Kerkük'te referandum düğümü

ABD Dışişleri Bakanı Condoleezza Rice'ın bugün Kerkük'e yaptığı sürpriz ziyaretin amacı "kentteki Arap, Kürt ve Türkmenler arasındaki gerginlikleri azaltmaya çalışan BM'nin çabalarına destek vermek" olarak açıklandı.  Kerkük'ün Kuzey Irak'taki Kürt özerk yönetimine dahil edilip edilmemesi konusunda yapılacak referandum hazırlıkları kentte gerginliğin artmasına yol açmıştı. Kuzey Irak'taki Kürt Özerk Yönetimi Başbakanı Neçirvan Barzani de gelişmeler ardından, dün referandumu altı ay ertelemeyi kabul ettiklerini açıklamıştı. Uluslararası Kriz Grubu Ortadoğu Projesi Direktörü Joost Hiltermann'a Kerkük'ün statüsü ile ilgili referandumun ertelenme gerekçesini ve bunun ardında yatanları sorduk. BBC: Kerkük'te eferandum sadece teknik nedenlerle mi ertelendi? Joost Hiltermann: Kerkük ve diğer tartışmalı bölgelerle ilgili Irak anayasasının öngördüğü süreç zamanında bitirilemedi. Sadece referandum süreci değil, normalleşme süreci de bitmedi. Nüfus sayımı da yapılamadı. Bunlar bitmeden referandum yapılamazdı. Bu yüzden de şimdilik ertelendi referandum. BBC:Bu ertelemenin nedenleri arasında referanduma itiraz eden Araplar ve Türkmenlerin bölgeyi krize sürükleme riski de yer alıyor mu?J. Hiltermann: Açıkçası bölgede referandumu şu anda isteyen tek grup Iraklı Kürtler... Bölgedeki diğer gruplar olan Araplar, Türkmenler hatta Asuri-Keldaniler, ya da Irak hükümeti ve siyasi partiler de istemiyor bu referandumun yapılmasını... Durum böyleyken, pek çok tarafın bu muhalefeti çok açık bir şekilde ortaya konmuşken, merkezi hükümetin referandumu düzenleme görevini yerine getirmesi de çok zordu... BBC:Referandumun yapılması durumunda Irak'ta süren iç savaşın Kerkük'e yayılması riskinden sözedilmekteydi. Size göre böyle bir risk var mı?  J. Hiltermann: Referandum artık bu sene yapılmayacağına göre böyle bir risk de yok ortada... Kerkük'teki durum istikrarlı ama gergin. Son birkaç yılda çok sık şiddet eylemleri oluyor. Özellikle de son bir yıldır. Sanıyorum bu durum bir müddet daha sürebilir. Ama eğer referandum gelecek sene içinde yapılacak olursa diğer etnik gruplar buna yine karşı çıkacaklardır. Şiddet de tabii, kolayca tırmanabilir.  BBC: Peki bu ertelemeye yol açan gerekçeler sürerse Iraklı Kürtlerin merkezi hükümette çekilmeleri ve yeni bir siyasi krizin çıkması ihtimali de var mı size göre? J. Hiltermann: Irak'taki Kürt liderler anayasanın 140. maddesinin hayata geçirilememesinin Irak hükümetinin anayasayı ihlal etmesi anlamına geleceğini söylüyorlardı. Yani bu Kürtlerin hükümette çekilmeleri için hukuki bir zemin hazırlayabilir. Ama elbette onlar bu yolu tercih ederlerse... Atacakları ilk adım Irak hükümetini boykot etmek, hükümetten çekilmek olabilir. Üst düzey temsilcileri var hükümette. Ya da en azından bunu bir tehdit olarak kullanabilirler. Böyle bir işareti henüz görmedik, çünkü elbette Kürtler için de sancılı bir adım olacaktır Bağdat'taki güçlü pozisyonlarından vazgeçmek. Ama durum dikkatle müzakere edilmezse bu mümkündür elbette. Ve bence Kerkük ve diğer tartışmalı bölgeleri statüsü ile ilgili bu sürece dahil olup çözüm için yapıcı bir rol üstlenmek şu anda uluslararası toplumun, özellikle de BM'in görevidir... BBC:Bu aynı zamanda ABD'nin Türk ordusuna Irak havasını kullandırması ile de aynı zamana denk geliyor. Size göre Iraklı Kürtlerle Amerikalılar arasında süregiden pazarlığın bir parçası olarak görülebilir mi bu durum?J. Hiltermann: Evet, tüm bu konular birbiriyle