Geçenlerde (15-16 Haziran 2010) Londra’da yapılan ticaret konferansı Kürd federe devleti açısından önemli bir lobi çalışmasına zemin oluşturdu. Kürdistan bölge yönetimi başbakanı Berham Salih ve kabinesinin önemli üyeleri adeta Londra’ya çıkarma yaptılar. Dışişleri bakanı, York Dükü gibi şahsiyetlerle görüştüler, Şark Al Awsat gazetesini ziyaret ettiler. Kürd bölgesini uluslararası vitrine taşıdılar. Celal Talabani’nin oğlu Qubat Celal Talabani de Amerika’dan kalkıp geldi ve konferansa katıldı. Adı Türk petrol şirketleriyle yolsuzluk iddialarına karışan Kürd petrol bakanı Aşıti Hawrami ve danışmanı Prof. Xalit Salih, İçişleri Bakanı Kerim Sıncari gibi önemli şahsiyetler de konferanstaydı. Aynı günlerde Kürd bölgesi başkanı Mesud Barzani de P aris’te bulunuyordu. O’nun yanında da oğlu Mesrur Barzanı bulunyordu. Paris ve Londra’da eş zamanlı olarak ortaya çıkan genç Barzani ve genç Talabani sanki şimdiden liderlik koltuğu için görücüye çıkarılmış gibiydiler. Ama Qubad Talabanı bir süre önce yaptığı açıklamada YNK’de liderlik yarışında yer almadığını açıkladı. Qubad Talabani, uzun sayılabilecek bir dönem Berham Salih ile birlikte çalıştı ve ‘ustası’nın liderliğini özümsemiş gibi görünüyor. Aynı şeyi Neçirvan Barzani ve kuzeni Mesrur Barzani için söylemek için henüz erken. Konferansa delagasyon olarak katılan çok sayıda firma olmasına karşın stand açan firma sayısı iki elin sayısını geçmiyordu. Taq Taq’ta petrol çıkaran Genel Enerji gibi Türk firmalarının bu konferansa katkısı içeçek resepsiyonuna sponsorluk etmekle sınırlıydı. Aralarında enerji gruplarından, global Pazar, güvenlik ve çeşitli iş kollarına ait şirketlerin ilgi gösterdiği bu konferansın daha küçük çaplısı ilk olarak Haziran 2004’te yapılmıştı ve o konferansa ise dönemin başbakanı Neçirvan Barzani katılmıştı. Bu yıl yapılan konferans aslında geçen yıl 9-10 eylül’de yapılacaktı. Diğer bir deyişle Neçirvan Barzani’nin Kürdistan bölgesi başbakanı olduğu dönemde planlanmıştı. Konferansın geçen yılki programında da Qubad Talabani vardı. Konferansta Britanya’nin Hewlĕr konsolosu Jeremy Macadie ve Britanya ticaret örgütünden Nicholas Armour’un yaptığı açıklamalar gösterdi ki Britanyalı firmalar henüz Kürd federe bölgesinde yatırım yapma konusunda fazla iştahlı değiller. York dükü de Kürd heyetiyle yaptığı görüşmede Britanyalı firmalar için cazibe oluşturabilecek iş alanlarını sordu. Kürdlerle ticaret alanında Amerikalılar daha istekli görünüyor gibi. Britanya’nın ortadoğu İşlerinden sorumlu bakanı Alistair Burt,Türkçe de bilen ABD’nin Irak’taki ekip başkanı Andrew Snow, Lufthansa, HSBC, Paul Atherton (Heritage oil) Amerikan Ticaret Odası baş danışmanı Leslie M. Schweitzer gibi şahsiyetlerin katıldığı konferans bir ilk adım olması açısından başarılı sayılabilir. Konferans sürerken Dr. Berham Salih bir basın toplantısı gerçekleştirdi. Salih’in konferansına bir süre önce Hewlĕr’de vahşi bir şekilde katledilen genç gazeteci Serdeşt, namus cinayetleri, çok eşlilik , merkezi hükümetle ilişkiler, İran saldırısı damgasını vurdu. Salih,merkezi hükümetin Kürd bölgesel hükümetinin imzaladığı petrol anlaşmalarını tanıdığını söyledi. Berham Salih, Serdeşt’in katledilmesinin Kürd demokrasisine bir darbe vurduğunu, en üst düzeyde cinayetin kınandığını belirtti. Ama nedense katledilen kişinin gazeteci kimliğini ısrarla gizledi ve ‘öğrenci’ olarak sözetti. Doğrusu bu çok tuhaftı. İran ve Türkiye’nin Kürd bölgesine yaptıkları harekat da hiç dillendirilmedi konferans süresince. Kürd bakan Mustafa Falah Bakir ve Qubat Talabani Türkiye ile ilişkilerini öve öve bitiremediler. Irak Kürdistanı Batı’ya Türkiye üzerinden açılma istek ve niyetini gizlemiyor. Bu açıklamaları bu bağlamda yorumlamak mümkün. Ama Türk ve İran müdahalelerinin halkta yarattığı rahatsızlık, Kürd isyaseti üzerinde de bir baskı oluşturuyor. Mesud Barzani’nin Türkiye ziyareti öncesi, YNK kongresinde yaptığı konuşmada ‘kardeş savaşından dolayı özür’ dilemesi sanki Ankara’ya da verilmiş ince bir mesajdı. Barzani’nin sözleri Kürdler arasında memnuniyetle karşılandı. Ama PKK ve PJAK nedeniyle Irak Kürdistan bölgesinin Tahran ve Ankara’nın atış poligonu haline çevrilmesi Kürdler arası ilişkileri oldukça geriyor. Türkiye, Barzani’yi istenen ölçüde karşılamamasına rağmen, yapılan küçük jestler, tayyip Erdoğan2ın Kürdçe ‘hoş geldin’ demesi gibi sembolik jestler bile Kürdleri Türkiye ile ilişkilerde daha iyimser olmaya itiyor. Türkiye’nin Hewlĕr’de konsolosluk açması da ‘istihbari faaliyetlerin koordinesi’nden öte bir anlam taşıyor Kürd yöneticiler için. Kürd yetkililer Türkiye ile olan ticari ilişkilerin Türkiye’nin siyasetine de yansıyacağı umudu taşıyorlar. Kürdistan’da faaliyet gösteren 1200 yabancı firmanın, 620 tanesi Türkiye mahreçli firma. PUKmedia abonelerine 16 ağustosta BBC’nin Türk kaynaklarına atfen verdiği habere dayanarak ‘Türk güçlerinin isyancı Kürdleri takip amacıyla Kuzey Iraq sınırını geçip 4 militanı öldürdüğünü’ bildirirken sanki bir başka coğrafyanın haberini veriyor havası egemendi diline. Londra’daki konferansta bu ‘takip’le ilgili bir sessizlik vardı. Kürd yetkilileri PKK’den sözedilince ‘yakalarını silkiyorlar’ ve niye yeniden silaha sarıldıklarını anlamadıklarını söylüyorlar. Kulislerde tartışılan en önemli konuların başında dolayısıyla PKK’nin Kürd coğrafyasının bir ateş alanına