Adnan Yücel’in bu uzun şiiri baştanbaşa sitemdir. Yer yer de gerillaya övgüler dile getirilmiştir. (Adnan Yücel, Ateşin ve Güneşin Çocukları, Yurt Kitap-Yayın, 4. basım,
Ocak 2000)

Şiirin bir yerinde Adnan Yücel şöyle söylüyor.

İste dünya,-işte sen- işte toprak
Dört ayrı ülkenin rüzgârlı dallarında
Savrulup duruyorsun yaprak yaprak (s.100)

Uluslararası Nizam ve Kürdler

Kürdler Ortadoğu’nun otokton halklarından biridir. Ortadoğu’da, tarih öncesi dönemlerden beri Kürdler hakkında bilgiler vardır. Antik dönemde, yani M.Ö. 3000-400 yılları arasında Kürdler hakkındaki bilgiler biraz daha açıklık kazanmaktadır.

Kürdler tarihte, Van Gölü çevresinde, Van Gölü-Urmiye Gölü arasında, Kuzey Mezopotamya’da, Zağroslarda yaşamışlardır. Kürdler bugün de buralarda yaşamaktadır ve bu topraklar Kürdistan olarak bilinir. Kürdler bu toprakların bazı yörelerinde, Ermenilerle, Asuri-Süryanilerle, Yahudilerle, Araplarla, Farslarla onbirinci yüzyıldan sonra da Türklerle birlikte yaşamışlardır.

Tarihten önceki çağlarda ve antik çağlarda, bu topraklarda, Hurriler, Gutiler, Mitanniler, Kassitler, Subariler, Medler… yaşamışlardır. Bu halkların bugünkü Kürdlerle ne kadar ilişkili olduğu tarihsel, arkeolojik ve antropolojik incelemelerle ortaya konulmalıdır.

Herodot Tarihi’nde geçen Medler, Kürdlerin atalarıdır. Astyages Med Kralıdır. ( M.Ö. 585-550). Herodotos, Herodot Tarihi, (Türkçesi, Müntekim Ökmen, Yunanca aslıyla karşılaştıran ve sunan, Azra Erhat, Remzi Kitabevi Aralık 1973, Birinci Kitap)

Ksenefon’u, Anabasis’inde yani Onbinlerin Dönüşü’nde (M.Ö. 400) sözünü ettiği Karduklar, Strabon’un tarihinde, (M.Ö.220) Polybius’un eserinde (M.Ö. 220), geçen Crytiiler Kürdlerdir.

Bugün, Kürdlerin, Kürd toplumunun çok önemli bazı özellikleri vardır. Bunları şu şekilde belirtmek mümkündür. Bir kere, Kürdler, bugün, dünyada, devleti olmayan halklar arasında, en büyük nüfusa sahiptir. Kürdler Ortadoğu’nun ortasında bir konuma sahiptir. 40 milyondan fazla nüfusu vardır. Kürdistan coğrafya olarak, 500 bin kilometrre karenin üzerinde toprağa sahiptir. Fakat Kürdler ve Kürdistan, uluslararası ilişkilerde herhangi bir siyasal statüye sahip değildir.

Kürd tarihinin, toplumunun önemli bir özelliği de Kürd denince, hemen, “Kürdlerin kökeni nedir?” incelemelerine girişilmiş olmasıdır. Dünyada hiçbir halkın kökeni, Kürdlerinki kadar didiklenmemiş, kurcalanmamıştır. Bu incelemelerin neden yapıldığı, neden gündemde tutulduğu ise açıktır. Daha düne kadar, Türkiye’de bu incelemeler, “Türk’den ayrı Kürd diye bir halk yoktur, dünyada Kürtçe diye bir dil yoktur, Kürd denenler, Türk kökenlidir, Kürdçe denen dil, Türk dilinin ilkel bir ağzıdır…” demek için yapılıyordu. Bu şüphesiz, Kürdoloji değil, anti-Kürdolojidir.

Bu anlayış bugün de devam etmektedir. Artık, “Kürdler Türktür, Kürdçe Türkçedir” denemiyor ama Kürdlerin önemli bir bölümü olan Zazaların Kürd olmadığı, Zazaca’nın Kürdçe olmadığı söyleniyor. Zazaki’nin bir Kürd dili olduğu, Zazaların Kırmancki konuşan Kürdler olduğu biliniyor.

Buna benzer bir anlayış, Ermenistan’da da var. Ermenistan’da da, Ezidilerin Kürd olmadığı söyleniyor. Hâlbuki Ezidiler, Hristiyan olmamış, daha sonra Müslümanlığı da kabul etmemiş esas Kürdlerdir.

Kürd tarihinin üçüncü bir özelliği de Kürdlerin ve Kürdistan’ın bölünmesinin parçalanmasının, ufalanmasının tarihi olmasıdır. Bugün Kürdler, Ortadoğu’nun ortasında, 40 milyonun üzerinde bir nüfusa sahiptir. Ama Kürdler ve Kürdistan, bölünmüş, parçalanmış ve paylaşılmıştır. Merkezi bir otoritenin kurulamamış olması, Ortadoğu’da, Kürd tarihinin, Kürd toplumunun çok önemli bir özelliğidir.

