1877-78 savaşından sonra Şeyh Ubeydullah Nehri’nin Hacca gitmesi olayı kendisinin mi yoksa Sultan’ın isteği üzerine olup olmadığı meselesinde Garo Sasuni Sultan’ın, Kürd Şairi Wefayi ise kendi isteği üzerine gittiğini söylüyor.
Burada şunun altını çizmek istiyorum.. Şeyh Ubeydullah’ın günlük yaşamını Anılarında geniş bir şekilde yer veren elimizdeki tek Kürd kaynağı Şair Wefayi’nın anılarıdır.
Klasik Kürd şairlerini incelediğimiz zaman , bugüne kadar elimize geçen belgelere göre Anılarını yazan ilk Kürd şairi olarak Wefayi karşımıza çıkıyor. Wefayi’den önce başka Kürd şairlerinin “Anılar” adı altında dönemlerini anlatıp anlatmadıklarını bilmiyoruz.. Sadece elimizdeki belge ve verilere göre Wefayi bir “ilk”tir.
Wefayi “Anılarını” Şeyh Ubeydullah Nehri’nin küçük oğlu şehid Seyyid Abdulkadir(1925)in istemi üzerine kaleme aldığını yazıyor.
Mahabadlı şair Wefayi 14 yıl boyunca Nehri’de Şeyh Ubeydullah’a katiplik yapıyor.. Şeyh Ubeydullah Wefayi’ye sürekli olarak “Mirza” diye hitap ediyor.
Wefayi Anılarında Şeyh Ubeydullah’ın Nehri sarayında “kendisine bir oda verdiğini, hücrede gece ve gündüz yazı görevlerini yerine getirmekle meşgul olduğunu, Şeyh hazretlerinin emri ile değerli aziz ve büyük kıbleler olan Şeyhzadelerden Şeyh Muhamedi Sıddıq ve Şeyh Abdulkadir(ruhum kendisine kurban olsun) Farsça ve güzel yazı yazma konusunda ders verdiğini” yazıyor.(Wefayi, Birewerikani Wefayi, Malbendi Kurdoloji, Silêmanii sayfa 40-41 Wefayi biralbendi Kurdoji, Siline kurban olsun)düz me aldığınıi belge ve verilere göre Wefayi bir sayfa 40-41 )
Yani Şair Wefayi 14 yıl boyunca Şeyh Ubeydullah Nehri ailesiyle aynı çatı altında yaşıyor ve Şeyh Ubeydullah’ın çocuklarına hocalık yapıyor. Ayrıca 1880 Devrimi sırasında Şeyh Ubeydullah’ın farklı çevrelere gönderdiği yüzlerce mektubun hiç olmasa büyük çoğunluğu Şair Wefayi’nin kaleminden çıkmıştır.
Mahabadlı şair Wefayi Şeyh Ubeydullah’ın çocuklarına, Koyi’li Haci Qadri Koyi Bedirxan’ın çocuklarına ve torunlarına hocalık ediyor.(Celadet Bedirxani’nında hocasıdır, kendisi yazıyor) O dönemler var olan ilişkilerle sonraki ilişkileri insan düşündüğü zaman hayret ediyor.
Şair Wefayi Anılarında Şeyh Ubeydullah’ın Hac seferi üzerine de duruyor ve şöyle yazıyor: “Belli bir dönem sonra Hacca gitmeye karar verdi.. Büyük Şeyhzadelerin dışında alim, has insanlar, hanedan, halife ve müritlerden oluşan yüz kişiye yakın bir grupla Van üzeri yolla düştüler. Bende Van bölgesine kadar hizmetindeydim. Bu arada köylerden ve şehirlerden o kadar insan onu karşılamaya geldiler ki, saymakla bitmez. Bir kaç gün Van’da kaldı. Her taraftan insanlar yıldızlar gibi yayan ve atlı onun ziyaretine gelip gidiyorlardı.”(Wefayi, age, sayfa 63-64)
Şair Wefayi tüm anıları boyunca Şeyh Ubeydullah’tan söz ettiği zaman mutlaka ona ilişkin şiirlerinden bir dörtlük yada gazel koyuyor.