çevrilmesine yol açtığı şeklindeki görüşlerdi. Bazı katılımcılar İran ve Türkiye’nin Kürd federe devletine müdahalelerinden kaygıyla sözederken, Kürd hükümetinin fazla diplomatik davrandığını belirtiyor, ‘Barış iddiasında olan PKK’nin neden silahlı mücadele yürüttüğünü, Ak parti iktidarının asker tarafından zayıflatılma çalışmasına neden destek olduğunu’ merak ediyorlardı. Dr. Salih’in konferans katılımcılarına yaptığı konuşmada benim açımdan verdiği en iyi haber yabancı üniversitelerde akademik çalışmalar için 100 milyon dolarlık bir fonun ayrılmasını bildirmesi oldu. Tabii inşallah bu fon da Kürdlerin ödediği bedelleri pazarlayan; İsveç, Almanya, Fransa, Hollanda, İngiltere gibi ülkelerde bolca bulunan Kürd orıjinli ‘simsar’lara peşkeş çekilmez.Burslar hakedenlere verilir, akraba hısım, ahbap çavuşlar parsayı toplamaz. ‘Simsarlar’ ve Kürd yönetiminde para vanasını elinde tutan aç gözlü ‘partizanların’ komisyon hesapları umut edelim ki Kürd akademisyenlerin yolunu karartmaz. YouGov’dan Stefan Kaszubowski ıraq ve Kürd bölgesinde yaptıkları bir araştırmanın sonuçlarını paylaştı. Ona göre kürdlerin %57’si Kürd yönetiminin doğru yolda olduğuna,%35’inin ise yanlış yolda olduğuna inanıyor. Kürdlerin %43’ü su sorununun yönetiminden memnunken, %43 ise elektirik konusunda memnuniyetsizliğini ortaya koyuyor. Kürdler ısrarla ‘Kürd kimliğine vurgu yapıyorlar. Irak genelinde yapılan araştırmaya göre ise%48 doğru yolda olunduğuna, %42 ise yanlış yolda olunduğuna inanıyor. YouGov İngiltere’deki son seçimler hakkında yaptığı araştırmada doğruya yakın bir tahmin yapmasından sonra adından çok sözettirmeye başladı. Kurucusu da Nedim zahavi adlı bir Kürd ve şu anda milletvekili. YouGov’un istatistiki bilgileriyle, YNK kongresinde yönetime seçilen kişilerin çoğunun YNK delegesinin yarısının bile güvenini alamadığı gözönüne alındığında ‘Kürd hükümetinin yanlış yolda olduğuna inanan %35’ çok önemli bir olgu olarak karşımıza çıkıyor. Konferans nedeniyle Kürd bölgesiyle ilgili bazı istatistiki bilgiler sunuldu. Kürdistan’ın nüfusu 5 milyona yaklaşıyor. 0-14 yaş dilimi arasındaki nüfus %36. 63 yaşın üstündekiler %4 üstünde. 20’li yaşlar Kürd nüfusunda orta yaş durumunda. Nüfusun çoğunluğu kamu sektöründe,inşaat ve ticaret sektöründe çalışıyor. Kürdistan’ın 2010 bütçesi 9.7 milyar dolar ve bunun 3 milyar doları yatırım bütçesi olarak tasarlanmış. 1991’de okul sayısı 1320, öğrenci sayısı 550,000, öğretmen sayısı 21,291. Bugün ise 5,500 okul, 85,000 öğretmen, ve 1,400,000 öğrenci olduğu öne sürüldü. Son zamanlarda uluslararası standartlara uygun eğitim için 120 milyon dolarlık bir kampanya başlatılmış. Temmuz ayından sonra 170 milyon dolar ev işlerine aktarılacak ve 7 bin ev yapılacak. 1991’de 27 hastahane ,1,150 doktor varken bugün 50’den fazla hastahane, 3,600 doktor var. Hewlĕr ve Süleymaniye’de iki havaalanı var. Hewlĕr havaalanı ortadaoğu’daki en uzun, dünyada ise beşinci büyüklükte uçuş pistine sahip. 11 Elektrik santralı bulunuyor ve bunlardan üç tanesi 1,750 megawatt kapasiteyle çalışıyor. 96 adet de elektirk dağıtım şebekesi var. 1991’de evlere günde ortalama 2 saat verilebilen elektirik şimdi 18-20 saat verilebiliyor. Ağustos 2007’de kabul edilen bölgesel petrol ve gaz kanunundan şu ana dek 17 ülkeden 40 tane uluslararası şirket Kürd bölgesinde faaliyet göstermeye başlamış. Bunlardan bazıları Avusturya’nın OMV, Kore Ulusal Petrol Şirketi, ABD’den Hunt, Türkiye’den Genel enerji, Norveç2ten DNO adlı firmalar. Coca-Cola, Pepsi-Cola, Mercedes Benz ve Lafarge gibi markalar, Lübnan’ın byblos bank, Kuveyt’in Real Estate gibi firmaları da Kürdistan’da faaliyet yürütüyor. Lafarge ve çelik sanayi devi ArcelorMittal çimento alanında işbirliği yapıyorlar. 2004 yılındaki banka kanunundan sonra bir çok uluslararası banka Kürdistan’da şube açmış durumda. Son jeolojik araştırmalara göre Kürd bölgesinde 45 milyar varil petrol ve 3-6 trilyon küp doğal gaz olduğu sanılıyor. Kürd bölgesinde günde 100 bin varil petrol üretiminin yapılabileceği ve bu oranın bir kaç ay sonra iki katına çıkabileceği öngörülüyor. Yakın bir zamanda 8 yeni petrol yatağı bulunmuş ve bunlardan üçünün dünya ölçülerinde olduğu belirtiliyor. 3-4 yıl içinde günde 1 milyar varil üretimine geçilmesi öngörülüyor. 2007’de %1,5 olan büyümenin bu yıl %7 olması tahmin ediliyor. 2003’te Iraq genelinde kişi başına düşen gelir 465 dolar iken şu anda Kürd bölgesinde 4500 dolar, Irak’ta ise 3600 dolar. Kürd hükümeti verimliliğini ölçmek için şeffaflaşmaya çalışıyor, bununla ilgili kurumlarını oluşturuyor ve şeffaflaşmayı kurumsallaştırıp toplumsallaştırmaya çalışıyor. Avusturya, lufthansa, Ürdün Kraliyet Havayolları, Gulf Air, Etihad Hewlĕr’e direk uçuşlar düzenliyor. Uluslararası Havayolları üyesi bir çok havayolu şirketinin de seferlere başlayacağı umut ediliyor. Fakat Kürdler henüz de bir güvenceye sahip değiller. Bu nedenle olsa gerek ki Berham Salih ‘Irak’ta gelecek hükümeti kuracakların yazılı garanti vermesini’ istiyor. Salih, ister Maliki, isterse Allawi ile koalisyon kurmaları halinde desteklerinin şartlı olacağını, bu şartlar arasında petrol politikasının da yer alacağını vurguladı. Fakat petrol gelirinin ödemelerinin nasıl yapılacağı henüz açıklığa kavuşmuş değil. Salih, Irak’ın bir arada kalması için ‘Federasyonun şart olduğuna’ da dikkat çekti. Berham