Mala Êzîdîya Oldenburg, bir ilke daha imza attı.
Sêx Fexrê Adyan ile ilgili tarihi bir bir adım attı.
Êzîdîler tarîhînde ilk dafa böylesi bir Konfarans gerçekleştirerek tarîhe ışık tuttu.
Dolayisiyla bu Konfarans Êzîdîler açısında büyük bir anlam ve önem taşiyordu.
Konfarans 31 Ekim-2 Kasım tarihleri arasında yapıldı.
Konfaransı düzenliyen hazırlık komitesi 8-9 ay gibi bir zaman diliminde bir çok değişik ülkede yaşayan Êzîdî araştırmacı, tarihçi ve yazarları bir araya getirerek, bu tarihi Konfaransı gerçekleştirdi.
Konfarans aynı zamanda Mala Êzîdîya Oldenburg Derneğinin kuruluşunun 15. yıldönümüne deng getirilmişti.
Bu da ayrı bir önem taşiyordu.
Konfarans açılış konuşmasını Mala Êzîya Oldenburg Derneğinin Başkanı Kek Telim Tolan yapı. Derneğin 15 yılık çalışmasının kısa bir tarihini anlattı. Karşılaştıkları zorluk ve sıkıntılarını dile getirdi.
Arkadaşlar, çok zorluklarla karşılaşmışlardı. Bıkmadan, usanmadan, tüm zorluk ve sıkıntılara göğüs germişlerdi. Êzîdîlere baha biçilmez hizmetler vermişlerdi. Bununlada övünüyorlardı. Bunada hakları vardı.
Dernek Başkan yardımcısı Kek Sahap Dağ'da, Kek Telimle aynı heyecanı paylaşiyordu.
Konuşmasında hem 15 yılık dernek faaliyetlerini, hemde 8-9 aylık Konfarans Hazırlık Komitesinin çalışmalarını dile getirdi.
Dah sonra Dr. Askerê Boyik, uzun bir konuşma yaparak; Sêx Fexrê Adyan'ın filozofik yanını derli toplu dile getirdi...
Daha sonra Prof. Dr. Celîlê Celil kendisine has uslubu ve yorumuyla Sêx Fexrê Adyan'ın filozofluğunu analiz etmeye çalıştı..
Celîlê Celîl, Sêx Fexrê Adyan'ın yaşamı hakkında bilgiler verirken, „Sofizmle alakasının olup olmadığının iyi araştırılması gerktiğini“ dile getirdi.
Gerçektende benim için en dikkat çekici noktalardan birisi bu sofizm düşüncesi idi..
Daha sonra İdo Baba Sêx, Pîr Xıdır Silêman. Ebu Azad, Dr. Zûrabê Bûdî Aloyan ve daha bir çok konuşmacı düşüncelerini dile getirdiler.
Dr. Xana Omerxali, katılımcı konuşmacılar içinde en genç olanıydı. Zekiliği, dinamikliği ve sempatikliği ile tüm katılımcıların gönlünü fethetti. Eski kuşak, istikbal vadeden bu Êzîdî Kürd kızıyla gurur duydu.
Tartışma çok hararetli bir şekilde son buldu.
Êzîdîler tarihinde böylesi bir Konfaransın daha önceleri ne yapıldığını işittik, nede yazılı bir belgeye rasladık.
Bu yönüyle tarihe iz bırakacak bir Konferans oldu.
Konfarans'ta tüm konuşmacılar en çok Şéx Adi döneminden sonrasını tartıştılar.
Gönül isterdi ki, konuşmacılar Êzîdî tarihinin derinliklerine insindi. Bir bütün olarak Êzîdî tarihini tartışsınlardı. Fakat bu olmadı.
Konfarans Sêx Fêxrê Adyan ile ilgili olduğu için sadece bu donemi ele aldılar.
Aslında Êzîdîlerin bu yönlü Konfanslara ihtiyaçları vardır.
Êzîdî tarihi gerçek anlamda yazılmamıştır. Bilinmiyor. Buna bir ışık tutma ihtiyacında doğdu bu Konferans.
Umarım bu etkinlikler çoğalır ve Êzîdî tarihi yerli yerline oturtulur.
Êzîdî tarihini yazanlar Êzîdî olmayanlardır. Bu nedenle çarpıtılmıştır.
Günümüzde Orta-doğu ve ülkemiz Kürdistan'da bir çok tarihçi ve arkelog tarihin derinliklerine ve yerin altına inerek bir çok tarihi eserlere ulaştılar. Bu eserlerin çoğu Êzîdîlere ait olmasına rağmen Türk, Fars ve Araplar bunları kendilerine ait olduğunu iddia ettiler.
Kürd millet düşmanlarının elinde bu silahı almak için Êzîdî tarihinin tüm yönleriyle açığa çıkması çok önemlidir.
Yapılan Konferansın önemide buradan ileri gelmektedir.
Konferansın bilinçe çıkardığı önemli bir sonuç Êzîdîlerden oluşacak bir komitenin bu sorunu tüm boyutlarıyla gün yüzüne çıkarma düşüncesiydi. Bu önemli bir öneriydi.
Yine umalım bunun gereği yapılır. Kürd millet tarihin bu boyutuna cevap verilir.
Genel olarak katılımcıların dile gerdikleri görüşler:
Sêx Fexrê Adyan'ın büyük bir edebiyatçı olduğunun altının çizilmesiydi.
Tüm konuşmacılar, Sêx Fexrê Adyan'ın Feqyê Tayra, Melê Cizîrî ve Ahmedê Xanê ile aynı kategoride ele alınması gerektiği düşüncesinde birleştiler.
Sêx Fexrê Adyan'ın bu değerli edebyatçılardan eksik kalır yanı olmadığı
düşüncesi hakimdi konuşmacılarda.
Şêx Fexrê Adyan'ın eserleri kamuoyuna sunulursa Kür-Kürdistan tarihi açısında yararlı olacağı konusunda fikir birliğine varıldı.
11. yy'da Sêx Adî'nin Lalişe gelişinden sonra Laliş, bir bilim merkezi haline geldi.
Bu süreç 13. yüzyılla kadar sürdü, taki Musul valisi Bedrettin (1256) Êzîdîlerin ölüm fetvasını verinceye kadar.
Katliamlar iki asır aralıksız sürüyor. Êzîdîlere ait belge, kitap, kütüphaneler ve ibabet yerleri yağmalaniyor, yakılıyor ve yıkılıyor.
Êzîdîler, ayınlarını yapamaz hale geliyor. Beytlerini ve dualarını yazma imkanindan yoksun bırakılıyor.
O dönem Êzîdîlere ait oniki bin (12000) dua ve beytleri vardı.
Bu gün Êzîdîlerin elinde kalan dua ve beyt sayısı 300'ü geçmemektedir.
Konferansın bir öneriside bu dua ve beytlerin derli toplu yazılı hale getirilmesiydi.
Daha sonra Sêx fexrê Adyan Êzîdîler ve Êzîdîler tarihine damgasını vuruyor.
Sêx Fexrê Adyan, ortaya çıkardığı eserlerle Êzîdîlik tarihinin en büyük filozofu, „ilahisi“ mertebesine ulaşıyor.
Bunu bu güne taşımak için Mala Êzîdîye Oldenburg, Sex Faxrê Adyan ile ilgili bir Konferans düzenledi. Katılımcı araştırmacı, gazeteci ve yazarlardan bu konu ile ilgili bir araştırma yapma temenisinde bulundu.

