İhsan Nuri Paşa ve Yaşar Hanım hakkında bazı bilgiler verdikten sonra tekrar Xoybûn'un faaliyetlerine geçelim.
“Kürd Ulusal Ligası-Xoybûn“ Kuzey Kürdistan'da toplu bir ayaklanmayi örgütlemek amacıyla yoğun bir örgütlenme ve propaganda faaliyetleri yanında çok ciddi bir diplomatik faaliyet içine giriyor.
Xoybûn tüm propaganda araçlarının yanında Beyrut'ta Kamuran Ali Bedirxan yönetiminde radyo yayınıda yapıyordu. Radyo, film, bildiri ve farklı dillerden kitaplarla Xoybûn kendisini ciddi bir şekilde empoze etmişti. Bundan dolayı o dönemin büyük güçleri Xoybûn'un faaliyetleri hakkında bilgilenmek ve kontrol altına almak için bir birleriyle yarışıyorlardı.. Fransa, Britanya, İtalya, Sovyetler Birliği, Amerika ve başka güçler Xoybûn ile farklı dönemlerde çeşitli temasları oldu. Bu ilişkilerin kurulmasında ya Xoybûn doğrudan önayak olmuş yada sözkonusu devletler kendi farklı bilgilenme ve kontrol kanallarını kullanmışlardı.
Xoybûn Kuzey, Güney ve Doğu Kürdistan'a gönderdiği kuriyeler ve giriştiği örgütlenme ve ilişki ağı bir yana, o dönemler Amerika'da bulunan Kürd topluluğunu dahi Kürdistan ideali için örgütlenmeye çalışmıştır. Süreya Bedirxan Amerika gitmeden önce Paris'e uğruyor ve Fransız yetkililerinden Suriye Kürdlerinin otonomi taleplerini kabul edilmelerini ve Kuzey Kürdistan'da bağımsızlık mücadelesine destek olmalarını ister.
Bu görüşmelerden biri Ağustos 1928 yılında Süreya Bedirxan ile Fransız Dışişler Bakanının Genel Sekreteri Philippe Berthelot arasında oluyor. Süreya ona Güney Batı Kürdistan (Suriye? parlamenterlerinin imzaladığı(aynı zamanda Xoybûn üyeleridir) Kürdlerin istemlerini sunuyor.
Bu istemler içinde en dikkat çekici olanlar:
1)Kürdlerin yaşadığı bölgede resmi dil Kürdçe olmalıdır,
2)Bölgedeki tüm okullarda Kürdçe eğitiminin başlatılması,
3)Bölgedeki tüm memurlar Kürdlerden oluşmalıdır,
4)Kürd bölgesinin kuzey kesimindeki sınırda güvenliği sağlamak için Kürdlerden oluşan askeri birliklerin yerleştirilmesi,
5)Haseki vb...yerleşim birimlerine Kürd ilticacıların yerleşmesi için Fransa'nın kolaylıklar sağlaması... vs...vs..(Fransız Gizli Belgelerinden akt: Vahe Tachjian, La France en Cilicie et en Haut- Mesopotamie, sayfa 355-356)
Süreya Bedirxan'ın Güney Batı Kürdler için talep ettiği tam bir otonomi projesiydi.. Fakat, Fransızlar kendi aralarında bir dizi görüşmeden sonra Süreya Bedirxan'ın istemlerine dahi cevap vermiyorlar. Hatta Suriye'de Kürdleri “azınlık“ olarak dahi kabul etmiyorlar.(Xoybûn ve Fransa manda yönetimini ayrıca incelemek lazım.. Geniş bilgi için age bakabilirsiniz)
Xoybûn'un diplomatik faaliyetleri hakkında kısa bazı bilgilere sahip olmak amacıyla Prof. Dr. Kemal Mazhar Ahmed'in İngiliz arşivlerinden yararlanarak yayınladığı bazı belgelere bir gözatmak gerekir.
Bu belgelerden biri İngiltere'nin Amerikan Detroit Konsolosu John Camiron'un 18 Nisan 1929 tarihinde Büyük Britanya Dışişler Bakanı Austen Chamberlain'e gönderdiği şifreli yazıdır..
Uzun olan bu rapordan bazı önemli hususları maddeler halinde aktaracağım:
1)Celadet ve Kamuran Ali Bedirxanların büyük abileri Süreya Bedirxan 7 aydan(Ekim 1928'den Nisan 1929)beri Amerika'dır.