Kamuran Melekendi ve Asos Zağrosi gibi yazarlar, www.newroz.com da yazdıkları yazılarda, Yunan tarihçisi Plutarch’ın (M.S. 46-120) bir eserinden söz etmektedirler. Aso Zağrosi, Roma Gezisi ve Spartaküs’ün Medliği Üzerine (2) başlıklı yazısında (newroz.com 22 Nisan 2011) bu düşüncelerini dile getirmektedir. Hasan Yıldırım, aynı sitede yayımlanan yazısında, Kamuran Melekendi’ya dayanarak aynı düşünceleri gün yüzüne çıkarmaktadır. (21 Haziran 2006)

Yazarlara göre Plutarch, Paralel Yaşamlar isimli eserinde, Spartaküs’ün, (M.Ö. 109-71) Med prensi olduğunu yazmaktadır. Ama Plutarch’ın bu eserini eski Yunanca’dan, İngilizce’ye, Almanca’ya, Fransızca’ya çevirenler, Spartaküs için,“Trakya’dan gelen bir momad”, “Trakya barbarlarından”, “nimudelerden gelen” diye diyerek Spartaküs’ün Medliğini, Kürdlüğünü gizlemişlerdir. Bir çeviride neden böyle tahrifat yapıldığı, üzerinde dikkatle durulması gereken bir olaydır. Bu, Batı Akademyası’nın eleştirisinde önemli bir ipucu olmalıdır. Yazarlara göre Plutarch, eserinde Kardoxi kralının, Roma krallarıyla ilişkilerinden de söz ediyor. Spartaküs Hareketini yenilgiye uğratan Crassus’un, Kuzey Kürdistan’da Partlarla yapılan bir savaşta öldürüldüğünü de söylüyor.

Plutark, Paralel Hayatlar’da, Lucullus’un hayatını ele aldığı bölümde, Kürdlerden, Kürdistan’dan ve Spartaküs’den söz etmektedir. (Hakimoğlu Süleymen Özcan,
Kürt Tarihi, Aşiretler ve İsyanları, Kasım 2011, s. 58-59)

Kürdistan’da Müslümanlığın Yayılması

Kürdler, yedinci yüzyılda Müslümanlığı kabul ettiler. O yıllarda Kürdler, Bizans, İran ve Arap dünyası arasında özerk aşiretler olarak yaşıyorlardı. Müslümanlık Kürdlere kılıç zoruyla kabul ettirildi Adnan Yücel,

Dinler parçalamış seni ey yasaklar ülkesi
Mezhepler yağmalamış (41)

diyerek, dinin, Müslümanlığın Kürdler üzerindeki etkilerini dile getirmektedir

Onbirinci yüzyılda, Orta Asya’dan, Horasan’a, İran’a, Kürdistan’a, Anadolu’ya Oğuz boylarının akınları oldu. Bu dönemde, Bağdad merkezli İslam Halifeliği yani Abbasi İmparatorluğu da zayıflamış, Kürdler, Mervani, Hasanveyhi, Eyyubi, Erdelan gibi hükümetler kurmuşlardı.

Bölgeye Moğol istilası ise onüçüncü yüzyılda gerçekleşti.

Kürd sorunu nedir?

Kürd sorunu aslında Kürdistan sorunudur. Kürdistan sorunu, Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra, 1920’lerde, Milletler Cemiyeti döneminde, Kürdistan’ın ve Kürdlerin, bölünmesi, parçalanması ve paylaşılması ve Kürdlerin bağımsız devlet kurma haklarının gasbedilmesidir.

Kürdlerin ve Kürdistan’ın tarihi, bu bölünme, parçalanma ve paylaşılma bize şunu gösteriyor. Bir halk, tarihin belirli bir döneminde bölünmeye, paylaşılmaya uğradığı zaman, bu, ilerleyen zaman içinde, kendini üreten, çoğaltan bir durum da yaratmaktadır.

Kürdlerin ve Kürdistan coğrafyasının ilk bölünmesi, 16. yüzyılın ortalarında olmuştur. 16. yüzyılın ilk çeyreğinde, Osmanlı İmparatorluğu ve İran İmparatorluğu arasında gerçekleşen, Osmanlı Padişahı Yavuz Sultan Selim ve İran Şahı Şah İsmail’in de katıldığı 1514 Çaldıran Savaşı döneminde ilk bölünme yaşama geçmiştir.. Bu fiili bir bölünme ve paylaşılmadır. Onyedinci yüzyılın ortalarında da, 1639 Kasr-ı Şirin Anlaşması’yla resmileşmiştir.

1812-1813 Rus-İran savaşları sonunda imzalanan Gülistan anlaşmasıyla Kürdlerin yaşadığı önemli bir bölge Çarlık Rusyası’nın egemenliği altına girmiştir. 1826-1828 Rus–İran savaşları sonunda imzalanan Türkmençay anlaşmasıyla, İran’ın denetimindeki Kürdistan’ın kuzey kesimleri tamamen Rus egemenliği altına girmiştir.

1920’lerde, Milletler Cemiyeti döneminde gerçekleşen bölünme, Osmanlı İmparatorluğu sınırları içindeki Kürdler ve Kürdistan üzerinde olmuştur. Kürdlerin ve Kürdistan’ın bölünmesi, parçalanması ve paylaşılması, Kürdlerde, bir insanın iskeletinin parçalanması gibi, beyninin dağılması gibi bir etki yaratmıştır. Bunları şu şekilde ifade etmek mümkündür.