8 Kasım 2008

Çend berhemên Şêx Fexrê Adiyan:

Qewlê Miskîno jaro
Hey benî Ademo
Miskîno jaro Ademo
Ev diniya mestexaneye
Wek xewna şevaye
Her roj yara hinaye
Ka Şilêmanê hukim dikir?
Ka Bilqîza nav dikir?
Tu jî xweş bî ewan diniya
Ji xwe re terik dikir.
Ka Silêmanê pêxemberan?
Ka Bilqîza bi zêrê zeran?
Tu jî xweş bî, ew jî çûn
Nav ax û beran.
Kanê Xidir kanê Elyas?
Kanê derwêşê tizbî û wekaz?
Tujî xweşbî, ew jî dinav
Axê de kirin qeyas.
Benî Adem li vê diniyayê mebe tema
Vî zêr û malî gelek meke cema
Diniya bo resulê Xwedê nema
Ev diniya erdê derwêş e
Têda di gerin cimle cêş e
Kesek bi nefisa kibar naçe pêş e
Mala gorê çende tarî û çende kûre
Tijî mare tijî mûr e
Ya rebî tu dikarî dû aşiqan ji yek bikî dûr e
Werin werin xizim û lêzim
Wê gavê giriya me bê
Dax û sed kovan û keser
Xelikê şêrîn lêvên şekir
Nema bidin xeber
Qewî giriya me bê
Hizin û girî bê fêde ye
Gor û kefen mala me ye
Me girî, me nal
Hêstiran ji rûyê xwe bimal
Ev diniya bo pêxemberê Xwedê nema
Werin werin lezim werin
Emê îro gelek bigirîn
Xelikê mêrga heciya ew mîr dike
Xêr û şeran xefir dike
Daxa dilan bapîr dike
(Daxa di dilan de pîr dike)

Qewlê Dayik û Baba
Menid ji şex Fexir pirsîye
Tu bi heqî key îlahiye
Irkana mêrê êzidî çîye ....

