Dr. Xelil Cundi'nin verdiği bilgilere göre Batı Kürdistan'da yani Suriye Kürdistan'ında 30 bin ile 40 bin arasında Êzidî Kürdü yaşıyor. Kuzey Kürdistanlı Êzidîler ise geçen yüzyılın 60'lı ve 70'li yıllarında devletin katliamları neticesinden Avrupa'ya göç etmişler. Dr. Xelil'in verdiği bilgilere göre Doğu Kürdistan'da Kirmanşah vilayetinde 6 köy Êzidî dinine bağlılar. Mamoste Hejar Mukriyani „Çêştî Micwer“ adlı eserinde Êzidîlerin dini üzerinde en iyi ve doğru eseri veren Mela Xelil Mişexti olduğunu söylüyor.
Êzidî Êzdayetî.......
Yazar Azad Êzidî'ye sözü bırakalım
Kısa bir değerlendirme:
İlk önce konunun esasına gitmek için iki noktaya vurgu yapmak istiyorum.. Konuya ilişkin ellimizde bulunan bilgiler ve araştırmaların fazla olmadığını kabul ediyorum. Uzun tarihsel bir geçmişi olan böyle bir konunun tarihi, kültürü, dinsel edebiyatı, adetleri, gelenek ve görenekleri, bayramları ve miteolojileri hakkında onlarca hatta yüzlerce kitap yazılmasa tanımlamak çok zordur. Êzidî dini hakkında bilgilerin azlığı ve yapılan çarpıtmalar ortamında bir kaç sayfa ile konuyu tanımlamak zordur. İkincisi ise, konuya giriş yapmak için 4 yıldan beri başkent Hewler'de Kürdistan Bölge Hükümetinin kurumlarında çalışıyorum ve Hewler'de örgütlenen ve yapılan girişimlere katılmadığım seminer ve toplantı çok azdır. Bizim çok aydınımızın, yazarımızın ve tarihçilerimizin olduğu doğrudur. Bunlar Kürdistan'ın eski dinlerine ilişkin bir hayli belge, dokuman ortaya çıkardılar. Fakat bunun yanında Kürdistan'ın şehir ve köylerinde yaşıyan bir çok vatandaşın Êzidîlere ve dinlerine dair bilgileri yoktur, kısmen bilgileri varsa da çok eksik ve tarihsel yanlışlıkları içeriyor. Bu kısa değerlendirmenin ışığı altında hiç olmasa bu ülkenin en eski vatandaşları olan Êzidîler ve dinleri hakkında gereken bilgileri vermek gerekiyor. Êzidîlerin bugün sahip oldukları inançlar ve tatbik ettikleri felsefe eskide Mezopotamya toprakları üzerinde yaşamış, Sumerlerin, Babillerin, Medlerin ve Hurilerin felsefe ve inançlarının devamıdır. Êzidî dini eski bir dindir. Kürdistan toprakları üzerinde yaşıyan halkların dinsel inançları kutsal gördükleri doğa olayları( Güneşperest, yıldızlar, ruzgar ve yağmur) Êzidîlere miras olarak kalmış. Eski zamanlarda Kürdistan'ın kutsal topraklarında ve Mezopotamya'da varlık bulan Mitra, Zerdeşti, Manu, Mezdeki vb Kürd dinleri Êzidîlere miras olarak kalmış.. Êzidîlik Kürdistan toprakları üzerinde vuku bulan ve Kürd milleti tarafından inanınılan dinlerin en eski mirası olarak günümüze kadar ulaşmıştır. Êzidî dini bir Tewhid dinidir, tanrının birliğine inanır. Êzidîlerin şerr gücüne taptıkları ve hiç bir şeyi kutsal görmekleri yönündeki yanlış düşüncelerin hiç bir gerçekliği ve esası yoktur. Êzidîlerin felsefesinde, metotlarında, gelenek ve göreneklerinde, dinsel törenlerinde bu düşüncelerin hiç bir yeri yok. Êzidîleri ve Êzdayetî'yi diğer dinlerden ayıran olay hayır ve şerre karşı felsefi yaklaşımlarıdır. Êzidîlere göre hayır ve şerrin her ikisi aynı kaynaktan, tanrının kapısından insanın yaşamına giriyorlar. Êzidîler, isimlerinin Êzdan'dan geldiğini, Êzdan'ın tanrının isimlerinden biri olduğuna inanıyorlar. Bu ise tanrının birliği ve tekliğinin belgesidir. Êzidîler meleklere büyük bir saygı ve kutsallıkla bakıyorlar ve özellikle meleklerin başı olarak gördükleri Meleki Tawas'a daha büyük bir hürmet ile yaklaşım gösteriyorlar.