Bugün dünyada, 207 devlet vardır. Güney Sudan’ın Sudan’dan ayrılmasıyla, bağımsız bir devlet olmasıyla bu sayı 208’e yükselecektir. Bu devletlerden çok büyük bir kısmının nüfusu bir milyonun altındadır. Örneğin, 27 üyeli Avrupa Birliği’nde, Luxemburg, Kıbrıs ve Malta,
bir milyonun altında nüfusa sahiptir. 47 üyeli Avrupa Konseyi’ne bağlı devletlerden Andora, San Marino, Monaco, Liechtenstein gibi devletlerin, nüfusları 30 bin-40 bin civarındadır. Bunlar bağımsız devletlerdir. Birleşmiş Milletlerin üyeleridirler, Avrupa Birliği’inin ve Avrupa Konseyi’nin üyeleridirler.

İslam Konferansı üyelerinden, Bahreyn, Katar, Cibuti bir milyonun altında nüfusa sahiptir. Dünyada, nüfusu on bin civarında olan devletler bile vardır. Okyanusya’da Nauru, Tavulu böyledir. Afrika’da St. Helene’in nüfusu 6 bindir.

Ama 40 milyonu aşkın nüfusuyla Kürdler küçücük bir siyasal statüye sahip değildir. Uluslararası nizamın, Kürd karşıtı bu durumu elbette irdelenmeye değer. Kürd aleyhtarı bu statüko nasıl kurulmuştur, neden hiç değişmemektedir? Bunların irdelenmesi önemlidir. Şair Adnan Yücel, bu tür konuları gündeme getirmedikleri, bunlar üzerinde düşünmedikleri için Kürdleri eleştirmektedir, Kürdlere sitem etmektedir.

1920’lerde Milletler Cemiyeti’ni kuranlar, Kürd isteklerini dinlemediler. Kürdlerin sesini duymak istemediler. Hâlbuki Kürdler bu dönemde ayaktaydı. Güney Kürdistan’da Şeyh Mahmud Berzenci, Kürdlerin özgürlüğü için mücadele ediyordu. Kürdistan ve Kürdler, bu dönemde bölündü, parçalandı, paylaşıldı. Bu dönemi karekterize eden süreçlerden biri de, ulusların kendi geleceklerini belirleme ilkesiydi. Kürdistan ve Kürdler, bu ilkenin, hem Sovyetler Birliği’nin, Lenin, Stalin gibi yöneticileri tarafından, hem ABD Başkanı Wilson tarafından en çok savunulduğu bu dönemde bölündü, parçalandı, paylaşıldı.

Örneğin, Büyük Britanya’ya bağlı Irak, Ürdün, Filistin, Fransa’ya bağlı Suriye, Lübnan gibi mandalar (sömürgeler) kurulurken, bir Kürdistan mandası (sömürgesi) kurulmadı. O dönemde, örneğin Şeyh Mahmud bağımsız bir Kürdistan istiyordu. Dönemin emperyal devletleri Büyük Britanya ve Fransa, değil bağımsız Kürdistan’ı sömürge bir Kürdistan’ı bile düşünmediler. Bu dönemde, dünyanın önde gelen iki emperyal gücü Büyük Britanya ve Fransa ile Ortadoğu’nun iki köklü devleti, Osmanlı İmparatorluğu’nun devamı olarak Türkiye Cumhuriyeti ve İran İmparatorluğu’nun devamı olarak Yeni İran Şahlığı, bu dört güç, birlikte, Kürdlerin üzerine çullanmıştır.

Ah o peşpeşe gelen kasırgalar
Beyler, krallar, peygamberler ve tanrılar
Kılıçlarla biçilen Newroz çiçekleri
Ve nal sesleriyle susturulan çığlıklar
Araplar- Oğuzlar
Ve atlarını çiçekle yemleyen Moğollar
Her kasırgadan sonra, yeniden
Yeniden çizildi tufanlar içinde sınırlar
Ne oğlaklar oynaştı pınar başlarında
Ne de ses verdi sabah şenliği kuşlar.
Her kasırgadan bir havar kaldı geriye
Ve de dağlarda filizlenen isyanlar (s.36)

Tarih Nedir?

Tarih nedir? Tarihte binlerce olay cereyan ediyor. Bunlardan ancak insanların, araştırmacıların bilincine çarpanlar, üzerinde durulanlar, irdelenenler tarihe konu olabiliyor. Demokratik olmayan bir toplumda, hangi olayların irdeleneceği, üzerinde durulacağı, resmi ideolojiyle ilgili bir durumdur. Demokratik olmayan bir toplumda resmi ideoloji, düşün hayatını, bilimi, sanatı yönlendiren bir kurumdur. Hangi konuların inceleneceği, hangi kavramlarla inceleneceği resmi ideoloji tarafından belirlenir. Çok önemli oldukları halde, resmi ideoloji tarafından incelenmesi yasaklanan pek çok konu olduğu bilinmektedir. Kürdistan’ın ve Kürdlerin bölünmesi, parçalanması ve paylaşılması da üzerinde durulmayan, bu bakımdan tarihe mal olmayan bir konudur.