Salih, İngiliz Dışişleri bakanı William Hague’ı ziyareti sırasında Kürd federe devletine gelmesi için bir davette bulundu. Kürdlerin Londra çıkarması başlangıç itibariyle iyi geçti. Ama PKK’nin siyasi amacı şüpheli silahlı savaşı nedeniyle Güney Kürdlerinin yüzü pek gülmüyor. Irak’taki federalizmin Kürdleri siyasi sınırları içinde kontrol eden Ankara, Tahran ve Şam’da yarattığı rahatsızlık stratejik bir rahatasızlık. Irak’ta hükümetin bir türlü kurulamamasının da bu ortak stratejik rahatsızlıkla çok yakından bir ilişkisi var. Kürd federe yönetiminin önündeki en önemli engellerden birisi merkezi hükümetle ilişkiler. Petrol gelirlerinin paylaşımı ve Kürdlerin payının aktarılmasındaki gecikme. Bir diğer sorun ise PKK’nin Kürd federe devletini Öcalan’ın ağzından ‘2. İsrail olarak’ değerlendirmesi ve Türkiye ile İran’ın askeri müdahalelerine zemin hazırlaması. Üçüncü temel sorun ise Kürd siyasetini, kamu yönetimini kasıp kavuran yolsuzluk iddiaları. Görünmeyen, ama geleceği tehdit eden sorunlar da var. Toplumdaki atıllık, üretimsizlik. İran’dan devralınan monarşi hastalığı, Osmanlı’dan devralınan ağalık sistemi. Kürdlerin temizlik sektöründe çalışmaması, bub sektörü Hindistan yarımadası ile Afrika kökenlilere bırakması da bu görünmez hastalığın bir sonucu olsa gerek. Kaynak: Rizgari

Rola mezin Sex dide cekirina îmaja (image) baş ya serhildanê û nîşankirina karaktêra ya serhildanê progresîv (pêşketî).              Ji dawiya sedsala XIX, kengî kurdan aliyê sîyasî da nişanê xwe yê xweîdare winda kir tevgera netewî-rizgarîxwaz ya kurdî çêdibe. Êtapa ewil ya vê tevgerê serhildana Şêx Ubeydullah bû. Serhildana sala 1880 bi serokatiya Şêx Ûbeydulla, ku, meriv dikare beje, serhildana ewil ya netewî ya kurdan bû, gaveke pirr muhim bû ser riya pêşketina tevgêra rizgarîxwaz ya kurdan. Ev serhildan wisa jî tecruba yekê bû ser riya konsolidasyona êtnopolîtîkî. Le gerekî bê gotin, ku ji aliyê jêopolîtîkî qedera ve raperine encama objektiv ya pevajoya cekirina balansa quweta ya heremî bu, ku rê ne dida kurdan ji bo çarênusiya netewî. Wisa jî qedera vî serhildanî bû wek modêl ji bo qederên serhildanên din yê sedsala XXde. Ev tişt muhimiya mezin dide serhildana sala 1880. Pêrîoda paşî orta qurna XX, û herî zêde ji salên 1870, demekî krîzeya kûr ya sîstêmî ya Imparatoriya Osmanî u Iranê bû. Eva bû sedema mezinkirina zordestia sosyal-aborî u eskerî ser “koloniyen hindirin” (wek Kurdistan). Ev zordestî ji bo zedekirina hatiniya xazine u wisa jî ji bo peşgirtina têndêntsyên jimerkezreviye ye milletên, ku radibûn ser tekoşina rizgarî li pêrîfêryên van Imparatoriya, ku objekriv çedibun. Ev zordesti nikaribu aciziya mezin çênekiriya nav rûniştvanên van hereman. Salen 1879-1882 Imparatoriya Osmanî da çend serhildanên mezin çebun, ji wana heri mezin serhildana Şêx Ubeydulla bû. Herema vê serhildanê navendiya Kurdistane bû, yanê navgoliya Van-Urmiye. Şêx Ubeydulla (sala 1829 hatiya diniyayê), armanca kê damezrandina Kurdistana sebixwe bû, ji malbateke kevn û navnîşan ya olî bû, wisa jî serokê neqşbendiya bû û serokeşîrekî otorite. Him jî Şêx Ubeydulla siyasetvanekî jêhatî bû. Bo mînak, wextê şerê rûsa û turkan (1877–1878) Şêx Ubeydulla pejirand, ku vê alikariya turkan bike. Şêx Ubeydulla dixwast bandore xwe heremê zedeke û paşê dijî turkan bizvire. Serkeftinên rûsan revandin ji eskerên Şêx Ubeydulla pêş xistin û Şêx Ubeydulla vegeriya Hekarî ji bo haziriya serhildana kurdan. Di çêkirina serhildana Şêx Ubeydulahde Dervî welatparêzîyê her weha roleke mezin jî ew bû ku Şêx Ubeydulla Yek ji dewlemendê xwedî erd (ax) ê Kurdistanê bû her weha xwedîyê mezintirîn latên tûtinê bû. Ji bo vê berjewandiyê Şêx Ubeydulla bû, ku tucaret pêş keve, anarşî bê xilaskirin û zordestî û behaqiya admînistratsiya tirkan heremên kurdan da nemîne. Yanê yek jî sedema serhildanê berjewendiyê aborî yê welatperwerê kurd bû. Bi vî şiklî Şêx Ubeydulla digot, ku "ev du hukumatên (Tirkiyê û Îran. - N. М.) - parazît in, ku pêşketina mera rê nadin" (1). Ubeydulla serokê tevayînetewî yê kurdan ewil bû û dixwast ev statûya xwe bikar baniya ji bo yekkirina serokeşîrên kurdan. Li dawiya tirmêha sala 1880 wî rêzîdentsiya xwe li Semzinane kongreya (civîna) ewil di diroka Kurdistane de ya serokeşîran çekir. Paşî çendekî civînek yê lîdêrên kurd gunde Şêx Ubeydullah Nêrî de çêbû. Haziriya serhildanê pirranî Hekaryê derbas dibû. Xêncî otorîtêya mezin ya Şêx Ubeydullah rola vî heremî ya stratêjî ji aliyê eskerî mezin bû. Hekarî ji bo eskerên tirk heremekî çiya u zor, le rola Hekari ya jêopolîtîkî ew bû, ku ev heremnavenda Kurdistane bû û ser sînorê osmanî-îranî bû. Tunebûna kontrola sînorî, nakokiyên osmanî-îranî yê sinorê û rêxistiniya sist ya dewleta Îranê derfet didan ku rêsûrsên Kurdistana Îrane, taybetî herema zengîn ji aliye aborî ya Urmîyê. Ev herem (Urmiya) lord Kerzon ji bo zenginiya wê wek Lombardiya Îranê binav dikir. Wisa jî fikirandina pê katêgoriyen tevayikurdistanî (pankurdistanî) u fehmkirina zelal (eşkere) ya stratejî ya merkeza Kurdistane (Hekarî) bû sedema xwastika wî paytexta dewleta Kurdistane ya plankiri bijbera Mosul (2). Ubeydulla herema Kurdistane ya mezin bi tevay mezadikir u dixwast aboriya u jêostratêjiya (komunikasyon) sînorkirî ya Hekari tev teybetiyên fûnksyonal yê parçêyên dinê yê Kurdistanê berhev bike. Wisa jî planê Şêx da hebû bikaranina rêsûrsên