IKINCI BÖLÜM
CEBAXCUR'DAN BIR PORTRE BOTIYANLI ÖMERÊ FARO'NUN YASAM ÖYKÜSÜ
[b]"Berxe nêr ji boy kêr.", Türkcesi, "Koclar bicak icindir."[/b]
[i]Kürd Atasözü.[/i]
Kürd direnisi'nin efsane kahramani Ömerê Faro'nun yasam öyküsüne gecmeden önce bu Kürd atasözünün öyküsünü sizinle paylasmak istiyorum. Tarih; 25 Mart 1926. Musa Bey'in "Mutkili "oglu Izzet Bey, yegeni ve bir adami, catismalarda baslari kesilip, Mus vilayetine getirilir. Musa Bey'in kizkardesi Gülnaz Hanim'a psikolojik zulüm yapmak maksadiyla, kesik baslar jandarma karakolun'da yere dizilir. Ve "taniyormusun hikayesiyle davet edilir... Gülnaz hanim vakur bir edada iceri girer, ellerinin tersi belinde, kesik baslara yaklasir.. ayagiyla Izzet bey'in kafasini iter; " Bu benim kardesimin ogludur,".., Sonra ikinci kesik kafayi iter. " Bu benim oglumdur.".. Ücüncü kesik kafaya gelince, mahzun bir sekilde mirildanir. " Buna yazik olmus, hizmetkar-askerdi. Ve basta kumandanlar olmak üzere orada bulunanlara calimla döner. " Erkek, koc gibi bicaga gelmek icindir." der... Ve oradakilerin buz tutmus sükutu icinde, ayni vakur ve calimli eda ile cikar gider."
iste her Kürd atasözünün bir öyküsü vardir. Bu atasözü'de Kürd direnisci,kahraman ve liderlerinin hikayesini anlatir. Tipki ilk bölümde yazmis oldugum atasözünde "agacin kurdu agactan olmazsa agaca zeval vermez." gibi. Tarihimizde kara yara olan ihanet kadar kahramanlik ve fedakarliklariyla efsanelesen kisileri anlatir bu atasözü. Ömere Faro Seyh Said hareketinde gerillacilik yapttigi dönemde mücadele verdigi alan agirlikli olarak Darahini,Hani,Lice Kulp,Palu alanlaridir. Ömerê Faro'yu iyi anlamak icin asiret ve köyü hakkinda biraz bilgi vermek istiyorum.
Ömerê Faro aslen Cebaxcur/Darahini ilcesine bagli Botiyan asiretine mensuptur. Botiyan yerlesim alani olarak günümüzde Türkce ismi Yeniyazi'dir. Botiyan mintiqasinda son 25 yilda yasanan silahli mücadeleden dolayi köyleri'nin diyebiliriz-ki tümü devlet gücleri tarafindan bosaltilmistir. Zaten son dönemlerde T.C devletinin yapmis oldugu tarihi arastirmalarda devlet yanlisi ve devlet karsiti asiretlerin dökümanlarina bakarsaniz,Botiyan asireti kirmizi cozgiler arasinda sayilir. Devlet'in bu belgeleri internet sitelerinde de yayinlandi. Botiyan asireti lider olarak ismi gecen Haci Ahmed Mizrak'ta , efsanelesen Ömerê Faro'nun tek ogludur. Ahmet Mizrak 1988 yilinda yasadigi Diyarbakir'da vefat etmistir.
Haci Ahmed anlatimlarina göre cevrede cok saygin olan ,babasinin mirasina bagli, onurlu bir kisilige sahiptti. Botiyan asireti cografik olarak Darahini'nin güney kisimina ,yani sinirlari Lice ilcesine komsudur. Botiyan asireti su köylerden olusmus olup, köylerin Kürd'ce isimleri "Qaxkik, Baban, Le tuyer, Azinan, Dewacurin, Zelek" tir. Günümüzde bu köylerin diyebilirim tümü bosaltilmis ve bir bölümü'de yakilmistir. Su anda Baban ve Le Tuyer köylerinde cok az 2,3 aile yasamaktadirlar. Botiyan asireti'nin kisaca biraz tarihcesine'de deginmek istiyorum. Rivayetlere göre Mist amcadir, yani Mistan asiretinin isim aldigi kisi kast ediliyor. Botiyan, Murtezan ve Az "Azij"da kardestirler.
