Êzdansêr Hareketi(8)

  Özgünlüĝümüz yada Orjinaletemiz yok mu?(8)----Osmanlı belgelerinde mevcut olan ve bugüne ulaşan belgelere göre Êzdanşêr Cizîre şehrini Osmanlılara teslim ediyor. Kardeşi Nesrullah ise „Qesra Kagêl“ gibi stratejik bir alanda Osmanlılar beraber Mîr Bedirxan güçlerine karşı savaşıyor... Abdulreqip Yusuf’un yayiınladıĝı belgelerden biri ise Osman Paşa’nın Sultan Abdulhamid’e hitaben yazdıĝı „Bedirxan’ın yerine Êzdanşer’in Cizîre hakimi yapılması ve kardeşi Mebesirîn Kolcu Başına getirilmesi“ yönündeki öneridir.(21)Elde edilen Osmanlı belgelerinden biri Êzdanşêr’in anesi „Hatem’in kızı Xatu“nun Osman Paşa’ya gönderdiĝi 23 Mayis 1847 tarihli mektuptur... Xatu, Osman Paşa’dan yardım istiyor ve diyorki: „ Senin emirlerini yerine getirdik... Oĝlum (Êzdanşêr ) Musul’a doĝru kaçtı... Oĝlum Nesrullah ise ‚Qesrik“ kalesindedir.. Ben ise Basret Şeyh’nin yanına gelmişim.. Biz abluka altındayız.. Mîr Axur Huseyin yanımıza gönder“..(22)Êzdanşêr’in büyük kitleleri etkileyen bir kişilik olduĝu açıktır.. O ve kardeşi komutalarındaki büyük güçlerle Mîr Bedirxan’ın yenilgisinde önemli rol oynuyorlar..Bir çok yerli ve yabancı kaynak Mîr Bedirxan ve Êzdanşêr arasındaki sorunlardan söz ediyor ve Êzdanşer’in „ihanetini“ ona baĝlıyorlar.. Ama, sorunun esas kaynaĝına vurgu yapan ve sorunu adlandıran kaynak yok... Bazı kaynaklar Êzdanşêrin babası Mîr Sêvdîn’in daha baĝımsızlıkçı olduĝunu ve Bedirxan’ın Osmanlılara yakın olduĝunu yazıyor..(23) Botan Mîrliĝinin başına Bedirxan’ın gelmesi bir anlamda Mîr Sêvdîn’in dıştalaması olayı olarak görülüyor..Ayrıca Êzdanşêr’in babası Sêvdîn, Bedirxan’dan yaş olarak olarak daha büyüktü. Yine aynı kaynak Êzdanşêr’in Bedirxan’a karşı Osmanlıları desteklemesinin amacı babasının intikamını almak ve Cizîre’nin başına geçmek olarak deĝerlendiriyor.Sonuç olarak, ne olursa olsun Êzdanşêr Botan hükümeti döneminde ve sonrasında Kürdistan’ın en etkili şahsiyetlerden biriydi...Mîr Bedirxan Hareketinin yenilgisinden(1847) sonra bazı kaynaklar Osmanlı devletinin idari yapıdan büyük deĝişiklikler yaptıĝını „Cizîre, Hakari ve Berwari bölgelerini tek bir idare yaparak Bedirxan’a karşı kendilerine destek veren Êzdanşêri başa getirdiklerini“(24) yazıyor.. Diĝer bir kaynaksa Osmanlılar ilk önce Êzdanşêri Cizîre’nin ve daha sonra yükselen etkisinden korktukları için Cizîre’den alarak Hakari’nin başına getirdiklerini“(25) söylüyor ve ekliyor“burada da yükselen etkisinden dolayi 1850 yılında bu görevden de alınıyor“...... Abdulreqib Yusuf’un Osmanlı arşivinde bulduĝu 05.12.1849 tarihli bir belgeye „ Êzdanşêr Istanbul’da devlet memurudur“ ve „ Kürdistan Eyaleti Valisi maaşını kesmiş... Êzdanşêr 7 aylık maaşını almak için davacı oluyor“ diye yazıyor..(26)Ayrıca bazı kaynaklar Osmanlı Devleti ve Rusya arasında yapılan Kırım savaşı öncesinde Êzdanşêr’ın Musul’da yaşadıĝı ve Britanya Konsulos yardımcısı Christian Resami’yle sık sık görüştüĝünü yazıyor..(27)Êzdanşêr, Kürdistan’da bulunan Osmanlı Ordusunun Kırım savaşı için güçlerinin büyük bir kesimini cepheye göndermesini ve Osmanlıların yenilgilerini vesile bilerek, „özgür bir Kürdistanı kurmak için“(28) başkaldırdı (1854).