Azerbaycana Îranê û merkeza wê Tebrîzê, ya giştî bakure – rojava (Kurdistanê û Azerbaycanê) ya Irane. Li şewra serokeşîrên kurdan, ku li Nêrî da derbus bu, Şêx digot: wextê em kurdên Îranê rizgar bikin, û “bibin serderstên herema wisa zengîn, çawa Azerbaycan e, vê kaniyê me besînor hebe ji bo şer tev dijminê me dinê - osmana. Çi heta çiyayê me, ew çiya nikarin me xayî bikin” (3). Yane Şêx împêratîvên heremî u taybetiya fûnksyonal perçên Kurdistanê dida ber çavên xwe, u fikrandina tevayî ya Kurdistane analiz dikir wek lihevkirina organîk yê 3 heremên Kurdistanê: 1) herema navenda Kurdistan ya çiya, ku ji aliye jêopolîtîkî u esker-stratejî muhim bû, lê pêrîfêrî bû nav împaratoriya osmanî de, 2) ji aliyê jêostratejî pirr muhim li navenda Rojhilata Navin herema Basur (Mosul), 3) ji aliyê aborî zengîn Kurdistana Rojhilat. Yane bi ditina Sex Kurdistan dikaribu jiyana xwe bimeşanda wek organîzmekî, heremeki yekîtî. Rola mezin Şêx dide rewşa navnetewî u pêwîstiya balkişandina dewleteke mezin. Zaten paşî vekirina cigar (vice)-konsûlya Rûsîyayê li Vanî Şêx nûnêrê xwe Seîd Muhemmed şand wir pê peênîyara hevkariye. Balkeşa, ku nûnêrê Şêx hewl dida bala Rûsa bikişîne pê motivên esker-stratejî u bala rûsa dikşand ser rewşa stratejî ya kurdan, u ku wetê destpêkirina şerê Rûsa tev turkan “kurd dikarin bandora mezin bikin ser encama şer, çimki riye çiyayî herî muhim eyaletên Vanî û Diyarbekirê nav destên wan de ya” (4). Şêx pêşneyara xwe, ku dida Rûsa wisa şirovedikir: “baştire aliye şêr bî, lê ne rûvî” (5). Lê Rûsîya hemberî kurdan pirr dîqat bû u wana wek “êlêmentek ji sistiyen u xirabkirina Turkiye, wek yek ji brînê wê” (6) dinirxand, û fehm dikir ku kurd jî listoka dûalî dimeşînin (7). Rola mezin Sex dide cekirina îmaja (image) baş ya serhildanê û nîşankirina karaktêra ya serhildanê progresîv (pêşketî). Wextê eskerên Şêx ketin Kurdistana Îranê, zavê Şêx û şewirmendê wî yê nezîk digote konsolose Brîtanî û mîsîonêrên amerîkî, ku armanca Şêx “holîrakirina bandîtan ya (yanê bi zimanê îroyîn bejin – kampaniya antitêrorê ya), vêjîna pêrgalê ya, parastina wekhevtiya misilmana û xaçparêza ya, pêşketina perwerde ye, û wê îzin bê dayîn ji bo çekirina kilîsa (dêra) û mekteba” (8). Hevkari tevli tevgerên rizgarixwaz yê milletên dinê yê bindest yê Împaratoriya Osmanî Ubeydullah wek yek jî faktorên sereke ji bo serkeftina serhildana kurdan didît. Şêx Ubeydullah difikirî, ku wextê kurd ji bakûr biçin êrişê ser turkan, quwetên ereba Şêrîfê Mêkayê û Xêdîvê (Misrê) êrîsa xwe jî ji başûr ber bi Mosûle bikin. Şêx dixwast têkîliyê xurt tev tevgera asûriyan jî çêke, lê înglîz her tişt kirin, ku enîya kurdan û asûriya çênebe. Lê herî muhim Şêx didit pozîsyona rast hemberî millete dinê yê mezin yê rojihalata Anadoliya (Kurdistane) – ermeniya. Şêx fehmdikir, ku turk antagonizma navbera ermeniya u kurdan provoke dikirin, ji bo tevgera kurdi têkin çema nakokiyen tev ermeniya, ji riya magistral kurdan bizvirînin û problêma ermeniya pê destê kurdan “çareser” bikin. Derheqa peşniyara hinek serokeşîren kurdan ermeniya û xaçparêzin din qetil bikin, Şêx wisa bersiv dida: “Wekî hetanî naha osmanî alikariya didin kurdan, ev ji bo wê armancê ya, ku ossmanî dixwazin kurdan dijî êlêmenta xaçparêzî dane, lê wextê ermenî we îdî bên qirkirin, muhimiya kurdan nav çavên hukumeta turkan wê winda be” (9). Şêx fehmdikir, ku rola kurdan ji bo Stenbolê wek dijminên ermeniya dihat nirxandin û digot: “em deste turkan de – wek tişten listokênin” (10). Lê wisa jî gereki bê gotin, ku Şêx dijî projêyên damezrandina dewleta ermenya li wan hereman, ku pirrani kurd bûn, bû. Wisa jî ew dijî bikaranina ji aliye înglîzan faktora asûrian bû, û elbet van pirsan da hazir bû tev turkan jî bimeşe. Sala 1880 Şêx gote ofîsêrekî tirk: “Min bîhîstiya, ku ermenî dixwazin dewleteke serbixwe damezrînin li Wane, lê Nestorian dixwazin ala brîtani hildin û xwe wek поданные brîtanî îlankin. Ez tu carê van tiştan qabûl nakim”. (11) Balkesa, Şêx, wek merivekî qedir û qimet yê dîndar, ku ma dîroka malbata xwe hetani Muhemed dirîjdikir, statuya xwe olî bikar tanî ji bo dûrûstkirina xwestekên xwe yê netewî, û meriv dikare bêje, ku elbet ev cara ewil bû nav kurdan. Çawa tê zanîn, bikaranina faktora olî (îslamî) ji aliye serdestên osmanî û Îranê çêdibû ji bo kemkirina xwenasîne netewî ya kurdan. Titula Xelîf, ku destê sûltan de bû, meriv dikare bêje, bikaranina ol ji bo pelçiqandina kurdan wek “kanonîze” dikir. Vî alî de mînakekî herî mezin ewe, çaxê Molla Xatî zora olî da ser Mîrê Soran Mîr Muhemed, ku teslîmî sultan-xalîfatê bû. Şêx Ubeydulla digot, ku turk ol bikar anîn û hukmê xwe ser kurdan damezrandine, û digot, ku turk ji dîn dûr ketine. Şêx destpêkirina serhildanê li Îranê jibart, xêncî sedemên jêoêkonomî, wisa jî ji bo rewşa navnetewî ya Îranî û problêmên hindirin yê Îranê. Şêx difikirî, ku kurd gerekî derfet bikar bînin, ku farîs ketine nav problêmên dine - şer wan tev turkmenan, doza Hêratê û konflîkta înglîz-afganan – û quwetên xwe li aliyê rojhilata Îranê top kirine. Wisa jî Ubeydullah difikirî ser faktorên neyînî dine yê Îranê: kurd, ku eskeriya faris da hejmara wan 100 hezar bû, wê ji eskeriyê birevin; nakokiyên turkan û farisan; nakokiyên sûnî-şîî; Turkiyê nakeve tev van bûyêrên plankirî li Îranê. Turkiyê, raste, hinek rê li Hekariyê girt (12), lê disa jî dijî haziriya