Aso Zagrosi

Osmanlı Ordularının Başkomutanı Mustafa’nın göndermiş olduğu bu mektupta Osmanlı devletinin Şeyh Ubeydullah Nehri’den büyük beklentileri var. Şeyh Ubeydullah Nehri, savaş cephesine vardığı zaman Osmanlı devleti hem Balkan cephesinde ve hem de Kürdistan cephesinde büyük kayıplar vererek geri çekiliyordu. Yukarıda da belirtiğim gibi savaşa katılan Kürdlerin sayısını tespit etmek çok zor. Fakat, Ermenilerle Kürdler arasında yapılan çatışmalarda Şeyh Celaleddin ile birlikte “Ermeni köylülerin canına ve malına zarar veren Kürtlerin diğer elebaşlıları da sayılmaktadır: Alihan, Fahim Efendi, Haci Hasan Paşa, Musa Bey, Osman, Şeyh Peykar ve Şeyh Ubeydullah’ın” isimleri verilmektedir.( Arsen Yarman, Palu-Harput, Cilt 1 Derlem Yayınları, Nisan 2010, İstanbul sayfa 146)

Ahmet Muhtar Paşa anılarında “Bekir bey refakatinde dördüncü alayın bir kaç bölük süvarisiyle Hesananlı, Sepki ve Mirza Bey ve takımları dünkü gün o cihete doğru sevkolunmuştu.(Ahmet Muhtar Paşa age, sayfa 255) deniliyor.

Osmanlı-Rus savaşı sırasında daha öne Diyarbekir valiliğini yapan Türklerin “Kurt İsmail Paşa” yada “Kurt İsmail Hakkı Paşa” dedikleri “Kürd İsmail Hakkı Paşa” Kars’ın Şüregel Hatunoğulları Kürdlerindendi.(Rohat Alakom, Kars Kürdleri, Avesta Yayınları, 2009, sayfa 140) Kürd İsmail Paşa’nın Kürdlüğü üzerine hem Ermeni ve hem de yabancı basın ve yayın organlarında bir hayli yazı var. İsmail Paşa’da bu savaşa aktif katılıyor. Zaten kendisi Erzurum gibi büyük bir vilayetin ve aynı zamanda savaş cephesi olan bir alanda valilik yapıyordu. Tüm bu Kürdlerin yanında Kafkasya’da kırımlara uğramış ciddi bir Kürd kitlesi Osmanlılara sığınmıştı.. Ayrıca Kars ve Ardahan’ın düşmesiyle yoğun bir Kürd kitlesi iç taraflara geçti ve savaşta yer aldılar.

Çeşitli kaynakların Şeyh Celaleddin dedikleri şaysiyet Bitlis Şeyhlerinden Seyyid Sıbgatullah’ın oğullarından biridir. Bugün bu aile Avrasi Şeyhleri diye biliniyor. Seyyid Sibgatullah Seyyid Taha Hakkari’nin halifelerinden biriydi. 1913 yılında Bitlis’te Mela Selim önderliğinde başlıyan hareketin örgütlenmesine bu aile aktif bir şekilde katıldı. Şeyh Celaleddin öğlu Seyyid Ali bu hareketin en aktif önderlerinden biriydi. Mela Selim, Şeyh Şehabeddin ve Mehemed Şirin ile birlikte Bitlis idam edildiler. Ermeni kaynakları Şeyh Celaleddin’in Ermenilere karşı giriştiği saldırılara bir hayli yer veriyorlar. Arsen Yarman Ermeni roman yazarlarının babası olan Raffi’nin 1884 yılında Moskova’da yayınladığı “ Jalaleddin” adlı romanının Şeyh Celaleddin’in Ermenilere karşı “yaptığı saldırı ve talanları konu aldığını” yazıyor.(Arsen Yarman, age sayfa 222)

Musa bey denilen de yıllar sonra Ermeni bir bayan olan Gulizar Meselesinde dünya basının gündemine oturmuş ve kitaplara konu olmuş Mutki aşiretinin reisiydi. Alixan denilen şahısta o dönemler hem Doğu ve hemde Kuzey Kürdistan’da bulunan Şikak aşiret reisiydi. Bu küçük tabloya gözönüne getirdiğimiz zaman savaşa katılan Kürdlerin sayısı pekte az değildir. Savaş Kürdistan toprakları üzerinde oluyor ve Kürdler kendilerini savaş ortasında buluyorlar.

