Bizimki de deveye neren eğri diye sormuşlar misali, yüzyıllardan beri süregiden işgal, ilhak, böl, parçala, ez, yak, yönet'in eğip bükmediği bir gerçekliğimiz kalmadı nerdeyse. Hamidiye Alayları da bunlardan birisi, çoğu kişi bunları sanki Kürdistan veya Kürd Alayları'ymış gibi algılamakta, ya da sanki bunlar bağımsız veya otonom şeylermiş, Kürd iradesini temsil ediyormuş, millî bir aidiyetle hareket ediyormuş gibi.
Bunlar, adı üzerinde, “Hamidiye“ Alayları. Ãkinci Abdülhamid tarafından kurulduğu için “Hamidiye“. Özetle bu alayları kurmasının esas amaçları olası Ermeni, Kürd ayaklanmalarını bastırmak, kontrol altında tutmak, Ruslara karşı savaştırmak, Kürdistan'da devletin askeri ve mülkî otoritesini kurmak, yanı sıra misyoner faaliyetlerini kontrol altında tutmak, Batı nüfuzuna engel olmak, 1877-78 Osmanlı-Rus savaşından kaynaklanan otorite boşluğundan dolayı biraz serbestleşen, merkezî otoriteyi temsil eden mahalli otoriteleri dinlememeye başlayan aşiretleri zapturapt altına almak vb. konulardır. Doğrusu 2. Abdülhamid dünyada ve bölgedeki gelişmelerden yola çıkıp öngörülerde bulunuyor ve oranın ufuklarında Kürdistan veya Ermenistan ya da ikisini birden görüyordu; aşiretlerin kendi aralarında birlikler oluşturması, Kürd-Ermeni işbirilikleri oluşması, Batılı güçler yerel güçler ilişkilenmesi ihtimalleri. Hamidiye Alayları bunlara tedbir olarak kuruldu. Kuruluş emri 1890.
Örneğin M.S.Lazarev Kürdistan ve Kürt Sorunu adlı kitabında (Jîna Nû) bu alayların kuruluş gerekçelerini şöyle koymaktadır:
[b]"Hamidiye alayları ile, Kürtleri Rusya karşısında güçlü bir askeri siper, İran'a karşı saldırı aracı durumuna getirme amacı yanında önemli amaçlarından biri de, Kürt 'başıbozukları'nın önünü almak, Kürtleri Türk idari makamlarının sıkı gözetimi altında durmaya alıştırmaktı. Bununla birlikte, Hıristiyan ulusal azınlıkların, özellikle de Ermenilerin yükselen özgürlük hareketlerine karşı kullanmak amacıyla kuruldu."[/b]
Bütün bunların yanı sıra Hamidiye Alayları'yla amaçlanan önemli bir şey de Kürd aşiret elitlerinin a) kendi aralarında birleşmelerini b) ulusal aidiyet bilinçlerinin gelişmesini, bunu işleyen Kürd modern-okumuş kesimi dinlemesini önlemektir.
Bunu yapmak için Nizamnameleri'nde aşiretlerin birleşip alay kurmaları yasaklanmıştır, aşiret küçük ise bölük kurar, fakat küçük aşiretler biraraya gelip alay kuramazlar. Bu şekilde kendi kontrolleri altında bile olsa aşiretlerin işbirliği ve birleşmeleri yasaklanmıştır.
Bir de Martin van Bruinessen'den alıntı yapalım, aşiret elitinin okumuş kesimden ulusal aidiyetle ilgili fikirleri reddetmeleri hakkında:
[b]The establishment of the Hamidiye regiments (1892) allied parts of the (Sunni) Kurdish tribal elite even more strongly to the Sultan than they had been before. Until the early 1920s, most members of this stratum rejected the idea, unsuccesfully propagated by a handful of modern-educated men, that they belonged to any 'national' entity apart from that defined by loyalty to the Ottoman dynasty.[/b]
Şunu diyor: [b]Hamidiye Alayları'nın kurulmasi (Sünni) Kurd aşiret elitinden bazılarının Sultan'la ittifakını eskiden olduğundan daha da fazla güçlendirdi. 1920'li yılların başlarına kadar, bu tabakanın çoğu mensubu, bir avuç modern-eğitimli kişi tarafından propagandası yapılan, Osmanlı handedanına sadakatın tanımladığından ayrı bir ’millî' mevcudiyete ait oldukları fikrini reddediyordu.[/b]
İkinci Abdülhamîd tahttan indirildikten sonra, iktidâra yerleşen İttihad ve Terakkî, Hamîdiye Alaylarını lağvedip (1910), aşîret hafif süvâri alayları adıyla yeniden düzenledi ve sayılarını da azaltarak 24e indirdi (100'e kadar çıkmıştı, Arap aşiretler de katılmış, Halep'ten Libya'ya kadar yayılmışlardı).
1913'te, alaylar yeniden düzenlenerek, ihtiyat süvârî alayları adı altında, iki fırka hâlinde, merkezi Erzurum olan dokuzuncu kolorduya bağlandılar. Ermeni Jenosidi'nde (1915) kullanılmışsa bunlardan bazıları kullanılmıştır, her nedense bunlarla ilgili pek bilgi de ortalıkta görünmemektedir. Onun yerine Hamidiye Alayları denip geçilmektedir.
Mancel
Kürdistan'da 1915 yılındaki askeri hareketliliğe dair notlar.