serhildanê nîbû, û car-cara kurdan kis-kis dikir jî. Plana serhildanê girtina nav destê xwe de Soucbûlaqe (Mehabad) û paşê Tebrizê, Ûrmîyê, Salmasê û Xoyê nîşan dikir. Wextê haziriya serhildanê Kurdistana Îranê, taybetî bajareên Xoy, Soucbûlaq, Ûrmîyê û Uşnu bun bingeha anîna çekan ji bo serhildanê (13). Wextê serhildanê merivên Şêx Ubaydullah bê gulek merkeza Kurdistana Mûkrîanî – Soucbûlak kirne destê xwe de, paşê Mîandoab girtin destê xwe û çûn ber bî Azerbaycanê. Lê kengê yek ji endamên hukumate nû, ku bin serokatiya kurê Şêx Ubaydullah – Abdûlqadir, cîhad dijî şîyan îlan kir, eva bû sedem, ku faris û azerî berxwedana fanatic pêşberî kurdan bimeşînin. Wisa jî ser riya Tebrîza kurdan talankirine destpêkir. Evan tiştan konsolîdasyona quwetên antîkurd ji alîyê hukumeta Îranî hêsa kir. Wisa jî şahe Îranê alîkarî jî Înglîzstanê û Rûsîyayê xwast, û hem jî tev Turkiyê guftugo destpêkir jib o girtina Ubeydulla. Înglîzstan ditirsiya, ku serkeftinên kurdan vê bibin sedema ketina Rûsîyayê nav karê hindirin yê Îranê, hetanî rûs difikirî, ku rûs dikarin eskerê xwe tekinAzerbaycana Îranê "ji bo parastina berjewandiyê rûsî û ewlekariyê". Berjewandiyê rûsan da nîbû, kû rewşa bakûrê-rojava Îranê bê destabilize kirin. Paşî нажима Înglîzstanê Turkiyê, ku paşî serkeftinên kurdan li Îranê, mecalên kurdan fehmkirin û tirsiya, riya paşdaçûîna kurdan jêkir (girt), lê welatên mezin alikariya sîyasî û esker-têknîkî Îranê kirin. Yanê, ji ber zora Turkî Rûsya û Îngilîz Şêx Ubeydulah mecbur ma ku ala serhıldanê daynê xwar" (14). Herweha, balansa quweta ya heremî, ku hatibû çêkirin, kurdan re şans ji bo serkeftinê ne dida. Şêx Ubeydulla sûrgûnê, li Mêkkayê, sala 1883 çû ser dilovaniya xwe.   Çavkanî:   (1) Çavkanî ji: Аверьянов П. И. Курды в войнах России с Персией и Турцией в течение XIX столетия. Современное политическое положение турецких, персидских и русских курдов. — Тифлис, 1900, с. 77-78. [Avêryanov P.Î. Kurd nav şerên Rûsîyayê tev Farisîstanê û Turkiyê li sedsala XIX de. Rewşa sîysî ya dema haha ya kurdên turkî, farîsî û rûsî. – Tîflîs, 1900, rr. 77-78.] (2) Çawa konsolosê rûs li Tebrîzê Krêbêl rapora xwe baylozê Rûsîyayê Î.A.Zînovyêv ra da dinivîsî"…Şêx (Ubeydulla. - N М.) dixwaze rapêrîne bike dijî hukumeta osmanî û dixwaze ji Kurdistana Turkiyê dewleteke serbixwe damezrinîne, û wek paytext Mosûlê bijbêre ". (АВПР, ф. "Миссия в Персии", 1877-1896, оп. 528а, д. 1202, л. 4. Цит. по: Джалиле Джалил. Восстание курдов 1880 года. - М., 1966, Приложения, с. 103.). [Arşîva sîyaseta derva ya Rûsîyayê (ASDR). Mîsîona Farisîstanê. 1877-1896, 528a, şixul 1202, r. 4. Binêre bi: Celîlê Celîl. Serhildana kurdan ya sala 1880. – Moskova, 1966. Appendix, r. 103.] (3) Binêre bi: Avêryanov P.Î. Kurd nav şerên Rûsîyayê tev… r. 230. (4) АВПР, ф. "Посольство в Константинополе", 1879, д. 1565б, л. 6а. Цит. по: Джалиле Джалил. Восстание курдов, с. 55). [ASDR, Baylozxana li Konstantînopolê, 1879. şixul 1565b, r. 6a. Binêre bi: Celîlê Celîl. Serhildana kurdan… r. 55] (5) Celîlê Celîl. Serhildana kurdan… r. 54. (6) Avêryanov P.Î. Kurd nav şerên Rûsîyayê tev… r. 106. (7) Халфин Н. А. Борьба за Курдистан (курдский вопрос в международных отношениях XIX века). – М,, 1963, с. 40. [Xalfîn N.A. Têkoşîn ji bo Kurdistanê (pirsa kurdî li têkîliyên navnetewî da qurna XIX da). R. 40]. (8) Jwaideh W. The Kurdish nationalist movement: its origins and development. Unpublished Ph. D. thesis, 1960, Syracuse University, r. 233. Binêre pê: Martin van Bruinessen. Mullas, Sufis and Heretics: the role of religion in Kurdish society. Collected articles. – Istanbul: ISIS Press, 2000, r. 202. (9) Binêre li: Avêryanov P.Î. Kurd nav şerên Rûsîyayê tev… r. 228. (10) Binêre li: Celîlê Celîl. Serhildana kurdan… r.. 91. (11) Jwaideh W. The Kurdish nationalist movement, p. 233. Binêre li: Martin van Bruinessen. Mullas, Sufis and Heretics, r. 202, jêder. (12) Celîlê Celîl. Serhildana kurdan… r. 56. (13) Celîlê Celîl. Serhildana kurdan… r. 53. (14) Dîroka Kurdistanê. / Ş.Mihoyî, M.Lazarêv û hwd. – Moskova, 1999, r. 183-184   Dr. Nodar Mosakî (Enstîtuya rojhilatzaniyê, Akadêmiya zanîyarî ya Rûsîyayê, Beşa kurdzanîyê, Moskova) Ji Netkurd  

    PNA - Evroj Şahê Urdunê Şah Ebdullah ê Duyem pêşwazîya serokê herêma Kurdistanê Mesûd Barzanî kir... Di dîdarekê de, behsa peywendîyên navbera Iraqê û Urdunê û çawanîya xurtkirina evan peywendîyan hat kirin.   Di evê dîdarê de, Şahê Urdunê piştevanîya xwe ji bo bi cihkirina aramîyê li Iraqê da nîşandan û got, ku bi cihbûna aramîyê li Iraqê, bingehê bi cihbûna deverê ye.   Di evê dîdarê de, biryar hat dan ku konsulxaneya Urdunê li bajêrê Hewlêrê bihê vekirin.   Serokê herêma Kurdistanê jî piştevanîya Urdunê ya ji Iraqê re ya di biwarên cuda de, bi taybetî mekanîzma aktîvkirina hevkarîyên duqolî yên di biwarên aborî, bazirganî û rewşenbîrîyê de bilind nirxand.   Pişt re Şahê Urdunê bi amadebûna serokê wezîrên Urdunê Semîr Rîfa`î, serokê dîwana serokatîya paşatîya Haşimî Nasir Lozî, şîretkarê Şahê Urdunê Eymen Sefdî, wezîrê derve Nasir Cewde, wezîrê pîşesazîyê û bazirganîyê Amir Hedîdî, wezîra rewşenbîrîyê Nebîye Şeqim û rêvebirê giştîyê ragihandinê efser Muhemmed Riqad, serokê herêma Kurdistanê mêhvanî xwarinê kir.   Hêjayê gotinê ye, ku wezîrê derveyê Urdunê Nasir Cewde li firgehê, pêşwazîya serokê herêma Kurdistanê Mesûd Barzanî kir.