Kürdler tarihte sık sık soykırımlarla, soykırıma varan operasyonlarla karşılaşmışlardır. Ama bunlar, ciddi bir şekilde incelenmediği, bilince çıkarılmadığı için, tarihin konusu olamamışlardır. Son 30 yılda gelişen mücadele, Kürdlerin geçmişi sorgulamalarını da getirmiştir. 1937-1938’de Dersim’de cereyan eden çok önemli bir tarihsel olaydır. Kürdler artık bu olayı en ince ayrıntılarına kadar incelemektedir. Batı’nın, Avrupa’nın, uluslararası kurumların bu olaya neden ilgi duymadığı, görmezlikten, duymazlıktan, bilmezlikten geldiği, irdelenmesi gereken başlı başına bir konudur. Sovyetler Birliği’nin anti-Kürd tutumu da dikkatlerden uzak bir konu değildir.

Düşünelim ki, 16 Mart 1988’de cereyan eden Halepçe soykırımına karşı da, Batı, Dünya, uluslararası kurumlar gözlerini kapatmıştı. Böylesine bir soykırıma karşı, dünyanın hiçbir yerinde, Saddam Hüseyin rejimine karşı, ne devletler düzeyinde, ne de sivil toplum kurumları dizeyinde, bir protesto gerçekleşmemişti. Ne Tokyo’da, ne Hüroşima’da, ne Nagazaki’de, ne ABD’de, ne Paris’de, ne Londra’da… hiçbir yerde. Tel-Aviv hariç… Aynı günlerde Kuveyt’de toplantı halinde olan İslam Konferansı da, sonuç bildirisinde, bu soykırımı gündeme getirme gereğini duymamıştı. O yıllarda 53 üyeli olan İslam Konferansı’nda Türkiye’yi 7. Cumhurbaşkanı Kenan Evren temsil ediyordu. Çeşitli devletlerin, Birleşmiş Milletler, Avrupa Konseyi, Avrupa Birliği, İslam Konferansı, Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı gibi uluslararası kurumların, Kürdistan’da cereyan eden bu soykırımlara karşı neden sessiz kaldıkları elbette incelenmesi gereken bir konudur.

Kürdlere Sitem…

Sen neredeydin ey ateşin ve güneşin çocuğu
Gül sevmene bile yasaklar konulurken
Sen neredeydin (s. 41)

Ey bütün sazlara söz olan yiğit
Şeddadiler kimdir bilir misin
Cudi’den Azerbaycan’a doğru rüzgarlaşan
Pınar pınar, ırmak ırmak Araslaşan
Bizans ile Selçuklu arasında
Bir o yana bir bu yana havarlaşan
Kimdir bilir misin

Ateşin ve güneşin ışıksız çocukları
Nedir o görkemli geçmişten geriye kalanlar
Bir din adına kurban kurban kırımlar
Bir de yarım kalmış umutsuz isyanlar
Yurdunuz vardır yurtlar içinde
Ki siz yurtsuz
Diliniz vardır en güzel diller içinde
Ki siz dilsiz,
Milyonlarcasınız milyarlar içinde
Ki siz kimsesiz (s.44)

O günah sorguları yetmedi mi yazgınıza
O Hüseyin çileleri bitmedi mi daha
Kırklar yediler çekip gitmedi mi (s. 44)

Dilin yoktur diller içinde
“Devletimiz varolsun”
İlin yoktur iller içinde
“Milletimiz sağolsun”
Diye diye türkülerin gitti gümbürtüye
Halayların- şiirlerin gitti
Umutları-düşlern
Ve dörtbin yıl boyunca derlediğin
O gizemli çiçeklerin
O destanlara sığmayan sözlerin gitti
Mem u Zin’den kalma güzel gözlerin
Her gece sarhoş masalarına
Başka dilden başka sese konuk gitti. (s.68)

Milletler Cemiyeti, Birleşmiş Milletler ve Kürdler

Milletler Cemiyeti, Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra, uluslar arasında barışı kurmak ve geliştirmek, anlaşmazlıkları barışçıl yollardan çözümlemek için kuruldu. Ama, Milletler Cemiyeti bu amacını gerçekleştiremedi., İkinci Dünya Savaşı’nın patlak vermesine engel olamadı.

İkinci Dünya Savaşı sürecinde de Kürdler ayaktaydı. İran’da Mahabad Cumhuriyeti süreci yaşandı. İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra, yine, uluslararasında barışı kuracak ve geliştirecek yeni bir örgütlenme üzerinde duruldu. Milletler Cemiyeti’nin zaafları da dikkate alınarak Birleşmiş Milletler oluşturuldu. Ama Birleşmiş Milletler’i oluşturanlar da Kürdleri dinlemediler. Kürd isteklerine kulaklarını tıkadılar Kürdlerin statüsüzlüğünde hiçbir değişiklik olmadı.

Ortadoğu’da, Kürdler konusunda genel olarak bunlar söylenebilir. Bu durum, yani Kürdlerin ve Kürdistan’ın bölünmesi, parçalanması ve paylaşılması, Kürdlerin ve Kürdistan’ın yönetilmesini çok kolaylaştırmıştır.

