli Fehmi Bilal'in siirlerinden secme o kisa özlü veciz sözleriyle baslamasi benim üzerimde cok etki yaratti. iste bu yazimda Fehmi Bilal'in edebi,felsefi agirlikli olmak üzere siirlerinden örnekler sunacagim. Ayrica bu Kürd degerinin sürgün yasamindan anekdot,ailesi ve cocuklariyla ilgili bilinmeyen ve bugüne kadar yazilmayan bircok bilgiyi bu yazida bulacaksiniz. Bu bilgilerin bir cogunu tarihe taniklik yapan "Pecar"tenkil hareketi olarak anilan beldemizin ileri gelenlerinden Fehmi Bey Pecar'in oglu Melle Amedi'ye atfen aktarmaya calisacagim. Fehmi Bilal'in ölmeden evvel ( 6) ay Amed'e Melle Amedi'nin evinde araliksiz konuk olmustur. Zaten ayni ilceden,aile dostlari olmasi nedeniyle bircok bilgiyi birinci elden sizinle paylasmaya calisacagim. Son dönemlerde Rus arsivlerinin acilmasiyla Kurdistanda bircok olay, konu aydinlanmaya baslandi. Eksik ve tarafli yazilan bircok konu'da yakin dönemde anlatilmaya baslandi. Kürdler dar gelen gömlek,kabuguna cekilme anlayisi artik mahkum olmustur. Kürdler bazi konularda ucu kime dokunursa dokunsun tarihi bilinmeyen,örtbas edilmeye calisan konullara artik nester vuruyor. Ancak bu gelismelerle bugüne kadar biline gelen yanlisliklar artik ters yüz edilmelidir. Tarihi olaylara taniklik eden bircok Kürd aydini yapilan yanlisliklar,baski ve sindirme uygulamalarina karsisi bildikleri dogrulari cesaret edip,söyleyemedigini biliyoruz. Bildiklerini mezara götürürken ,arkalarinda bircok saibe ve soru isareti birakmalari Kürd halkinin hicte haketmedigi bir durumdur. Düsünün,Liceli Fehmi Bilal'in Hoybun toplantisindaki tavir ve davranislari,Bedirxani ailesi ile cekismelerinin ana konusu,Hoybun toplantisinin öncesi yapilan toplantilar,Hoybun toplantisinda bircok önemli sahsiyetin katilmasina ragmen,günümüzde bu kisilerden bahsedilmemesi cok düsündürücüdür. Hoybun toplantisina katilan Fehmi Bilal,Seyh Mehdi,Yadin Pasa,Sadiye Telha ve Heseni Began gibi saymadigim onlarca kisiden bahsedilmemesi bir handikap degilmidir?Yakin dönemde Seyh Aliriza,Abdulmelik Firat,Liceli Fehmi Bilal,Fuat Firat ve Yasar Kaya Hoybunda yasanan olaylari yazmasalardi bircok olaydan halen habersiz degilmiydik?Hoybun cemiyetinin Agri direnisi icin siyasi görevli olarak görevlendirildigi yazilan Memduh Selim "Iskender Bey" tarihimizde yazili degilmidir? Oysa Memduh Selim'in Agri'ya gidisi roman konusu dahi olmamismiydi? Oysa-ki Memduh Selim'in Agri'ya gidisini gösteren kanit yok oldugu gibi,Agri direnisi üzerine kitap yazan ve Kürd siyasetci Yilmaz Camlibelin'de Memduh Selim'in gitmedigini acik bir dille ifade etmistir. Kaldi-ki Agri direnisine Yilmaz Camlibelin aileside katildigi gibi ,hareket bastirildiktan sonra bati'ya sürgün edilmislerdir. Tarihimizde bazi olaylar yasanmadigi halde ,olmus gibi günümüze kadar demek-ki dogru kabul etmisiz. Bu yanlislari farkedip,dogrularini ortaya cikarmak önümüzde duran tarihsel görevlerdir. Yasar Kaya'nin dedigi gibi Kürt ulusal hareketi icinde yer almis,kürdlük vadisinde iz birakmis olan Liceli Fehmi Bilal'in Kürd ulusal kültürü'nün üniversiteleri olan medreselerden ta batinin aydinlikci-aydinlamaci kültürüne kulac atmis genis ufuklu,genis kültürlü bir Kürd aydini,yurtseveri ve direniscisi olarak tanimlamaktadir.