        Bi hatina 26ê nîsana 2010 an, 117 sal di ser zayîna mîr Celadet Bedirxan re derbas dibe û bi hatina 15 ê  gulana 2010 an re 78 sal di ser derçûna kovara wî (HAWAR)ê re derbas dibe. Ev kovara ku yekem car e di dîroka kurdan de, bi tîpên latînî hatiye weşandin û ji hingê ve zimanê kurdî bûye zimanekî xweser.. HAWAR, kovareke panizdeh rojî bû, di warê ziman, ferheng û rewşenbîriya kurdî a têvel de şoreşeke nû bû û dûrî siyasetê bû. Hejmara pêşîn (1) ji vê kovara bedew di 15 ê gulana 1932an de hatiye weşandin, hejmara dawî (57) di 15 ê tebaxa 1943 an de hatiye weşandin. Her wiha xwediyê wê Mîr Celadet Bedirxan di rûpelê pêşîn û rêza pêşîn de, armancên Hawarê diyar kirine. Wek wefadarî ji giyanê wî re, ku 117 sal di ser roja jidayikbûna wî re derbas dibe û di 15 gulanê de 78 sal di ser derçûna kovara wî re derbas dibe, vî gotarê wî, ji xwendevan û hezkerên zimanê Kurdî re dikim diyarî.             Hawar dengê zanînê ye. Zanîn xwe nasîn e, xwe nasîn ji me re rêya felat û xweşiyê vedike. Her kesê ko xwe nas dike; dikare xwe bide naskirin. Hawara me berî her tiştî heyîna zimanê me dê bide naskirin. Lewma ko ziman şerta heyînê a pêşîn e. Hawar jû (ji îro û) pêve bi her tiştê ko Kurdanî û Kurdîtî pê bendewar e, dê mijûl bibe tinê siyaset jê dûr e, xwe naêxe siyasetê. Hawarê siyaset ji civatên welatî re hiştiye, bi siyasetê bila ew mijûl bibin. Em jî di warê zanîn, huner û sinehetê de dê bixebitin. *          *          * Awayê xebatê: karekî ko bikare biçe serî, divêt jê re pironivîsek bêt çêkirin, me pironivîsa xwe li ser bingehên jêrîn lêkirî ye. 1 - Belavkirina Alfabêya Kurdî di nav Kurdan û hînkirina wê. Senifandina zimanê Kurdî û hin bi hin di komelê de belavkirin û pêşdetir dişiklê kitêbê de derêxistin. 2 - Sehîtiya zarên Kurdî û berhevdanîna wan. Sehîtî ser mirovatiya zimanê Kurdî digel zimanên din ên arî. Sehîtî ser bingehên zimanê Kurdî, ser dîrok û awayê rabûna û pêşveketina wî. 3 - Ber hevkirina çîrok, çîrçîrok û her texlît laje û stranên Kurdî û birêve belavkirina wan. 4 - Senifandin û belavkirina dîwanên Kurdî. Bi van ve jînenîgariyên şaîr û mirovên bijarte jî dê bên belav kirin. 5 -  Sehîtî ser reqs û qeydeyên stranên Kurdî. 6 -  Sehîtî ser her texlît rêzikên Kurdî û Kurdistanê, yên zemanê borî û yên îro û senifandina wan û sehîtî ser pîş û sinhetên Kurdî. 7 - Dîrok û erdnîgarî: Sehîtî ser tevayiya dîrok û erdnîgariya Kurdistanê û ser dîroka eşîran, berî, paşî û di wextê Mîr –Şeref de. *          *          * Awayê nivîsandinê: Di heqê zimanê me de heta niho gelek tişt hatine gotin di nav van gotinan de tiştne rast û nerast jî hene. Ez ko Kurd û Kurdmanc ziman im û zimanê xwe rind dizanim û min ew bi heft heşt zimanên din daniye ber hev, kîtkîtên wî hûrhûnadine; qeydeyên wî ji hev derxistine, dikarim ji biyaniyan bêhtir û qenctir dehkera wî bidim xuyakirin û zanîn. Zimanê me îro hem freh hem teng e. Freh e: bi her tiştê ko Kurd pê mijûl bûne, dest dane ser wan, di wî warî de zimanê Kurdî hin zimanên din û ji hinan bêtir pêşve çûye, kemiliye, û ji tu zimanan kemilî bi şûn denemaye. Teng e: Herçî ku ji Kurdan re nenas mane û Kurd pê mijûlnebûne, di wî warî de zimanê me rawestiyaye, pêş veneçûye, di cihê xwe de maye. Lê zimanê ji wan zimanan e ko ber her tiştê nuh, pirsên nuh dizên û bi rêve pirsên nuh ji wan çar dibin. Herwekî xelkê Geliyê-Goyan, berî çardeh salan, gava tiyare dîtin, tavil bi zarê xwe balafir nav lê kirin; ji lewre ko ji banî, ji bala difire, dîsa Kurdmancine ko telêfon dîtin ji mesmeha wê re bihîstok gotin. Jiber ko deng pê têt bihîstin. Niho em vegerin ser gotina xwe; ser awayê nivîsandina zimanê xwe. Îro di zimanê me de du texlît kêmanî hene: Windabûna pirsine Kurdî û ketina pirsine biyanî nav zimên. Em çi bikin ko zimanê me bikare vegere ser xurtiya xwe û di nav zar û zarawayên xwe de bikemile û bibe zimanekî tekûz. Di windabûna pirsan de, pirsin hene yekcar winda bûne, hin hene ji zarekî ketine lê di zarekî din de dijîn û çendek hene di axaftinê de kêm têne gotin lê di mamik, medhelok, çîrok û stranan de têne bihîstin, em li pey wan in, hin bi hin em wan diêxin dest û disenifînin û gora mehcetê jî ji nuh ve ser awayê hevdûdanîna pirsên Kurdî pirsine nuh çêdikin, ji bona pêşveçûna zimên, divêt em bendên xwe bi tevayiya van pirsan binivîsînin û li paşiya her hijmarê ferhengokekê danîn û tê de mana pirsên ko di zaran de kêm bûne û yên ko ji nuh ve hatine hevdûdanîn ji xwendevanên xwe re bidin zanîn. Ji xwendevanê xwe hêvî dikim ferhengoka me qenc bixwînin û di heqê pirsekê de ko fikreke wan hebe ji me re binivîsînin; heke ciyoka pirsekê bizanin, ewa ha jî tev mana û ferqên wê digel ciyoka xwe ji me re bidin zanîn. Weko: rêkirin, şandin, hinartin, ciyokên hev in, lê di mana rêkirinê de ji mana şandin  û hinartinê ferqek heye.  Rêkirin,  herhal,  bi  rê  êxistin  û şandin e. Dîsan, xeberdan, axaftin, peyîvîn ciyokên hev in gelo di neqeba wan de çi ferq hene? Hawar zarokeke nûza ye. Zarowa me ye; zarowa Kurdan e. wek her zaro bi xweyîtiya dê û bav, bira û pismamên xwe dikare bijî. Her kes her Kurd dikare arîkariya Hawarê bike. Tu kes mebêje ko ez mirovekî reben û nekêrhatî me. Ji min diayê pêve tiştek nayê. Belê, tukes vê xeberê mebêje, herkes bi tiştekî, bi awakî dikare bê hawara Hawarê. Tinê di be ko awayê Hawarê nizane, jêre çend awa hene: 1 - Kiriyarê Hawarê bûyîn û jê re kiriyaran peyda kirin. 2 - Navên mirovên xwendewar lê ne maldar, ko nikarin kiriyar bibin, û navên medresan ji me re dan zanîn. Da ko Hawar herwe bête şandin. 3 - Paş xwendina Hawarê ji heval û nasên xwe re danxwendin û ji mirovên nexwenda re bi xwe xwendin û ew ser têdexistiyên komelê serwext kirin. 4 - Ji Hawarê re her texlît şihr û bendan nivîsandin. 5 - Çîrok, medhlok û mamikan berhevkirin û ji Hawarê re şandin. 6 - Di heqê welat, eşîr, bajar û gundên xwe de tiştine kevin û nuh ji Hawarê re rêkirin. 7 - Her texlît bergehên Kurdistanê peyda kirin û digel wesfên wan ji me re hinartin. Ji gotinên jorîn qenc dixuye ko ji Hawarê re arîkirin gelek hêsanî ye. Kesê ko dil bike dê bikare jî. *          *          * Di destpêkê de komela me di panzdeh rojan de carekê dê derkeve. Piştî çend hejmaran komela me dê bibe heftekî û li serê her heftiyê dê belav bibe.   * Mîr Celadet Alî Bedirxan: (Hawar, hejmara pêşîn, rûpelê pêşîn,15 ê gulana 1932, Şam).