Burada da :
“Pepule asa, dewri çiray em zemane,
Le hemû lawe, lawan, pîran apûreyan da
Her wek Wefayî, bexoşewe bo tewaf kirdin,
Aw bû bo tînû, yaxud mirdûyek gîyan peyda bika“
Wefayi, Şeyh Ubeydullah’ı karanlık bir ortamda “Zamanın çırasına” , insanları “Çıranın çevresinde dönen kelebeklere” ve “susamışlara su” diye sunuyor.
Wefayi’de Şeyh Ubeydullah’a refakat etmek istiyor. Fakat, Şeyh Ubeydullah bu öneriyi kabul etmiyor, “Wefayi ve Ali Ağa Hayderi’ye Hac’dan dönüşüne kadar evde kalmalarını ve Osmanlı topraklarında tüm aşiretlerin reisliği görevini veriyor” (Wefayi, age, sayfa 64)
Wefayi’nin anlatımlarına göre Şeyh Ubeydullah’ın başında bulunduğu Kürd Hacılar kafilesi Van’dan sonra Erzurum için yola düştüler ve yine her taraftan insanlar Şeyh Ubeydullah’ı görmek için kendisini ziyaret ediyorlardı. Erzurum’da sadece Kürdler değil, bir tabur Osmanlı askeride Şeyh Ubeydullah’ı karşılamaya çıktı.
Yine Wefayi’nin anlatımlarına göre Sultan Abdulhamid, “Piyale Gemisini bir kaç paşa ve devlet yetkilisiyle özel olarak Şeyh Ubeydullah’a gönderdi ve bir başka gemiyi de Hacca gitmeleri için hazırladı”(Wefayi, age, sayfa 65)
Şeyh Ubeydullah ve beraberindeki Kürd Haci Kafilesi Sultan Abdulhamid’in özel olarak gönderdiği Piyale Gemisiyle Karadeniz üzerine İstanbul’a varıyorlar.. Gemi İstanbul’a vardığı zaman “İstanbul din alimleri , yaşlı ve çocuklar deniz kenarına akın etmeye başladılar ve Şeyh Hazretlerini görmeye gittiler”(Wefayi, age, sayfa 64)
Wefayi’nin anlatımına göre Sultan’ın emri ile ve binlerce hürmetle Sultan’ın evleri arasında Şeyh Ubeydullah ve beraberindeki kafileye konaklanmak için yer hazırlandı, 30 altın Osmanlı lirası günlük masrafları için verildi. Sabah, öğle ve akşam yemekleri Sultan’ın mutfağında ve özel aşçı tarafından hazırlanıyordu. Yine Wefayi’nin verdiği bilgilere göre Şeyh Ubeydullah ve beraberindeki Kürd Hacı kafilesi 20 gün İstanbul’da kaldı. Şeyh Ubeydullah Sultan ile görüştükten sonra kafile özel gemi ile Hac seferine devam etti.
Şeyh Ubeydullah ve beraberindeki Kürd Hacı Kafilesi bir kaç gün Mısır ve İskenderiye de kalıyorlar , oradan gemi ile Yenbuh şehrine ve daha sonra Medine şehrine geçiyorlar. Medine ziyaretinden sonra Şeyh Ubeydullah ve beraberindeki Hacı kafilesi Mekke’ye geçiyorlar.
Şeyh Ubeydullah ve beraberindeki Hacılar, Hac görevlerini tamamladıktan sonra Cedde ve Halep üzeri geri dönüyorlar.
Şeyh Ubeydullah geri döndükten sonra 2 gün Van’da kalıyor. Yine bu seferde her taraftan Mirler, din alimleri, halkın farklı kesimlerinde insanlar Şeyh Ubeydullah’ı ziyaret etmek için akın ediyorlar. Şeyh Ubeydullah’ın Hac dönüşü vesilesiyle her taraftan kafileler halinde insanlar Nehri’ye akın ediyorlar... Bu arada Kürdistan’ın dört bir yanından olduğu gibi Mahabad’tan Şeyh Ubeydullah’ı ziyaret etmek için gelenlerde varmış. Şair Wefayi Şeyh Ubeydullah’tan kısa bir süre için izin alarak onlarla birlikte Mahabad’a ailesini görmeye gidiyor.(Wefayi, age sayfa 67)
Devam edecek