2)Amerika'da 10 ile 12 bin arasında değişen bir Kürd topluluğu var. Bu Kürdler her zaman Mustafa Kemal'e yılda 50 ile 60 bin dolar arasında değişen para yardımı yapıyordu.
3)Süreya Bedirxan bu Kürdleri Mustafa Kemal'a verdikleri yardımdan caydırdı. Şimdi bu Kürdlerden her biri Xoybûn'a hafta bir dolar aidat parası veriyor. Bir çokları Xoybûn'un yeminli üyesi olmuş.
4)Süreya Bedirxan Amerika'ya gelmeden önce Musolini'nin daveti üzerine İtalya'ya gitmiş ve 15 gün onun yanında Roma'da kalmış. Süreya Bedirxan'da Musolini'nin Kürdlere yardım edeceğine dair kanaat hasıl olmuştur.
5)Süreya Bedirxan Yunan Başbakanı Venazules tarafından davet edilmiş, Amerika'dan döndükten sonra Atina'ya da uğrayacak.
6)Amerikan Ermenileride Xoybûn'a parasal yardım yapıyorlar.
7)Musul'da Xoybûn'a legal faaliyet yürütme izni verilmemiştir. Fransa, Halep ve Beyrut'ta Xoybûn'a faaliyet yürütmesi için izin vermiştir.
8)Süreya Bedirxan ile birlikte Avrupa ve Amerika'da tüm gezilere katılan George Vartanian Rus ajanıdır. Evi ve ailesi Erivandadır.
9)Süreya Bedirxan Amerika'da Kürdler üzerine bir kitap yazmış. Thomas Efendi bir nushayı temin ediyor, Londra'ya gönderilecek...
10) Sürey Bedirxan ve George Vartanian Sovyetler Birliğinin Amerika'daki temsilcileriyle görüştüler(O dönem iki ülke arasında hâlâ diplomatik ilişki yoktu... Karşılıklı olarak özel temsilciler atamışlardı.)
11)Süreya Bedirxan ve George Vartanian 19 Nisan 1929 tarihinde Fransa'ya gemi ile hareket ettiler. Onlar yolda istikametlerini değiştirebilirler.
12) Süreya Bedirxan ve George Vartanian gemi ile Paris'e gidiyorlar, istikametlerini değiştirebilirler.
13) Süreya Bedirxan göre genel ayaklanma için kısa bir süre içinde eski bir kaç generalın önderliğinde 150 bin insanı silah altına alabilirler. Ona göre tek ihtiyaç duydukları şey „ ittifak ve techizat“ olayıdır.( Raporun üzerine birileri elyazısıyla „birde bir lider“ diye bir not düşmüş)
14)Rapor'da sözkonusu olan bu bilgilerin bir çoğunun kaynağı olarak Ermeni asılı „Thomas Efendi“ gösteriliyor. Dr. Thomas Birinci Dünya Savaşı öncesi Britanya'nın Diyarbakir Konsolosunun yardımcısıdır. O sıralarda İngiliz vatandaşlığına geçmişti. Savaş esnasında ünlü İngiliz subayı Lauwrens'in yanındadır. Asıl ismi Thomas K. Mizirçiyandır. Thomas Efendi İngiliz Konsolosundan Süreya Bedirxan'ın bu bilgilerin kaynağının kendisi olduğunu asla bilmemesi gerektiği konusunda uyarıyor. Ayrıca Thomas Efendi George Vartanian'ın kendisini Ermenistan'a göndermek istediğini, fakat kendisinin bu öneriyi reddettiğini söylüyor.(akt Kemal Mazhar, age, sayfa 275-281)
Bu rapor Londra'ya ulaşır ulaşmaz, Büyük Britanya Dışişler Bakanlığı hemen rapor'un içeriği hakkında Roma, Atina, Ankara, Paris, Tahran, Bağdat ve Haleb Büyük Elçiliklerini ve Konsolosluklarını bilgilendiriyor.
Büyük Britanya Xoybûn Partisi, Süreya Bedirxan ve Vartanian hakkında çok kapsamlı ve ciddi bilgi toplama sürecine giriyor..
Prof. Dr. Kemal Mazhar Xoybûn'a dair yüzlerce belgeden söz ediyor. Fakat bunlardan sadece bir kaç tanesini yazısında kullanmıştır.
Devam edecek
Aso Zagrosi