bağlantılı. Petrol konusu, Kerkük meselesi, Kuzey Irak'taki PKK konusu günbegün birbirine bağlantılı görünmeyebilir ama değişik siyasi oyuncular arasında siyaseten birbirine bağlantılıdır. Bu yüzden atılacak en iyi adımın tüm konuların içinde yer aldığı bir paketin müzakere edilmesi ve tüm tarafların tatmin edilmesi olduğu da söylenebilir mesela. Hepsi tüm taleplerini elde edemeyebilir ama ana hedeflerinin bazılarını elde edebilirler. Ama Kerkük özelinde konuşursak, çözüm şu an için ertelenmiş görünüyor. Meseleler arasında etkileşimBBC:Yani Türk ordusunun operasyonu ile bu ertelemenin zamanlaması arasında bir bağlantı olabilir mi? Atılacak en iyi adımın tüm konuların içinde yer aldığı bir paketin müzakere edilmesi ve tüm tarafların tatmin edilmesi olduğu söylenebilir. Joost HiltermannJ. Hiltermann: Arada bir bağlantı olabilir. Ama mutlaka bu erteleme ile bir bağlantısı olmak zorunda değil. Kürt liderler ve Irak hükümetindeki diğer taraflar Kerkük ve başka konuların dışında petrol yasasını da tartışıyorlardı. Bu müzakerelerin tıkanması da hayal kırıklığına yol açmıştı. Elbette bu nedenle, Amerikan tarafı da Kürt liderlere "daha uyumlu olun" mesajını vermek amacıyla Türk ordusuna (PKK üssü olduğu düşünülen yerleri bombalaması için) yeşil ışık yakmış olabilir... Bu bence mantıklı... Ama sonuçta bir spekülasyondur bu... BBC:ABD acaba uzun süre Kerkük'te beliren bir krizi görmezden mi geldi size göre? J. Hiltermann: Amerika'nın bu konudaki tavrı, bir tavır almamak olmuştu... Irak Anayasa hükümlerinin uygunlanmasını ya da uygulanmamasını dayatmadılar. İşlerin sürüncemede kalmasına göz yumdular. Ama süreci de özellikle denetimleri altında tuttular. ABD, Irak Anayasasının 140. maddesinin 31 Aralık 2007'ye kadar işletilmesi konusunda hiç ısrar etmedi. Bakalım şimdi referandum için konan yeni bir altı aylık -yani Haziran 2008 sonunda dolacak mühlet konusunda ne yapacaklar.... BBC:Yapılacak referandum, Kerkük ve çevresi için şiddet olaylarını da beraberinde getirebilir mi size göre?J. Hiltermann: Risk her zaman var. Bence çözüm ne zaman ve kim tarafından dayatılacak olursa olsun şiddetin tırmanması riski bulunuyor. Uluslararası toplumun sürece dahil olmasını, tüm tarafları tam olarak memnun etmese de müzakere ile ulaşılmış bir çözümü gerekli kılan bir risk bu. BM sürece dahil olabilirBBC:BM'nin de Kerkük'ün statüsü konusuna dahil olmaya hazırlandığı haberleri geliyor. Size göre bu bir çözümü kolaylaştırır mı?J. Hiltermann: BM, Güvenlik Konseyi'nin Ağustos 2007 tarihli 1770 sayılı kararı ile tartışmalı bölgelerin statüsü hakkında çözüme ulaşılması konusunda Irak hükümetini destekleme yetkisi almıştı. Anladığım kadarıyla BM şimdi Kerkük ve diğer tartışmalı bölgeler konusu ile daha fazla ilgileniyor. Yani, önümüzdeki aylarda bu sorunu barışçı bir çözüme kavuşturmak için özel tasarlanmış girişimlerle de pekala karşılaşabiliriz. BBC:BM bu kadar karmaşık bir konuda çözümü nasıl sağlayabilir, siz bu ihtimali yüksek görüyor musunuz? J. Hiltermann: BM'in bu konuda resmen yetkisi var artık, bu uyuşmazlığı çözümlemede yapıcı bir rol üstlenebilir. Tarafsız ve uluslararası toplumu temsil eden bir oyuncu olarak BM, Kerkük'teki tüm etnik gruplarla ve Irak'taki tüm siyasi oyuncularla masaya oturabilir. Bölgede tüm tarafların uzlaşacağı bir çözüme ulaşılabilir. Başarısız da olabilir ama bu süreci başlatma gücüne sahiptir sonuçta. Eğer uluslararası toplum BM'ye bunu yapma yolunu açarsa kesinlikle böyle bir ihtimal mevcuttur.