İkinci Dünya Savaşı’na kadar İngiltere, Fransa, Türkiye, İran arasında, Kürdleri baskı altında tutma konusunda yoğun bir işbirliği yapılmıştır. 1937 Sadabad Paktı bunun göstergesidir. İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra da bu yoğun işbirliği, Türkiye, İran, Irak ve Suriye arasında sürdürülmüştür. 1955 Bağdat Paktı bu işbirliğine işaret eder. İngiltere, ABD, Fransa, Sovyetler Birliği, bu baskıya her zaman destek vermiştir.

Gövdende üç dal büyüttüler
Aynı kökden üç ayrı düşman
Ne zaman yükselmeye başlasa biri
Diğerlerine kestirdiler
Böldüler-parçaladılar- yönettiler
Sen verirken kendi yaprak kavgalarını
Onlar kendi dallarını
Senin sularında göklere yürüttüler (s.50)

Etin Viyana kapılarında kaldı senin
Kemiğin çıplak dağ mağralarında
Adı neydi peki o görkemli çağın
Ki her anını deprem deprem yaşadığın
Asya’dan Avrupa’ya koştuktan sonra
Bir çağı kapatıp
Yepyeni bir çağ açtıktan sonra
Adı neydi parçalanıp savrulan o dağın
Ve ilk sesi Medya
İlk sesi neydi diline konulan yasağın

Balkan oldun-Trablus oldun
Kendi çiçeklerin elerinle yoldun
Çanakkale oldun-seferberlik oldun
Dersimde koskoca Çarlığı durdurdun
Bir ağaç oldun halklar ormanında
Her savaş sonunda yeşermeden kurudun
Erzurum’da içilen yeminlere
Sivas’ta verilen sözlere uydun
Bekledin durdun kan ve barut içinde
Gördüğün düşleri hep hayra yordun (s.51)

Sınırlar çizildi danışıklı yalanlar üzre
Dağlar parçalandı bir bir
Mem bir yanda kaldı Zin bir yanda
Uzayıp giden tel örgüler
Ve mayınlar girdi aşkların arasına
Kirve bir yanda kaldı hısım bir yanda
Toprak bir yanda kaldı yağmur bir yanda
Boşa çıkan umutlar
Ve ihanetler girdi dostlukların arasına (s.54)

“Dört ayrı dilde dört aynı yasak
Dört ayrı zincirde dört aynı tutsak”

Ey Avrupa’nın dağ duruşlu çukurları
Dört ayrı parçaya böldünüz bir gelini
Kendisine hiç mi hiç sormadan
Aşkın beyazlığını bile mutluluğa yormadan
Paramparça bıraktınız tüllerini
Geleceğini kan revan
Ağlıyor hala dört ayrı ülkenin dağlarında
Saçları nehir ki yalnızca kan revan
Utan ey dünya
Beyazlara karşı kapkara utan
Neydi o verilen sözlerin ardında yatan

Dört ayrı dilde dört aynı yasaktır şimdi
Dört aynı zinzirde dört aynı tutsaktır
Her bir ferdi Baba İshak’tır
Simavnalı Bedrettin’dir
Sivaslı Pir Sultan’dır
Asıldıkça yeniden çoğalır tükenmez
Ki sözleri kendi dilinde hep yasaktır (s.55)

Adnan Yücel’in bu şiirindeki “aynı” ve “ayrı” sözcükler üzerinde düşünülmelidir. Bu sözcükler üzerinde bir irdeleme yapılmalıdır.

Aşk yasaktı dört ayrı ülkede
Dört aynı dilden konuşana
Ve dört aynı zincirde
Dört aynı tutsak olana
Yani ateşin ve güneşin çocuklarına

Tel örgünün Mem yanı zindan ve işkence
Zin yanı hardal gazı ölüm ve Halepçe
Ey aşkın ve güneşin kollarındaki kelepçe
Bu gidişin sonu nereyedir sence

Ben ki bir anayım tarihin bağrında
Bir yanda zindandan tabutla çıkar dölüm
Bir yanda bulut bulut gelir ölüm
Susar nehir kıyılarında kuşlarım
Her bahar açmadan solar dalımda gülüm
Utan ey dünya
Dört parçama değil-hepten sanadır sözüm (s.92-93)

Sevda yasaktı dört ayrı ülkede
Dağların dağlara yaslanması
Suların sulara ulaşması yasaktı
Ateş dağlarda binlerce savaşçı
Güneş zindanda yüzlerce tutsaktı (s.94)

Sevda yasaktı dört ayrı ülkede
Öyle buyurmuştu lordlar ve paşalar
Ve bir halkın yüreğinde
Baklava dilimi çizilmiş sınırlar
Ne ovalar bırakılmıştı kendilerine
Ne dağlar, ne de kırlar
Yalnızca yasaklar kalmıştı
,Dört ayrı yerden dört aynı yasaklar (s.95)

Türkiye ve Kürdler

Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönemlerinde bazı Kürdçe gazeteler, dergiler yayımlanmaya başlamıştı. Kürdistan Gazetesi 1898’de Kahire’de yayına başlamıştı. Daha sonra, yayını Cenevre, Londra, gibi Avrupa şehirlerinde sürdürmüştü. Kürdistan 1902’de yayımına ara verdi. Gazetenin son sayıları İstanbul’da basılmıştı.

