“Batı Kürdistan Kralı”: İbrahim Paşayê Milan

“Batı Kürdistan Kralı”: İbrahim Paşayê Milan

Aso Zagrosi

Yıllardan beri İbrahim Paşa Milli hakkında bir hayli yazı kaleme aldım ve çeviriler yaptım… Genel olarak okuyucularımca olumlu mesajlar aldım… Bunun yanında bazı Kürdlerden ise İbrahim Paşa’nın “aşiret reisi”olduğu ve hatta “ulusal bilinci” olmadığı yönünde mesajlar aldım… Prof. Dr. Oskar Mann’ın mektuplarını okurken onun İbrahim Paşa’dan söz ederken sık sık “Batı Kürdistan Kralı” yada “Kürd Kralı” tabirlerini kullandığını gördüm…. Genç kuşakların İbrahim Paşa Milan hakkında yapacakları araştırmalar için bazı notlar düşmek istiyorum.
Prof. Dr. Oskar Mann şöyle yazıyor:

“Öğleden sonrası benim için büyük bir kazanım oldu. Geçen yaz Bayan Koch Urfa yakınlarında Batı Kürdistan Kralı İbrahim Paşayı ziyaret etmişti. İbrahim Paşa Bayan Koch’u güvenilir bir dost gibi karşılamıştı. Bugün Madam Koch İbrahim Paşa’ya bir mektup yazarak beni sıcak bir şekilde tavsiye etti. İbrahim Paşa’nın Dengbêjleri ve benim ruhuma hitap eden her şeyi var. Umut ederim, ki 4 hafta içinde onun Kon(cadırı)unu ziyaret ederim. Güzel bir başlangıç olacak değilmi benim küçük sevgili bacım? Seviniyormusun benim için? Bayan Koch benim yolculuğum için Karwan için gerekli olan her şeyi ayarladı ve bir de aşçı buldu. Bizim konsolos ise bana bir rehber buldu.”

Oskar Mann 02 Nisan 1906 tarihinde Halep’ten Almanyada yaşıyan küçük bacısına yazdığı mektupta İbrahim Paşa’yı “Batı Kürdistan Kralı” diye adlandırıyor.
Burada sözünü ettiği “Bayan Koch” ise meşhur Martha von Winkler (evlendikten sonra kocasının soy ismi olan Koch’u aldı) yada daha çok bilinen ismiyle Martha Koch- Aleppodur. Bayan Koch 18 yaşlarında evlendiği tucar eşiyle Orta Doğu yolculuğuna çıkıyor ve Halep’e yerleşiyor. Halep’e giden tüm batılıların ve özellikle Almanların uğrak yeri oluyor. Sven Hedin ve meşhur Goltz Paşa’nında uğrak yeriydi.

Oskar Mann 22 Nisan 1906 tarihinde küçük bacısına gönderdiği bir başka mektubunda “Hala Kürd Kralı İbrahim Paşa’dan bir cevap gelmedi. Şimdi bizim Urfa’ya doğru yola çıkmamızın bir anlamı yok.” diyor.

Oskar Mann yine 22 Nisan 1906 tarihinde bacısına gönderdiği bir başka mektubunda ise: “ Biz Kochlarda çay içerken bir ziyaretçinin geldiğini bildirdiler. Gelen Kürd ‘Kürd Kralı’ı İbrahim Paşa’nın yardımcısıydı. Şefinin emriyle Sultan’a atları hediye olarak götürdükten sonra geriye döndüğünde yine onun emriyle Bayan Koch’u ziyaret etmeye gelmişti. Tabi ki Bayan Koch hemen onunla benim İbrahim Paşa’ya yapacağım ziyareti gündeme getirdi ve konuştu. Şatafatlı karşılama beni bekliyor:

Birincisi, bir Alman olarak, İbrahim Paşa İstanbul’da Almanların etkisini ve Almanların Sultan ile olan dostluğunu görmüş ve biliyordu.

İkincisi, Almanya’nın resmi tavsiye taşıyıcısı olarak,

Üçüncüsü, Bayan Koch’un bir dostu olarak İbrahim Paşa tarafından karşılanacaktım. İbrahim Paşa’nın elçisi Xelil Beyin anlatımlarına göre Bayan Koch geçen yıl Urfa’da Haydutprensi’nin yanına gitmiş ve eski günahkarı etkilemişti.(Burada sözü edilen Xelil Bey İbrahim Paşa’nın oğlu Xelil olmalı… Yazar bir başka yer de ise İbrahim Paşa’nın yardımcısı diye ondan söz ediyor. Aso)

Xelil Bey Halep’te olduğu süre içinde Bayan Koch ve Oskar Mann onu ziyaret ediyorlar. Xelil Bey Wêranşar’a doğru yolla çıkıyor.

Oskar Mann belli bir dönem sonra Urfa mıntıkasına geçiyor. Onun planı 25 Haziran’da İbrahim Paşa’nın yanına gitmektir.