Yukarıda da vurguladığım gibi Şeyh Ubeydullah Nehri Beyazid’e yani savaş alanıne vardığı zaman Osmanlı ordusu Beyazidi Ruslara bırakmıştı.

Osmanlı ve Rus İmparatorlukları arasından yapılan 1877-78 savaşından sonra yapılan Ayastenfanos ve Berlin antlaşmalarının hayatta geçirmesi meselesinde İstanbul Ermeni Patriği Nerses Varjabedyan 3 Ermeni rahibini, Bağos Natanyan, Vahan Minasyan( Bardizaktsi) ve Karekin Sirvandsyants’ı bölgeye gönderiyor. Bu 3 Ermeni rahibi bölgedeki gözlemlerini kaleme alıyorlar.

Bu 3 rahip pek tarafsız değiller. Zaten o dönemlerde savaşların din savaşına dönüştüğü bir ortamda iki taraftada tarafsızlığı beklemek saflık olur.

Bilinidiği gibi Beyazid savaşı sırasında Kürdlerin esirlere ve bölgedeki Ermenilere karşı yaptıkları katliamlar meselesi bir çok yabancı konsolosun Türk, Rus ve Ermeni çevrelerinin raporlarına konu olmuştur.

Ermeni din adamı Vahan Minasyan( Bardizaktsi) sınır boylarında bulunan Kürdlerle Ermeniler arasında yaşanan antlaşmalara ilişkin dikkat çekici bilgiler veriyor. Sınır boylarında yaşıyan arkadaşlar kendi büyüklerinden buna benzer şeyler duymuşlardır.

Vahan Minasyan( Bardizaktsi) şöyle yazıyor: “İşte sadece Eçmiyadzin’in duyarsızlığından meydana gelmiş bulunan ikinci dalgası da bu şekilde son buldu. Göçün sebebi Kürdlerin Ermenileri keseceği yolundaki deli saçması bir korku ile Rusya’nın göç edenlere toprak ve para vereceği yolundaki yalan söylentiydi. İlk göçün sebebi ise şuydu: Osmanlı Rus harbinin başlangıcında Rahip Hovhannes Üç Kilise Manastırı’nın korunmasını Kürdlere teslim etmiş. Karşılıklı söz vermişler. Ruslar geldiğinde Ermeniler Kürdleri koruyacak, Türkler geldiğinde Kürdler Manastırın talan edilmesine engel olacaklarmış. Bu esnada Der Ğugasof(Ermeni asılı Rus Subayı- Aso)un akıncı bölüğü manastıra vardığında burasını Türk karargahı zannederek saldırmış. Manastırı bombalayarak kilise hariç her şeyi yakıp yıkmış, Kürdlerde de koyun misali tek tek kurban olmuşlar. Rahip ise Türk taraftarı ve Rus karşıtı olduğu için haç ve künlükle karşılama yapmadığı için Der Ğugasof tarafından azarlanmış. Kürdlerin Ermeni manastırında öldürülmesi de doğal olarak cıvar Kürdlere Ermenilerin sadakati ve samimiyeti konusunda kötü etki yapmış. Kısa süre sonra Rus Ordusu Osmanlı Ordusu önünden geri çekilmek zorunda kalınca Ermeniler, Kürdlerin Van tarafından gelip intikam için Ermenileri keseceğinden korkarak öküz arabalarına doluşup göç etmeye kalkmışlar. Bu kalabalık göçmen grup, geri çekilmekten olan Rus ordusuna engel olduğundan Der Ğugasof top atışlarıyla yol açılmasını emretmiş…. Göç yazın en sıcak günlerinde gerçekleştiğinden, halk Yerevan Ovası ve Eçmiyadzin yakınlarında korkunç bir kırım yaşadı. Acaba Kürdlerin Ermenileri kıracağı doğrumuydu? Hayır. Zira göçetmemekle direnen bazı Ermeniler özellikle Katolikler böyle bir kırıma uğramadılar. Sadece bazı köylerde Kürd ve Türk kaçaklar tarafından bir kaç Ermeni öldürülmüştür. Aynı şekilde İsmail Hakkı Paşa(Kürd-Aso) kuvvetleri Bayezid’I kuşattığında Ruslar içerden, Osmanlılar dışardan 22 gün boyunca karşılıklı top atışında bulundukları esnada, Der Ğugasof gelene kadar, 90’dan fazla Ermeni ölmüştür. Türkler tarafından soyulan Bayezidli Ermeniler korku içinde İran Ermenilerine Maku şehrine sığınmışlar”( Arsen Yarman, age Cilt II, sayfa 70-71))