Günümüzde dahi bu asiretlerin birbirileriyle olan diyaloglari cok samimi oldugunu söyleyebilirim. Bu asiret mensuplari bir araya geldiklerinde bu tarihi baglarinin cok güclü olduklarini,yapilan secimler olsun, herhangi bir sosyal iliskide hiss etmek mümkündür. Yine Ömerê Faro gibi Murtezan ve Mistan asiretleri'nin reisleride Seyh Said hareketinde uzun süre gerillacilk yapan sahsiyetlerdir. Avde Uco ve Emine Miko bu iki kardes asiretinin liderleride birer efsanedirler. Bicar tenkil hareketinin yapildigi bu alanda Bu iki Kürd direniscisi'de Ömerê Faro'la bazen beraber,bazen ayri,ayri guruplarla direnis göstermislerdir. Bu iki Kürd direniscisi Bicar tenkil hareketinde Türk devlet güclerile girdikleri catismalarda sehid düsmüslerdir. Ömerê Faro bu catismalarda kurtulmustur.
Bicar tenkil hareketi malumunuz Kürdlerin yabancisi olmadigi General Mustafa Muglali tarafindan barut ve kan ficilariyla dolu adetta cografya insan ve tabiatiyla bir soykirima tabi tutulmustur. Bu konuya deginecegim. Mustafa Muglali'nin yapttiklarini hemde Türk genel Kurmay Baskanligi kaynaklarina dayanarak teyyid etmeye calisacagim. Ömerê Faro Genel Kurmay Harp Tarihi baskanligi'nin Kurmay Albay Resat Halli'ya hazirlatigi Kurdistandaki Bicar tenkil hareketinde efsanelesen bu isimler'den cok ayrintili bahs edilmektedir. Bu sahsiyetler ve cografyada yapilan katliamlardan belli bölümleri yazacagim. Ama önce Bicar tenkil hareketiyle ilgili biraz aciklama yapmak istiyorum.
Seyh Said hareketinin bastirilmasindan sonra ülke disina cikip,geri gelen ve cikmayan önemli savascilar uzun süre gerillacilik yapttilar. Iste Bicar bölgesindeki tenkil "tepeleme" hareketi bu Kürd direniscilerden daha ziyade, cografya'da yasayan coluk, cocuk, yasli insan dahil olmak üzere olaylarla alakasi olmayan kisilere karsi toplu katliamlar olarak tarihimize gecmistir. Seyh Said hareketinin direnisci ve savasci kadrolari hareketen sonra guruplar halinde daglara cikinca Türk devleti "7 Ekim-17 kasim 1927" tarihleri arasinda bölgeye önemli bir güc Mustafa Muglali'nin emrine verilir. Mustafa Muglali o dönemlerde Elazig'da Albay rütbesiyle görev yapiyordu. Cografik olarak Darahin, Lice, Hani, Kulp kismen Palu ve Ardusen nahiyesinde yogunluklu olarak bu tenkil hareketi yapilmistir. Tenkile asiret olarak en cok gazaba ugrayan basta Zikte, Botiyan, Mistan, Murtezan, Tavus, Pecar olmak üzere cevrede diger asiretlerde payina düsen kadar toplu katliamlara ugramislardir.
Bu cografya'ya devlet kaynaklarinda Cotele, Lis, Cibir, Faso, Miri Ismail gibi yüksek daglarin,sik ormanlari, derin vadilerin keskin ucurumlarin yer aldigi Murat suyu-Sason havzasi-Silvan-Hazro-Akil'e cevrili Bicar yöresine siginmislardir. Bu mintiqayi eger dogrusunu ve cok ayrintili ögrenmek istiyorsaniz, Welatparez.Com'da yazmis oldugum Kayip Köyler adli yazilarimda cok ayrintili bilgilere ulasirsiniz. Bu bilgileri ve kayip köylerle ilgili tüm ayrintilari o bölgede uzun süre gerillacilik yapan Dr.Said Cürükkaya, Hüseyin Turhalli ve Yilmaz adli gerilla komutanlarindan aldigim bilgilerdir.