1908’de Kürd Teavün ve Terakki Cemiyeti kuruldu. Kürd Tevavün ve Terakki Cemiyeti Gazetesi de aynı tarihte yayına başladı. 1909’da Kürdistan tekrar yayına başladı. 1910’da İstanbul’da Kürd Talebe Hevi Cemiyeti kuruldu. Kadınlara, gençlere, çocuklara, hamallara… yönelik örgütler kuruldu. Ama aydınlar, Kürd aydınlar daha çok İstanbul’da toplanmışlardı

1913’de Roji Kürd, 1914’de Hetawe Kürd dergileri yayımlandı. Bunlar zaman zaman soruşturmalara uğrasa da legal yayınlardı. Kürd alfabesi yapma çalışmaları başladı. Mem u Zin 1919’da yayımlandı:

1918’de Jîn, yayın hayatına girdi. 1919’da Kürdistan üçüncü defa olarak yayına başladı. Gazete ve dergiler İstanbul’da basılıyor, Diyarbakır, Bitlis, Muş, Hakkari, Süleymaniye, Kerkük gibi şehirlere gönderiliyordu.

İttihat ve Terakki’nin, Osmanlı Devleti’ni Türk etnisi esasına göre yeniden organize etmek gibi bir düşüncesi vardı. Bu düşünce çevresinde, 1910’larda ayrıntılı planlar yapıldı. Osmanlı Devleti, Türk etnisi etrafında yeniden organize edilirken, önemli bazı pürüzler ortaya çıktı. Osmanlı Devleti sınırları içindeki Rum, Ermeni gibi Hristiyan halklar, Müslüman olan ama, Türk olmayan Kürdler, Müslüman olmayan ama, Türk veya Kürd soyundan olan Kızılbaşlar (Aleviler) ne yapılacaktı?

Hazırlanan planlarda, bu sorunların çözümü konusunda şunlar belirlendi: Karadeniz havalisindeki, Orta Anadolu’daki, Egedeki Rumlar sürgün edilecekti. Ermeni nüfus, tehcirle, soykırımla çürütülecek, yok edilecekti. Asuri-Süryanilere de aynı politika uygulanacaktı. Kürdler Türklüğe, Kızılbaşlar (Aleviler) Müslümanlığa asimile edilecekti. İttihatçılar bu projelerin yaşama geçirilmesi için uygun bir zaman, bir fırsat bekliyorlardı.

İttihatçılar, Osmanlı ekonomisinin millileştirilmesini de istiyorlardı. Bu, Rum ve Ermeni mallarına, zenginliklerine el koymak, bunları Müslüman Türk eşrafın denetimine vermek anlamına geliyordu.

Savaş sürecinde, Rumlara ve Ermenilere ilişkin projeler yaşama geçirildi

1919-1922 arasındaki Türk-Yunan ve Türk-Ermeni savaşları döneminde Kürdlerin de iş birliğini ve yardımını sağlamak Mustafa Kemal tarafından yararlı görüldü. Erzurum Kongresi’nde (Temmuz-Ağustos 1919), Sivas Kongresi’nde (Eylül 1919) ve Amasya Protokolu’nda (Ekim 1919) Kürdlerin milli haklarından söz edildi. “Zaferin kazanılmasından sonra, Kürdlere de milli hakları verilecektir” denildi. Kürdlerin işbirliği ve yardımı böyle sağlandı.

Ama zaferden sonra, Kürdlere verilen sözler tutulmadı. Kürdler ve Kürdçe inkâr edilmeye başladı. “Kürdler diye ayrı bir etni yoktur, Kürd denenler, Orta Asya’dan göç eden bir Türk boyudur” deniyordu. “Kürdçe diye, Tükçe’den ayrı bir dil yoktur, Kürdçe denen dil, ilkel bir Türk ağzından başka bir şey değildir” deniyordu. 1910’larda, Kürdçe dergileri, Kürdçe gazeteleri görenler, bilenler bile, “Kürdçe diye bir dil yoktur, Kürdçe yazı dili değildir” diyorlardı.

Bu inkar ve imha politikası ve uygulaması, yukarıda kısaca açıklamaya çalıştığımız gibi, Kürdleri ve Kürdistan’ı müşterek olarak yöneten devletler tarafından yoğun bir şekilde destekleniyordu. ABD, Sovyetler Birliği, daha sonra Rusya Federasyonu, Avrupa devletleri zulme sessiz kalarak bu ırkçı ve ayrımcı politikaya ortak oldular.

Cumhuriyet döneminde Kürdlere karşı çok yoğun bir asimilasyon politikası uygulandı. Kürdleri Türklüğe asimile edebilmek için, devletin ideolojik ve zorlayıcı baskı araçları etkin bir şekilde kullanıldı. Cumhuriyet dönemindeki Kürd direnişlerini inkâr ve imha politikalarıyla açıklamak mümkündür. Cumhuriyet’in Kürdlere ne kazandırdığı elbette incelenmeye değer bir konudur.

Kızılbaşların (Alevilerin) Müslümanlığa asimile edilmeleri de etkin bir şekilde yaşama geçirildi, Her köya cami yapılmaya, imam gönderilmeye başladı.