Êzidîler, peygamberlere, azizlere ve özellikle Şeyh Adi'ye büyük hürmet gösteriyorlar. Êzidîlere göre Yaratıcı ile insanlar arasındaki ilişkilere hiç bir aracıya ve yardımcıya ihtiyaç yoktur. İnanç ve düşünceler bu bağlantı için doğrudan ilişki aracılarıdırlar. Bundan dolayı Êzidî toplumu içinde derweşlik ve sofuculuk yaygındır. Güneş Êzidîler için en önemli güçtür. Güneş yaşamın en büyük kaynağı ve dünyada insanların yaşamasının garantisidir. Êzidî inancına göre Güneş tanrının gücü ve büyüklüğünü gösteriyor. Êzidîlere göre ahiret gününe ve reinkernasyona inanıyorlar. Êzidîler insan bedenin toprak, su, ruzgar ve ateşten oluştuğunu, insanlar öldükten sonra bedenlerini oluşturan maddeler eski hallerine döndüğüne inanıyorlar. Êzidîlere göre her zaman canlı kalan ruh, ölmez. Ruh bir bedenden başka bir bedene geçiyor. Eğer bir insan yaşamı boyunca iyilik yapmışsa, iyi bir insansa, temiz ve pak ise, tüm yaşamı boyunca dua ve ibadetinden uzak durmamışsa, hayır yapmışsa ve her türlü insani olmayan şeylerden uzak durmuş ise o inasan öldükten sonra ruhu Tanrı'nın emri ile iyi ahlaklı, temiz, saygılı ve toplum tarafından sevilen bir insanın bedeninde yeniden yaşıyor ve huzurlu oluyor.. Tam tersi durumda ise yukarıda saydığımız niteliklere sahip olmayan ve Êzidî dininin gereklerini yerine getirmiyen, hırsızlık, zina ve yalanlarla uğraşıyorsa o Êzidî'nin ruhuda bir hayvanın yada suçlu bir insanın yada insanların nefret ettiği bir kimsenin içinde yeniden yaşar. Kapalı Êzidî dininde bir Êzidî ancak ve ancak bir Êzidî ana ve babadan dünyaya gelebilir. Êzidîler, başka birinin kendi dinlerine geçmesini kabul etmezler. Eğer bir insan ister kadın ve isterse erkek Êzidî dinin kutsal kurallarına aykırı davranırsa Êzidîler içinde kalamaz. Êzidîlerde öldürme, zina ve selef haramdır. Böyle insanlar hiç bir zaman paklaşamaz ve yerleri kiyamet günü cehennemdir.
Êzidî, Düşünce ve Anlam:
Êzidî kelimesinin anlamı Yezdan yada Tanrıdan geliyor. Zerdeşt Peygamberin kutsal kitabı Avesta'da Yezta ibadetin huzurunda olma anlamına geliyor. Pehlewi ve Sanskrit dillerindede Êzidî var, Allaha inanan ve imandar anlamlarına geliyor. Sumer dilinde ise E-Zi-Di var. Anlamı temiz, pak ve doğru yolda giden anlamına geliyor. Yerleşim alanları eskiden beri Kürdistan kutsal toprakları ve eski Mezopotamyadır. Yine kaynaklara göre Doğru'da da İran ve Hindistan'da Êzidîler yaşamışlardır. Aktüel olarak Êzidîlerin ezici çoğunluğu Güney Kürdistan'da yaşıyorlar. Sayıları 600.000'den fazladır. Kutsal Tapınakları Şêxan kazasına yakın Laleştir. Kuzey Kürdistan'da da 50 bin cıvarında Êzidî vardı. Fakat geçmişte bu Êzidîlere yönelik öldürmeler, katliamlar ve fermanlardan dolayı şehirlere, Avrupa'ya ve özellikle Almanya'ya göç ettiler. Yaklaşık olarak 150.000 Êzidî yurtdışında yaşıyor. Batı Kürdistan'da ve Suriye'de 50.000 cıvarında Êzidî var. Ermenistan, Gürcistan ve Rusya'da resmi bir nüfus sayımı olmamasına rağmen 200.000 cıvarında Êzidî var. Yaklaşık olarak dünyada bir milyon Êzidî yaşıyor.
Êzidîlerde sınıf ve tabakalar:
Devam edecek
Çev: Aso Zagrosi