Soykırımcıları çileden çıkaran, nasırlarına basan ve suçlulara suçlusunuz diyen „Yazılı uzun savunmasında „ Mustafa Paşa Yamulki İttihat ve Terakkicileri suçluyarak şöyle diyor: „ Yapmış oldukları cinayâta rağmen aleni icra-yı fesâdâtdan hâli kalmayan paşalar hazeratı Avrupa, Amerika, Avustralya, Asya efkâri umûmiyyesine karşı akvam-ı Osmaniye'yi fena göstermiş bulunan o zalimâne ve gaddarâne tarzda tehcîr ve taktîller tertip ettiren yani süt emen maznûn yavruları gazlarla yaktıran ihtiyar babaların muvâcehesinde el ve ayakları kesilmiş bir de kalan kardeşleri muvâcehesinde maznun kızların ırzına tasallut etdiren zevceyi zevcinden kızları ana ve baba kucağından ayıran emvâl-i menkûle ve gayr-i menkûleyi gasp etdirerek dağlarda koyun sürüsü gibi aileleri zalimane bir süretde akla ve lehe verecek mesela sahillerde bulunanların deniz tarkıyla muvasılla sevkleri........“(Vahakn-Akçam, age, s. 187)
Mustafa Paşa Yamulki'nin İttihat ve Terakki tarafından örgütlenen Ermeni Jenosidinin detaylarına girmesi ve suçluların yaptıkları vahşeti gözler önüne sermesi girişimi mahkeme başkanı Esat tarafından kesiliyor.
Mahkeme Başkanı „Sadet dışına çıkıyorsunuz, sorulan şeylere cevap veriniz“ diyerek araya giriyor.
Mustafa Paşa: „Hayır cevap veriyorum“ diyor.
Mahkeme Başkanı Esat Paşa sinirleniyor „müsaade etmiyorum“ diyerek , oradan bulunan polise hitaben „ alınız elinden kağıdı, zabıt katibine veriniz“ diye bağırıyor.
Mustafa Paşa Yamulki „Hayır Paşam vermem. Alt tarafı kime ait ise sonra gelecek. Eğer bu mahkemede söze müsaade yoksa o başka....“ diyor.
Başkan : „Veriniz, zabıt katibi okusun!“
Mustafa Paşa Yamulki: „Hayır vermeyeceğim. Okuyacağım Paşa Hazretleri!! Madem ifademi okumama müsaade etmiyorsunuz, burada adalet yoktur. Bırakınız sözümü söyleyeceğim“ diyor.(F. Ata, age, sayfa 48)
Mustafa Paşa Yamulki ile Mahkeme Başkanı Esat Paşa arasında bir dizi atışmadan sonra mahkeme heyeti karar almak duruşmaya ara veriyor.
Mahkeme heyeti yeniden duruşma salonuna dönüyor ve Mustafa Paşa Yamulki'den savunmasına devam etmesini istiyor.
Mustafa Paşa Yamulki Ermeniler Musul'a sürülerek perişan edildiğini, islam dinine aykırı davrandıklarını ve insanları zorla çalıştırdıklarını bir dizi fenalıklara maruz kaldıklarını anlatıyor.
Mustafa Paşa Yamulki, konuşmasının devamında „Divan-i harbinize verilmek benim için bir iftihar meselesidir „ diyor .
Mustafa Paşa mahkemeye verilmesinin nedenine değinirken „daha önce aynı mahkemede üye olarak görev yaptığı sırada bazı askeri yetkililere sormuş olduğu sorular sebebiyle düşmanlık besleyenlere bağlıyor ve aslında yargılandığı mahkemenin tehcir ve taktil davalarına bakmak amacıyla kurulmuş olduğuna işaret etmiştir. Mustafa Paşa mahkeme heyetinden, o cinayetleri işleyenleri ve gizli kalmış hususları açığa çıkarmalarını istemiştir“(F. Ata, age, sayfa 48)
Mustafa Paşa Yamulki kendine karşı açılan davanın nedeni konusunda haklı bir pozisyondadır. Çünkü, İttihat ve Terakkicilerin yargılanması sürecinde var olan mahkeme üyeleri içinde en aktif olanıdır. Mustafa Paşa hem hükümet üyeri, hem askerler ve hem de İttihat ve Terakki örgüt yöneticileri davalarında Ermeni katliamlarını ortaya çıkarmak amacıyla sanıklara soru yağmuruna tutan biriydi. Mustafa Paşa Yamulki'nin bu sefer „sanık“ olarak bulunduğu aynı mahkeme de mahkeme heyetinden, o cinayetleri işleyenleri ve gizli kalmış hususları açığa çıkarmalarını istemiştir.
Mustafa Paşa Yamulki ile Mahkeme başkanı arasından sürekli tartışmalar olmuş ve Mustafa Paşa Yamulki'nin sözü konu dışına çıktığı gerekçesiyle sistemli bir şekilde kesiliyor. Mustafa Paşa Yamulki'nin tarihten örnekler verme girişimide mahkeme başkanı tarafından kesiliyor.
Mahkeme heyeti Mustafa Paşa Yamulki'den kurtulmak amacıyla, Mustafa Paşa Yamulki'nin asker olarak Kürdistan Cemiyetine üye olması ve Ermeni gazetesine demeç vermesi 1. Divan-i Harb-i Örfi'nin yetkisi içine girmediği ve tip davalara Erkani Divani Harb-i'nin yetkili olduğu gerekçesiyle dosyayı sözü edilen mahkemeye gönderme kararı alıyor.
Mustafa Paşa Yamulki Mahkemenin aldığı karara itiraz ediyor.
Gerekçesi ise bir mahkemenin diğer bir mahkemeye evrak gönderemiyeceğini, bu yetkinin Divan-ı Temyiz-i Askeri'ye ait olduğunu şeklindedir.
Mustafa Paşa Yamulki mahkemenin 1. Divan-ı Harb-i Örfi'de ve aynı zaman da açık olmasını önermiştir.( (F. Ata, age, sayfa 48)
Fakat, mahkeme heyeti bu öneriyi kabul etmiyor ve Mustafa Paşa Yamulki'nin evraklarını sözü edilen mahkemeye gönderiyor.
Mustafa Paşa Yamulki gibi İttihat ve Terakkicilerin yargılamaları sırasında mahkeme üyeliği yapmış ve yapılan katliamlara ilişkin detaylı bilgi ve belgelere ulaşmış bir kişinin , sanık sandalyesinde ve dinleyicilere açık bir mahkemede yargılanması gizli kalmış bir dizi gelişmeyi açığa çıkaracaktı.
Fakat, ne yazık ki böyle bir şey gerçekleşmedi. Askeri mahkemede Mustafa Paşa Yamulki'yi yargılamadı. Zaten kısa bir süre sonrası Mustafa Paşa Yamulki Kuvayi Milliye davasına bakacak olan 1. Divan-ı Harb-i Örfi'nin başkanlığına atanacak...
Sonuç olarak Mustafa Paşa Yamulki bir kaç celse sürse de sanık sandalyesinde Ermeni jenosidini gerçekleştiren İttihat ve Terakkicileri yargılıyor.
Mustafa Paşa Yamulki, bildiğimiz kadarıyla tarihe Ermeni jenosidini sanık sandalyesinde yargılayan ilk Kürd olarak geçmiştir. Ama, ne yazık ki Türk kaynaklarının sözünü ettikleri „Uzun yazılı savunması“ hala elimize geçmiş değildir.
Devam edecek