1925 Büyük Kürd direnişi, 1927-1932 Ağrı, 1937-1938 Dersim direnişleri gerçekleşti. Ondan sonra Kürdistan’da 20 yıl kadar bir sessizlik oldu. Hınıs Harb Divanı, Bitlis Harp Divanı, Kürdlerin ve Kürdistan’ın tarihinde önemli olaylardır.

Tam da toprağa düşerken cemreler
Dağlarda karlar erirken
Ve iğde kokuları sustururken silahları
Bir güvecin havalanır Cibran ilinden
Konar Bingöl’de bir göl kıyısına
Kanatlarında güneş dillenir
Gözlerinde dörtbin yıllıktır ateş
Açar ellerinde azadi çiçekleri (s. 56)

Sesler katılmıştı Cibranlı Halit sesine
Van ilinden
Ağrı doruklarından sesler (s. 60)

Gelinlik bir kızdır Karlıova
Saçlarına kınalar yakar
Özgürlük işler bütün kilimlerine
Yaşmağına boncuklar takar
Kınanın rengiyle tutuştur Diyarbakır,
Piran gökleri kendini yakar (s.57)

Yürekler acıdır artık
Menziller uzak
Ve Cibran güvercini
Düşman kalesinde tutsak (s. 57)

Halit’i gizleyip şeyhi öne sürerler,
Adına ulus düşmanı ümmetçi derler (s. 58)

Bitlis bir ihanettir baştan sona
Muş ovasında tutsaktır susam
Evler yangın yeridir
Sokaklar sürgün ve talan
Elazığ ili sehpalar dolusu idam
Cesetler arasından geçemez adam (s.59)

Ey Zilan deresi-Zilan deresi
Koçgirili yiğidin yurdu neresi
Yanar doruklarında kartal yuvası
Ne bir ses, ne bir haber var dünyadan
Kanar yüreklerde yurtsuzluk yarası
Ve en kötüsü
Gitmez alınlarından bu bölünme karası (s.60)

Ağrı’nın üstünden Kervankıran geçmiştir
Evler yıkan beller büken o yıldız değil
Demir kanatlı kuşlar uçmuştur. (s. 61)

Bitmişti Diyarbakır ve Piran
Bitmişti Ağrı’da isyan
Dal kuş memede çocuk susmuştu
Dilde söz
Çiçekde renk vurulmuştu
Özgürlük sesleri susturulmuştu
Gelinip Dersim önünde durulmuştu (s. 63)
Önce bir haberci vurulur pusuda
Düşler yorgun ve derin uykuda
Sonra bombalar yağar Sin köyüne
Resik Hüseyin sonsuz uykuda
Yanar ana Bese’nin yüreği
Baba Rıza çalar öfkesini taştan taşa
Bir yanı yanar acıdan
Bir yanı çığlık çığlık isyanda (s.63)

Ne Şahan kalır ne ozan Alişer
Düşer yiğitler birer birer
Alişer’e sarılmış kan içinde Zarife
Türküsünü dağlara kırlara söyler
Ey Dersim’de yeşeren kanlı çiçekler
Bu topraklarda ne kavgalar biter
Ne de öldürülmekten insanlar biter

Kardeş kardeşi vurmaz mı derler
Düşmandan ödülü almaz mı derler
Kardeşi kardeşe vurduran düşman
Vuranı yolda vurdurmaz mı derler (s.65)

Dağlar da düştü yiğitlerle birlikte
Dağlarda mağaralar içinde
Dumanla insanlar boğuldu Tujik’de
Artık ölmek yaşamaktır
Yaşamaksa ölmektir Dersim’de
Leş deresine dönüşür Laç deresi (s.66)

1950’lerin sonlarında, Güney Kürdistan’da, Mustafa Barzani’nin liderlik yaptığı hareket, Küzey Kürdistan’da yaşayan Kürdleri de etkiledi. 49’lar Olayı bu etki çerçevesinde yaşandı. Bu tarihlerden itibaren, Güney Kürdistan, Kuzey Kürdistan için belirleyici bir dinamik olmaya başladı. Buna dış dinamik denebilir. Aslında, bunun, iç dinamik olduğu besbellidir.

1962’de kurulan Türkiye İşçi Partisi, Kürdlerle ve Kürd sorunuyla da ilgilendi. 1967 yılında yapılan Doğu Mitingleri. Türkiye İşçi Partisi’nin de katkılarıyla gerçekleşti. 1960’ların sonlarında, 1969-1970’de, Ankara’da ve İstanbul’da, Devrimci Doğu Kültür Ocakları kuruldu. Ekim 1970’de Türkiye İşçi Partisi, Dördüncü Kongresin’de, Kürd sorunuyla ilgili bir karar aldı.

1970-1971 yıllarında, Devrimci Doğu Kültür Ocakları Diyarbakır, Silvan, Batman, Ergani. Kozluk gibi illerde ve ilçelerde de kuruldu. 1970 yaz aylarında, kırsal kesimlerde, yoğun bir komando harekâtı başlatıldı.