Bu mintiqada öyle stratejik yerler var-ki 80 yil devletin bihaber oldugu, yasadigi insanlardan anlayabilirsiniz. Bu insanlarin ne nüfus cüzdanlari,ne parayi tanima,ne sehir yüzü görme gibi bir dertleri vardi. Iste bu insanlar Pecar tenkil hareketinden kacip, o magaralarda uzun süre saklandiklari, ortam sakinlesince de devlet'le tamamen baglarini koparmislardir. Sadece bir asirete mensup degiler, Botiyan, Murtezan, Sirnan, Tavus cevredeki asiretlere mensupturlar. Bu mintiqaya "Geliye Kovi" diyiyorlar sehir ve ilcelerle hicbir bürokratik isleri olmadigi icin sadece Darahini ve Lice'nin isimlerini bilirlerdi. Iliskileri cevredeki mensup olduklar kendi asiretlerine ait komsu köylerdir.
1994 yilinda tipki Pecar tenkil hareketi gibi devlet gücleri yillarca gerillalarla beraber olan bu insanlari bu vahsi cografyadan cikaririken onlarca aile reisleri konumundaki kisileride topluca katletti. Nufus kagitlari, Türkcesi kisaca devletin resmi kayitlarinda olmayan bu insanlar Diyarbekir, Darahini, Lice ve Colig sehirlerine göcertildiler. Bu köylüler Kirdki zazaca konustuklari gibi savasan gerillalara "asker Seyh Said " diyorlar veya mehqum diyorlar. Yine bu insanlarin tanidigi Seyh Said, Ömere Faro, Emine Miko, Yado, Seyh Serif gibi Kürd kahramanlarinin isimlerini sürekli aniyorlar.
Ömerê Faro'nun Sabri isminde bir kardesi'nin oldugunu torunun anlatimlarina atfen aktarmak istiyorum. Sabri'nin asiret mekteplerinde okudugu ve egtimli biri oldugunu aile büyüklerim söylerlerdi. Ama bu konu hakkinda somut bilgiler olmadigi icin yazmayacagim. Son bölümde Botiyan, Zikte, bölgesi agirlikli olmak üzere yapilan katliamlardevlet kaynaklarindan alinti yapacagim. Ayrica Ömerê Faro'nun nasil öldürüldügü öyküsü, sonradan iki asiret arasinda yillara sarkan düsmanlik ve Ömerê Faro'nun intikamini öyküsünüd son bölümde bulacaksiniz.
Ikinci bölümü burada sonuclandirmak istiyorum. Yasanan intikam ve trajedileri ücüncü ve son bölümde anlatmaya calisacagim. Bu trajedileri ummarim yazdigimda ders cikarilmasi gereken bir konudur. Her iki ailenin'de günümüzde tanidigim degerli aile cevreleri vardir. Bu aileler tarihte yasanan bu olaylari asmislardir. Cünkü ulusal mücadele icinde son dönemde yasanan olaylarda yakinen tanidigim gencleri ulusalcidirlar.
"Amacim dün-bugün ve yarin arasindaki kusaklarin,kopuk tarihini yazarak, yarini daha iyi yorumlayan kusaklar ortaya ciksin-ki, daha bariscil kusaklar yetistirilmesi zemini yaratilsin, Tipki Ömerê Faro ailesi ile Xetip Beg asiret ve ailesi arasinda yaratilan ortam gibi.
Bu temenilerimi ancak tarihimizi nesnel ortaya koyup, analamaya ve tartismaya acarak yaratabiliriz. Selam ve saygilarimi sunarim.
[b]Orhan Zuexpayij[/b]