                Bidîtina min, tu civak û netew mîna me Êzdî-Kurdan peyeyva Xwedê di nav zargotina xwe de bikarnayne !   Gelek xwandevanên birêz jî dizanin ku, min di gotara xwe ya bi navê BAWERIYA ÊZÎDIYA YE BI XWEDÊ(*1) de jî daye xwanê kirin û vêga hêjî di ilmê me Êzdiyan de tê gotin, Xweda yê me hemû giyanderên li seran serê cîhanê yeke. Hemû civak, ol û netewên ku li ser ruyê vê dinya yê hene, li gorî çande û baweriya xwe hebûna Xwedê nasdikin û her yekê jî bi zarave anjî zimanê xwe ji Xwedê ra dibêje najî gotine : Hurmuz, Aton, Marduk, Şamaş, Bal, El, Hadad, Xuda, Padişa, Xwedî, Rab, Temuz, Dumuzî, Adonis, Yezdan, Yazad, Xaliq, Tanrı, Allah, Gott, Xwudah, Xwedê û whd.   Lê ez bawer nakim ku,  tu civak anjî netew bêkaribe mîna bawerî û çanda me Êzdî(Kurd-Ezdahî) an peyeyva Xwedê di nav zargotina xwe de bikarbînen.   Ji bona mînakan, ezê niha dîsa li goriya derfetên kesayetiya xwe hinek hevok(cûmley)ên ku peyeyva Xwedê têde tên anjî hatine bikaranîn ji we rêzdaran ra birêzbikim.   Belê, ji bo fahmkirin û xwandinê divê hûn jî di dewsa nuxtan(….) de piro(şûn)navekî bikarbînin. Her weha her kes li goriya bikaranîna xwe, divê di dawiya hevokê de jî nîşana rêzgirtin(!), ferman, pirsê ûhwd. deyne.   Mînak: ……ji Xwedê  ne ditirsiya … =  Ez ji Xwedê  ne ditirsiya ma !     .. .. ji Xwedê ne tirsiya … .. berxê Xwedê ye … bela xwe ji Xwedê bivînî … bi wî Xweda yê bêşirîk kim … ji Xwedayê dilovan dixwazim … xwe ji Xwedayê xwe naki.. … Xwedê ditirsim …. bi qedrê Xwedê bik… …ê çewa here huzûra Xwedê Baweriya …. bi Xwedê hebe Bê qeweta Xwedê Bêy hukumê Xwedê pel jî li ser darê naheje Bi destûra Xwedê Bi helaliya Xwedê Bi îzna Xwedê Bi navê Xwedê Bi navê Xwedê sûnd bixwi.. Bi saya Xwedê Bi xatirê Xwedê k.. Bi Xwedê Bide xatirê Xwedê Bidin  xatirê navê Xwedê Bila nura Xwedê li ser ----be Bila Xwedê rahma xwe bavêje dilê ….. Dahin û standina Xwedê xweşe Derewîn dijminê Xwedê ne Destê xwe ji Xwedê nekin Dewlet serê Xwedê û serê …. Di rêya Xwedê de b…. Dilovaniya Xwedê Dinya ji pêxemberên Xwedê re nema ye Divê Xwedê li hev bîne Dîwana Xwedê Dua bo Xwedê Eger Xwedê yar be, bela şûr dar be Emî kêmin Xwedê yî temame Emrê Xwedê xweş e Emrê Xwedê ye Evdê-a Xwedê Ez Rastiya Xwedê me Êzdî bi Xwedê ra bi kurdî dipeyiven Êzdî jî navekî Xwedê ye Êzdî Xwedê pererestin Fermanê Xwedê Gazî Xwedê bi….. Gazina ji Xwedê nek… Gaziya xwe bigîne Xwedê Hawara Xwedê Hebandina Xwedê Heq navê Xwedê ye Her ji Xwedê û çiqas xasên Xwedê hene bawer bikin Her tenê Xwedê heye Her tim Xwedê li bîra xwe bînin Her tişt ji Xwedê ve eyan e Her Xwedê tenê zane Hey Xwedê ….. hîşto Hey Xwedê ….. kuşto Hey Xwedê malik avakir.. Hey Xwedê malik xeravkir…. Heyiya Xwedê Hezar û yek navên Xwedê hene Ji bo meznaya Xwedê Ji bo navê Xwedê Ji evda tê veşartin, lê ji Xwedê nayê veşartin Ji vir û heta ba mala Xwedê ji Xwedê dilovan hêvî dikim Ji Xwedê natirs… Ji Xwedê teala bitirs.. Kî bo Xwedê be, Xwedê jî bo wan e Kîjan xêr be bila Xwedê wê bike Ku  Xwedê bejê erê Kula Xwedê bikeve nav mala paşveruya Li jor Xwedê heye Li rêya Xwedê nebin xerfê Mala Xwedê ava , Meriv gereke ya Xwedê bêje Mêvan mêvanên Xwedê ne Milyaket ferwara Xwedê bi ch tînin Milyaket ji nûra Xwedê hatine efrandin Miradê xwe ji Xwedê bixwaze Muhbeta Xwedê gelekî şirîn e Na bi Xwedê ez …….. Nûra Xwedê li we bibar e Pepûka Xwedê Pesnê Xwedê bidin Qencî û xiravî herdû jî ji dergê Xwedê ten Qenciya Xwedê înkar neke Qewlê Xwedê Qirar qirara Xwedê ye Rahma Xwedê li dê û bavê …. be Rastî mala Xwedê ye Rebenê Xwedê Rebenê Xwedê …. Rizqê …… li Xwedê ye Roj nûra Xwedê ye Roja Xwedê dayîna … pîroz be Rojên Xwedê gelekin Şikir ji Xwedê ra Şikir ji Xwedê re em Êzdî ne Şikriya xwe ji Xwedê bike Silava Xwedê li … be Standina Xwedê ye Stara Xwedê li ser ….. be Tawisî-Melek emînê Xwedê ye Teslîmî Xwedê dib….. Tîra Xwedê lê ket….. Tiştê Xwedê kiriye betal nabe Topa Xwedê li ….. keve Tû bi xatirê Xwedê kî Tu evdî Xwedê nedîtîye Tu kes nikare ji qirara Xwedê bireve Wê Xwedê çêke Weleh navê Xwedê ye Wey Xwedê ruhê ….. bistîne Wey Xwedê yo Xas û