Oskar Mann 27 Haziran 1906 tarihinde Siverek’ten bacısına yazdığı bir mektupta “Çölde karargahını kuran İbrahim Paşa’nın yanına gitmek istediğini, fakat Avrupa ile yaptığı mektuplaşmaların zorlaşacağını” yazıyor.

Oskar Mann Kurdoloji çalışmalarını sürdürmek için Mayis 1906’da Urfa’ya vardığı zaman Kürd şair ve Dengbêjlerle tanışıyor. İlk tanıştığı Kürdlerden biri İstanbul’da Tarih Profesörü olan ve aynı zamanda bir gazetenin redaktörü olan Urfa’ya sürgün edilmiş İHSAN BEYDİR.

Oskar Mann’ın anlatımlarına göre İhsan Bey iyi bir eğitim almış ve büyük bir genel bilgiye sahip bir kişiydi. Onunla sohbet etmek Oskar Mann’ın çok hoşuna gidiyor. İhsan Bey Oskar Mann’a yardım ederek Kürdçe Baladları çeviriyor. İhsan Bey Oskar Mann’ı Suruçlu Berazi aşiretinden şair ŞÊX BOZAN ile tanıştırıyor. Şêx Bozan Mem û Zîn çevirileri konusunda kendisine yardımcı oluyor.
İhsan Bey Oskar Mann’ı Urfa’da bulunan misyonerlerle tanıştırıyor. Fakat, süreç içinde Urfa Valisi İhsan Beyin Oskar Mann ile görüşmesine “ispiyonculuk” gerekçesiyle yasak koyuyor. Bu arada İhsan Bey Oskar Mann’ı Suleymaniyeli Emin Efendi ile tanıştırıyor. (Kürd profesör İhsan Bey kimdir? Araştırılması gereken bir konu-Aso)

Oskar Mann’ın tanıştığı diğer Kürd ise Berazî aşiretinden Şêx Bozandır. Aynı zaman da şair olan Şêx Bozan bir yandan Oskar Mann’a Kürdçe’nin Kurmanci lehçesini öğretirken diğer yandan Kürdçe masal, destan, hikaye ve şiirlerini derliyor. Bazı günler Oskar Mann Şêx Bozan ile 5 saat boyunca çalışıyor.

Bunlardan biri de Suleymaniyeli Baban ailesinden gelen Emin Beydir.
Emin Bey Kürdçe, Farsça, Osmanlıca ve Arapça’yi iyi bilen, okuyan ve yazan biridir. Emin Beyin kendisi aynı zamanda bir şairdir. Kürd Şeyhleri tarafından sayılan ve sevilen biridir. Emin Bey İbrahim Paşa’yı ve Axayê Sor gibi Kürd şahsiyetlerini şahsen tanıyan biridir. Emin Efendi’nin Oskar Mann’ın kaleme aldığı “ Die Mundart der Mukri-Kurden” adlı eserde rolü çok büyüktür.

Oskar mann İbrahim Paşa ile görüşmek için hazırlığa başlıyor ve kendisi ile birlikte Emin Efendi, Wilke, Josef ve daha önce Emin Efendi’ye hizmetçilik yapan Mahabadlı bir Kürd olan Muhammed var.

Oskar Mann Urfa’da olduğu zaman halk içinde İbrahim Paşa’nın Arap Şammar aşireti ve Kürd Berazî aşiretine karşı savaşa hazırlandığına dair söylentiler başını almış gidiyordu. Hatta İbrahim Paşa’nın 25 bin silahlı adamıyla Urfa’dan 4 saat uzaklıkta bir yerde bulunduğu söyleniyor… Daha sonra alınan bazı bilgilere göre İbrahim Paşa Wêranşar’dan 3 km uzaklıkta bulunan Qeretepe’de olduğu anlaşılıyor. Daha sonra Oskar Mann uzaktan ve dolaylı olarak İbrahim Paşa’dan haberler alıyor.. Fakat sonuçta İbrahim Paşa’nın iş yoğunluğundan dolayı bu görüşme gerçekleşmiyor. Oskar Mann 30 Haziran 1906 tarihinde bacısına yazdığı mektupta “İbrahim Paşa ile görüşme meselesi rafa kaldırıldı” diyor.

Sonuç olarak Oskar Mann “Batı Kürdistan Kralı” dediği İbrahim Paşa ile görüşemiyor. Fakat, hala Kuzey Kürdistan’da Kürdlük adına ortaya çıkan bazı kesimlerinin İbrahim Paşa gibi bir Kürd şahsiyetini küçük düşürmek için “aşiret reisi” dediği bir ortamda Prof. Dr. Oskar Mann’ın onu “Batı Kürdistan Kralı” ve “Kürd Kralı” gibi değerlendirmelerini gelecek Kürd araştırmacı kuşaklarına kolaylık sağlamak için aktardım..

Birde İhsan Bey, Şêx Bozan ve Babanlı Emin Efendi gibi Kürd şahsiyetlerin Kürd dil ve kültürüne yaptıkları katkıları hatırlatmak istedim….

Aso Zagrosi