Êzdanşêr 1854 yılında Cizîre şehrini özgürleştirerek orada bulunan tüm Osmanlı yetkililerini kovdu. Wan ve Baĝdat arasında bulunan bir çok bölgeden Kürdler yoĝun bir şekilde Êzdanşêr’in çevresinde toplandı.. Êzdanşêr top ve silah üreten bir fabrikanın bulunduĝu Musul’u 1855 yılında elegeçirdi.. Böylelikle Êzdanşêr’in askeri güçleri 100.000 kişiye ulaştı.(29) Osmanlı Devleti, Kenan Paşa komutasında gönderdiĝi bir ordu Siirt yakınlarında Kürdlerle girdiĝi çatışmada yenilgi aldı ve geri çekilmek zorunda kaldı..Êzdanşêr’in 2 yıl boyunca gösterdiĝi bu askeri başarıların altında yatan gerçek, Kürdistanlı tüm ulusal ve dinsel yapıları tek bir çatı altında toplayabilmiş olmasındaydı.. Asuriler, Keldaniler ve Ermeniler gibi etnik ve dinsel yapılanmalar, Êzidiler gibi Kürd dinsel yapısını harekette kazanmış olması askeri başarılarını kolaylaştırmıstı.. Ayrıca Êzdanşêr Kürdistanlı bu yapıları birleştirmeyi Osmanlı devletinin tüm entrikalarına raĝmen başarmıştı.. Hakari ayaklanmasında Nesturilerin önemli bir rolu vardı... Şengar Êzîdilerinin Musul ve Siirt şehirlerinin kurtarılmasında ciddi bir pozisyonları vardı. Celilê Celil’in verdiĝi bilgilere göre Araplar ve Yunanlarda Êzdanşêr hareketine katılmışlardı..(30)Êzdanşêr‘in önderliĝindeki bu iç renklilik ne ölçüde bir dış destek buldu? Acaba Kürdistan’ın bu iç dinamiklerinin geliştirdiĝi harekette karşı o dönemin büyük güçleri nasıl bir tavır takındılar?Bu hususta Êzdanşêr hareketinin kaderi kendisinden önce ve sonraki hareketlerden farklı olmadı..Bugün elimizde bulunan belgelere göre Êzdanşêr Rusya’nın Erivan komutanlıĝına 5 mektup yazıyor ve işbirliĝi teklif ediyor.. Bu mektuplarında Êzdanşêr Ruslardan Rus ve Kürd güçlerinin Bitlis yakınlarından buluşup Erzurum ve Kafyasya karşı birlikte sefere çıkmalarını öneriyor.. Fakat hiç bir cevap alamıyor.(30) Celilê Celil ve Aviryanov mektupların Rusların eline geçmediĝini söylüyorlar.. Ama Şemzînî Êzdanşêr’in Rus Ordularının komutanı Bibotov’la ilişkiye geçtiĝini ve gereken uygun cevabı almadıĝını söylüyor... Bibotov’un Êzdanşêr’den devrimden vaz geçmesini ve askeri güçlerini daĝıtmasını istiyor.(32) Yine Şemzînî Bibotov’un Êzdanşêrle işbirliĝi yapıp Türklere saldırma yerine Osmanlılara karşı savaşı durdurduĝunu ve Osmanlılar bu durumdan yararlanarak güçlerinin bir kesimini Kafkas cephesinden Kürdlere karş aktardıĝını yazıyor.(33)Osmanlı devleti Êzdanşêr önderliĝinde gelişen hareket karşısında tam bir açmazla karşı karşıya kalmıştı...Çünkü Êzdanşêr hareketi her geçen gün daha da gelişme saĝlıyordu... Kürd hareketinin önünü kesmek amacıyla Osmanlı Sultanı Ingilizlerden yardım istedi....Devam edecek...21)Abdulreqib Yusuf, age ....22)age 23) Aviryanov, Rusya’nın Iran ve Türkiye ile savaşında: Kürdler, sayfa 157(Kürdçe baskısı)24) Dr. Abdullah Elyaweyi,age sayfa 73..25) keywan Azad Enwer, age sayfa 13426) A. Yusuf, age....27) ) Dr. Abdullah Elyaweyi,age, 7328)Gerard Chailand, les Kurdes et le Kurdistan, Maspero, p. 4529) Dr. Aziz Şemzînî, Kürdistan Ulusal Kurtuluş Hareketi, sayfa 8030) )Akt. Dr. Abdullah Elyaweyi,age sayfa 7631) Dr. Aziz Şemzînî, age sayfa 11532) Dr. Aziz Şemzînî, age sayfa 11533) age sayfa 115