Qelenderên bo Xwedê Xasên Xwedê gelekin Xêra Xwedê li ….. be Xezeva Xwedê li …. Be Xweda dizane Xweda yê xwe nasnakin Xwedayê dilovan Xwedê  Xwedanê şev û rojê ye Xwedê … bê aqilê …. Neke Xwedê … rûsipî bike Xwedê …. bihêle Xwedê …. biparêze Xwedê …. bistrîne Xwedê …. şaş neke Xwedê …… xweyîke Xwedê bê şirîk û heval e Xwedê bela xwe bide …. Xwedê bext bide ….. Xwedê bi …. re ye Xwedê bi oxira ….. ra be Xwedê bi tenê dikare Xwedê bihebînî Xwedê bike tu gelekî sax bî Xwedê bike tu hazar salî bî Xwedê birayê …. bihêle Xwedê çavên ….. xweyîke Xwedê çêtir dizane Xwedê cîhan sêwirand Xwedê da û stand Xwedê daye te ….. Xwedê deriyekî digre, hezarî vedike Xwedê emrê …. dirêj bike Xwedê emrê …. dirêj neke Xwedê heqê ....... ji ..... nehêle Xwedê hezkirina me zêde bike Xwedê hîştê Xwedê hîşto Xwedê hurmetê bide … Xwedê îmanê bide …. Xwedê îmanê ji …. bistîne Xwedê îşê …. rast bike Xwedê ji …. razî be Xwedê ji …. standiye Xwedê ji ….. na tirse Xwedê ji ….. xweşbe Xwedê ji kesî nestî ne Xwedê ji neheqan ra ne hêle Xwedê kerem e Xwedê kurekî bide … Xwedê li … bixe Xwedê li …. şefa bike Xwedê li …. were rahmê Xwedê li bîra xwe bîne.. Xwedê li heftêûdû mileta bêye rahme û me jî Xwedê li hev anî Xwedê li hev ne anî Xwedê li pişta …. Ye Xwedê li raserî …ye Xwedê mala … xirab nekiro Xwedê mala …. ava bike Xwedê mala bavê …. ava bike Xwedê mala bavê …. xira bike Xwedê mala nezana xira ke Xwedê merazê… bike Xwedê meriv ji bela û teşqelan bistirîne Xwedê mezin e Xwedê miradê …. bike Xwedê mizgîna xêrê bide ….. Xwedê mizgîniyê bide …. Xwedê nasîna me Êzdiyan ji qedîm heta îro heye Xwedê ne hîştê Xwedê ne hîşto Xwedê ne nas… Xwedê neke gidî Xwedê nekî Xwedê nur e Xwedê pesnê xwe na de Xwedê qahra xwe li ….. bike Xwedê qebûl nake Xwedê qebûl neke Xwedê rehetiyê bide …. e Xwedê rehma xwe li …. bike Xwedê roja … reşke Xwedê ruha dide û distîne Xwedê rûyê …. spî bike Xwedê şade ye Xwedê şade ye Xwedê serê … nexîne belayê Xwedê şikriyê bi de …. Xwedê temenê …. dirêj bike Xwedê tenê pê dizane Xwedê tû bidî xatirê navê xwe Xwedê tu derdan nede …. Xwedê tu êşê nede …. Xwedê tu ruhê ….. bistînî Xwedê warê …. korbike Xwedê weke dilê …. bike Xwedê xêra …. binivsîne Xwedê xêra …. qebûlbike Xwedê xêrabike Xwedê xêrê bide ….. Xwedê xêrke Xwedê xirab bike destengiya dinya yê Xwedê xizmeta …. qebul bike Xwedê xweda ye! Xwedê xwedanê ins û cins e Xwedê xwediyên xêran bê par nahêle Xwedê yek e Xwedê yeke û lı seranserî hemû xwedana ye Xwedê yekî cebar e Xwedê zanî be Xwedê zarokên …. bihêle Xwedê zêde bike Xwedêo Xwezla xêra mala Xwedê ra Ya Xwedê Ya Xwedê bêjin Ya Xwedê her tû yî û her tû yê hey û her dê hebî Ya Xwedê riya te rastî ye Ya Xwedê tû derê xêra veke, derê era wergerîn     Bi dîtina min, di van hevokan de jî xwanê dibe ku olperestiya me ya xwezayî û dilpaqij qet cûdetiyê naxe nava tu civak, nijad û olnên li ser ruyê cîhanê hene û li ser vê bingehê ye vêga hêjî di sebeqeyeke qewl me de tê gotin ku,   „Siltan Êzî bi xwe Pedşa ye, Hezar û yek nav li xwe dana ye, Navê mezin her Xweda ye”(*2)   Êdî, ez hew dizanim ka ev peyeyva Xwedê hê di kuderin din de û bi kîjan rengî tê bikaranîn.   Hêvîdarim ku qewlbêj, koçek, micêwir, bav, kal, ilîmdar, rewşenbîr, zane, berpirsyarên tv, rojnaman, kovaran, dezgeh, înstîtut, malper û rêxistinên Kurdî/Êzdiyatiyê jî bikaribin yên li cem xwe hene jî bi ser vê xizna  ferhenga Kurdî ve zêdebikin. Em tevde hêjî gelekî zahmet bidine xwe van sedemên nakokî, kêmasî, nezanî, belangazî û pirsgirêkên ku di nava civak û olên Kurdî de hene,  ji me hemwelatî û niştîmanperwerên Kurdistanê ra zelal bikin. Her weha her yekê ji me li goriya derfetên xwe ji van kêmasiyên ku xwefiroş û dagirkerên Kurdistanê bi hemd û bi zilma asîmlekirna xwe, xistine nav civak, çande, perwerde, raman, nêrîn û bawriya me Kurdan re xwedî derkevin.   Kemal Tolan 16.04.10   Çavkanî :   *1 Kemal Tolan  - http://www.pen-kurd.org/kurdi/kemal-tolan/baweriya-ezdiyan-bi-xweda.html *2 Kemal Tolan -Nasandina Kevneşopên Êzdiyatiyê, Weşanên Perî- Çileyêpêşîn 2006 Stenbol, rûpel :15-38.