Fexir wê ban dike surre
Ji keşkula xwe tîne der durre
Ji mendê xwe re dihûne û vediçirre ....
Firwarek hat ji ’ezmana
Rêûrisim û hed û sed bo me danane
Yek ji wan , wesiyeta dayik û Babane ....

Firwar hatîye ji ba melekê celîl
Li hemû wexta li hemû bedîl
Ji berî Isa û Musa û Birahîm xelîl ....

Firwar hat ji ba تzîdê sore
Bi emrê wî lêda more
Li emrê wî bi weste û lê nebore ....

Hizra xwe bike li vê dinê
Bi emrê pedşayî bi tinê
Ewî dana Bab, ewî dana Dê ....

Ez di bêjme we : hûn nekin ji bîr
Ez di bêjme we : xelkê êrifî zana yî jîr
Hûn çu cara bêy Dayik û Baba nekin tekbîr....

Li ser te ye danaye heqe
Li gel Dayik û Baba neken axaftina reqe
Da ser û ziman li ser we nebin şeqe ....

Kesanê dilê wan hişte
Ewî dilê terîqeta xiwe ji xwe hişte
Li axretê yî bê pale yî bê pişte ....

Heqe tu li wan bikey silave
غ zîyaretî bî li desit û çave
Li hemû suba li hemû gava ....

Yî şikestîye destê ser rabî
Li dinê û axretê tena nabî
Dê di agirê dojê de terrabî ....

Ew pîsekî sefîl yî rû reşe
Ew gayekî şaş yî beşe
Mêrê bê Dayik û Baba gava xwe pavêt û bi meşe ....

Neh meha tû xudan kirî
Ji av û agir tû dûr kirî
Xewêt şeva li xwe heram kirî ....

Bab li erda hostaye
Mal bi wî ye rawestaye
Ta'eta wî ta'eta Xudaye ....

Heke tû çil çilî bi rojî bî
Heke tû çilêt dî bi micade û ebadet li pê bî
Fêde nake tu ne li ta'eta Dê û babê bî ....

Heke tû dilê Dayê şayî nekî
غ dilê Babê tena nekî
Fêde nake , heke tû sed salî ebadet bikî ....

Heke Dayik û Bab ji te nebine razî
Tû çend bikî hawar û gazî
Tû çu cara miraz nabî ....

Ne bêje tû Deykeke pîrî
غ bê hizrî bê bîrî
Heke bi wê Deykê nebe , tû naçiye dîwana mîrî ....

Ne bêje pîremêrekî kale
غ zergûnekî bê hale
Heke bi wî babî nebe , tû naçiye dîwana Xwedê te'ale ....

Ew gava nesax di bin
Ew bê desit û pê dibin
Cayize hingî di xizmet da bin ....

Bi destî bigire bi gêrre
Bi Lalişê ve bi hinêre
Rehmekê vêre bi bêre ....

Vêre bi de xêre
غ du'ayekê bike ji melekê cebêre
Da tû şermezar nebî li gel melikan û mêre ....

Ev qewla Bedelê Feqîr Hecî ji cem qewilzanê hêja MERWAN BABIRI li meha nîsanê 2006 li bajêrê Oldenburg nivîsîye. Gotinêye kû wî jî ELI BABAŞØªX wergirtiye .

Qewlê Qiyametê
Rojekê ji rojan dibî
Terqîn li erşan dibî
Xebare li çiyan dibî
Suniye li behiran dibî
Ne kesê kesan dibî
Ne babê pisan dibî
Ewê rojê xelikê zalim,
li wê derê nuqisan dibî
Ew bû roja dijiwar dibî
Kursiya pedşa li xwar dibî
Qazî bi xwe cebar dibî
Ne sed xwezî bi ruha enkar dibî
Sed xwezme bi ruha ehil qiriyar dibî
Ew bû roja mezin dibî
Qazî bi xwe kerîm dibî
Xelik hemû xetxwîn dibî
Ewê rojê ne sed xwezme bi wê,
ruha derewîn dibî
Ew bû roja li wê dibî
Kursiya padşê li erdê dibî
Qezî bi xwe Xwedê dibî
Sed xweziya wî mêrî kar û emelê wî çê dibî
Herkesekî kar û emelê wî vedibî
Hey nebî ha nebî
Hebîbî ya rebî
(Dilovanê yarê bî)
Himeta seyda nebî
Me û hazir û guhidaran,
li ber dîwana Şîxadî û melik Şêxsin hebî.

Akt. Dr. Askerê Boyik