(2) Seyh Said'in torunu Kürdlerin rusipisi olarak adlandiracagim A.Melik Firat bakin Fehmi Bilal'i söyle tanimliyor. Fehmi Bilal benim bati dünyasina acilan kapim,demektedir. A.Melik Firat bakin Fehmi Bilali nasil anlatiyor. "Fehmi,fevkalede iyi Fransizca bilen,bati kültürüne vâkif,la Fontain'in romanini Kürtceye cevirmis bir insandi. "Bana batiya yönel" dedi. o zamana kadarhafiz'dan,sadi'ye,Eflatun'dan Fârâbi'ye kadar hep Dogu#ya bakmistik. Fehmi Firat'in tesvikiyle Dostoyevski,Tolstoy,Maksim Gorki gibi Rus klasiklerini,Victor Hugo,Balzac gibi Fransiz yazarlari,diger bati düsünür ve yazarlari'nin kitaplarini okumaya basladim. (3) Liceli Fehmi Bilal'in yazmis ama yayinlanmamis oldugu bircok eser kaybedilmis olmakla beraber cok az edebi eserler günümüzde elimizde bulunmaktadir. Fehmi Bilal'in bu eserlerindeki özellikle Fabil ustasi olarak bilinen La Fontaine "okunusu Lafonten" den esinlenerek yazmis oldugu siir ve edebi esrlerdir. Fehmi Bilal Fabil seklinde yazmis oldugu öykülerinde kisilerini cogunlukla hayvanlar arasindan secerek,bazen insanlari,bilhasa köylüleri'de olaylara karistirir. Fehmi Bilal fabil olarak yazmis oldugu "Giliya Daran" Agaclarin söylesmesi siirinde Kürtlerin tarihsel olarak yasamis oldugu baski,sidet,korku ve imha sürecini tabiat "Dogal" olaylarni cok ustaca incelik ve nükte dolu bir anlatimla ifade etmektedir. Bu siirin zaza'ca cevirisinide yapttigimi belirtmek isterim. Bu siirin zazacasinida ikinci bölümde yayinlayacagim. Bu siiri okudugumda Kürd Filozofu Ehmede Xani aklima geldi. Kürdlerin ittifaksizligindan,birliginden,bir araya gelmediginden eserlerinde yakinan Ehmede Xani'yi Fehmi Bilal'in bu siirinde cok ustaca görebiliriz. Kürd edebiyatinda fabil gecmiste yazili kültürümüzün olusmamasi ve nesilden nesile aktarimlarla bugüne tasinan Kürd edebiyatinda ,anlatim kolayligi ve akilda kaliciligi bakimindan fablar önemli bir yer tutuyor. Fablar'da tabiat ve hayvanlar üzerinde yazilan öykülerde asil anlatilmak istenen insanlardir. Hayvanlar'in dogadaki yasam ve davranislarina göre kendilerine rol bicilir. Örnegin Koyun masumiyeti,Kurt acgözlülügü,Köpek sadakati temsil eder. Dünya edebiyatinda yaygin bir tarz olan fabil'in en önemli ustasi La Fontaine oldugunu belirtmisttim. Kürdler sürekli egemenlik altinda kaldiklarindan,fazla kendilerini ifade edememis,anlatamamislardir. Kürdler geleceklerini,yasadigi kosullari,keder ve sevinclerini,cogunlukla hayvanlari konusturarak ifade etmeye calismislardir. Liceli Fehmi Bilal'in yasam öyküsü,siiri, mücadelesi,ailesi ve yasamindan anekdotlarla ikinci bölümde bulusmak üzere, selamlar. Kaynaklar ----------------------- Orhan Zuexpayij 1)Ömer Agin 28,29/6/2005 tarihli Özgür politikadaki makalesi. 2)Yasar Kaya'nin 20.3.2001 tarihli Özgür politikadaki makalesi 3) A.Melik Firat mezopotamya sürgünü kitabi sayfa 86.