1971’de ordu darbe yaparak siyasal hayata müdahale etti. Yönetimi ele geçirdi. 11 Mart 1970’de, Irak’ta, Kürdistan Demokrat Partisi Başkanı Mustafa Barzani ile Irak Devlet Başkanı Saddam Hüseyin arasında Kürdistan’ın özerkliği konusunda bir anlaşma yapıldı.
Bu anlaşma da Kuzey Kürdistan’da Kürdlere çok büyük moral verdi, Kürdleri derinden etkiledi. 12 Mart 1971 darbesinin önemli bir nedeni Kürdlerdeki bu milli gelişmeyi durdurmaktı.

Ekim 1970’de aldığı Kürd kararında dolayı, Türkiye İşçi Partisi Anayasa Mahkemesi’nce kapatıldı. Diyarbakır’da, Sıkıyönetim Komutanlığı Askeri Mahkemesi’nde Kürdler siyasal savunma yaptılar. Kürd düşün hayatında bu savunmanın çok önemli bir yeri vardır.

1974’de genel af ilan edildi. Ama Kürdlere baskı, zulüm 1974’den sonra da devam etti. Bu baskı ve zulüm ortamında yeni bir örgütlenme de mayalandı. PKK bu ortamda bu süreç içinde kuruldu. Gelişti. 1980’lerin ortalarında, 15 Ağustos’da gerilla mücadelesi başlattı.

Gerillaya güven

Ateşin ve güneşin ölümsüz çocukları
Uyanmıştır kırk yıllık uykudan
Başka dillerden de olsa
Geleceğin rengini tanımıştır kitaplardan
Görmüştür kaçbin yıllık dilsiz olduğunu
Karlı karlı dağlarda selsiz olduğunu
İşleyen topraklarda elsiz olduğunu,
Esen rüzgarlarda yelsiz olduğunu
Okuyup anlamıştır ince ince
Bilimsiz isyanların yersiz olduğunu
Ve kanlı gelinliklerin tülsüz olduğunu
Görüp anlamıştır
Takmıştır yakasına gül diye korkusuzluğunu (s.69)

Özlenen ateş sonunda yakılmıştı
Elden ele bütün dünyaya taşınmıştı
Kıvılcım dansıydı gözlerdeki sevinç
Kavga dağlarda bilinci kuşanmış
Zindanlarda dirence sarılmıştı
Ve haykıran dudaklar
Her ihanet çöl çöl yarılmıştı (s.76)

Ötsün diye kendi yuvasında kuş
Açsın diye kendi dalında çiçek
Gördüler ki yepyeni kibritler gerek
Ateş olup yanmaktaysa bütün gerçek
Yanarken türkü söyleyen canlar gerek
Ateşi kanıyla tutuşturanlar gerek (s.86)

Kürd Dirilişi

Gerilla mücadelesiyle birlikte yoğun bir Kürd dirilişi gerçekleşmiştir. Bu mücadele sürecinde Kürdler kendilerini fark etmiş, Kürd toplumu olmaktan, Kürd ulusu olmaktan doğan haklarının bilincine ulaşmıştır. Kürdlerin geleceğinin oluşmasında Kürd dilinin bilincine varılması, gasbedilen Kürd dilini yeniden kazanmak için mücadele yürütülmesi, bu konunun bilincine varılması şüphesiz çok önemlidir.

Mustafa Aydoğan’ın, Derin (N)akışlı Sular Doz Yayınları, Ocak 2012 kitabı bu bakımdan değerlidir. Kitapdaki, “Zayıf Dil Yok, Zayıf Kürd Çok”, “Resmi Dil ile Sorunum Var” (s.137-174) yazıları anlamlıdır. Kürd dili olmadan, Kürd dili yaşanmadan, Kürd geleceğini kurmaya çalışmak sağlıklı bir tutum değildir. Bu tutum, Kürdler için bir gelecek de oluşturmaz.

Hükümet de, Kürdlerdeki bu milli yükselişe biraz cevap verebilmek, bu milli yükselişi engelleyebilmek için okullarda “seçmeli dersler”den söz etmektedir. “Seçmeli dersler” Kürdler için hiç kabul edilebilir öneri değildir. Kürdçe, bir Türk için, bir Arap ve Fars için, İngiliz, Alman, Çinli için… seçmeli bir ders olarak müfredata konulabilir. Ama anadili Kürdçe olanlar için düşünülmesi yanlıştır. Kürdler elbette Kürd diliyle mecburi eğitimi savunacaklar, bunu kazanmak için çaba sarfedeceklerdir.

*Yapı Sanatevi tarafından, 8-10 Haziran 2012 tarihleri arasında İstanbul'da düzenlenen, Adnan Yücel Edebiyat ve Sanat Festivali’nde, Ateşin ve Güneşin Çocukları Paneli ’nde yapılan konuşma. Panelin Öbür konuşmacıları Sabahat Tuncel, (Milletvekili) Devrim Türkmen (Alınteri temsilcisi) Moderatör:Ersoy Şahin

** Rıdvan Kızgın (1953-2010)
Rıdvan Kızgın, Bir İnsan Hakları Delisi, Yayına hazırlayan, Şeyhmus Diken, Satırarası Yayınları, 2012, Ankara Kitapta, Rıdavan Kızgın’ın yazıları, Günlüklerinden bazı notları ve mektuplar yer almaktadır.