General Kürd Mustafa Paşa Yamulki’nin Anısına(3)

“Hamami Muftî”nin tam karşısındaki bir evde dünyaya gelen Mustafa Paşa Yamulki’nin babası Aziz Yamulki, Kake Ahmed Şêx’e götürüyor ve Şêx Ahmed üzerine dua okuyor. Burada söz Kake Ahmed Şêx’ten açılmışken biraz o dönemin dinsel ortamında sözetmek gerekiyor. Şêx Ahmed, Şêx Marifî Nodî’nin oğludur. Kürdler arasında Mevlana Xalid Şarezorî Nahşibendiler için ne ise Kadirîler içinde Şêx Marifî Nodî o dur. İşin ilginç yanı bu iki Kürd şahsiyeti Suleymaniye kokenliler. Mevlana Xalid ve Şêx Marifî Nodi’nin yaşamları, dinsel teorileri, pratikleri ve Baban Kürd Hükümeti ile olan ilişkileri ayrıca irdelenmeye değer bir husustur.

Daha fazla detaylara girmeden Kürdistan Kralı Şêx Mahmud Şêx Ahmedin ailesindedir.( Kürdistan’da Kadiri ve Nahşibendi tarikatları için özel bir yazı serisi gerekiyor.)

Esas konumuza dönersek Kürd Mustafa Paşa, 1866 yılında dünyaya geldiği oğlu dahil ve o dönemin Osmanlı kaynakları da kabul ediyor. Fakat, Kürd Mustafa Paşa’nın doğum günü ve ayı belli değildir. Newroz.Com yazarlarından Kamuran Melikendi, “ Mustafa Paşa Yamulki Kimdir?” adlı makalesinde (
http://aso-zagrosi.over-blog.com/article-30477184.html) Dr. Rebwar Fatah’ın „Mustafa Pasha Yamolki: his life and role in the Kurdish nationalist movement “ adlı makalesine dayandırarak 25 Ocak 1866 tarihini veriyor.
(http://www.kurdmedia.com/article.aspx?id=10256)
Dr. Rebwar makalesinde bu tarihe ilişkin hiç bir kaynak vermiyor. 25 Ocak tarihi Kürd Mustafa Paşa’nın yaşamında bir yeri olduğu kesin görünüyor. Fakat, doğum tarihi olarak değil, ölüm tarihi olarak. Dr. Rebwar sözünü ettiğim makalesinde Kürd Mustafa Paşa’nın ölüm tarihini 25 Mayis 1936 tarihini veriyor. Ölüm yılı doğru, günü ve ayı yanlıştır. Daha sonra bu meseleye geri döneceğim.

Kürd Mustafa Paşa’dan sonra Menice ve Zubeyde adlı iki kız kardeşi ve Abdulkadir adlı bir erkek kardeşi oluyor.

Kürd Mustafa Paşa ilk eğitimini Suleymaniye’deki Mizgeftî Seyîd Hesen(Seyid Hasan Camisi)de Mela Fetah ve Îrfan Efendi (ünlü bir din alimiydi)den alıyor.

Mizgeftî Seyîd Hesen, Baban Kürd Mirliği döneminde Abdulrahman Paşa Baban(1789-1813) tarafından inşa edilmişti ve kendiside orada ders vermişti. Abdulrahman Baban Suleymaniye’deki Kani Mislim ve Kani Dome gibi arazileri Caminin Vakfına vermişti. Ayrıca Suleymaniye çarşısındaki 4 dükanı ve dört evi yine o vakıf üzerine tapu etmişti. Bu dört evde ders veren alimler ve melalar kalıyorlardı. Medrese 6 odadan oluşuyordu, dört tanesi Feqilere ve öğrencilere ayrılmıştı. Mela Abdullayê Reş gibi alimler bu camide ders vermişlerdi. Büyük Kürd şairi Nalî Şarezorî Mizgeftî Seyîd Hesen’de okumuştu. Daha sonraları Şêx Ali Baba Resul Berzencî’nin oğlu Mustafa Müfti, Haci Seyid Hasan, Şêx Ahmed Berzenci, Mela Mustafa Kurdi ve daha başka muderisler ve din alimleri bu caminin medreselerinde ders vermişlerdi.

Kürd Mustafa Paşa’nın ilk Kuran derslerini aldığı İrfan Efendi’nin asıl ismi, Abdullah Kurê Resuldur. İrfan Efendi’nin Cemal ve Ali adında iki oğlu, Kamile, Hepse, Naile ve Hebibe adlı dört kızı vardı. Sidiq Salih, Abdulaziz Yamulki’nin anılarına düştüğü notta İrfan Efendi’nin astroloji konusunda ciddi bir birikimi olduğunu yazıyor.(İrfan Efendi’nin oğlu Cemal İrfan Suleymaniye’nin ilk komunistlerinden biridir. 1920’lerde Şeyhlere ve Melalara karşı eleştirilerinden dolayı öldürülüyor. Belkide Kürdler arasında ilk siyasal cinayettir. Daha sonra Cemal İrfan hakkında ek bir yazı yayınlayacağım)

Abdulaziz Yamulki, Anılarında Mustafa Paşa Yamulki’nin Mizgeftî Seyîd Hesen’den sonra Suleymaniye’deki Askeri Ruştiyeye geçtiğini yazıyor. Siddiq Salih, Suleymaniye Askeri Ruştiyesinin 1893 yılında Kürd Said Paşa Xandan‘nın(Şerif Paşa’nın babası) teşvikiyle kurulduğunu ve o tarihte Mustafa Paşa Yamulki’nin 27 yaşında olduğunu yazıyor. Bundan dolayı böyle bir şeyin olanaklı olmadığını söylüyor. Gerçekten de Kürd Mustafa Paşa’nın yaşamını takip ettiğimiz zaman S. Salih’in haklı olduğu görülüyor.

Mustafa Paşa Yamulki, Suleymaniye’deki ilk medrese eğitiminden sonra Bağdat’ta gidiyor ve orada Askeri Ruştiye’de eğitimine devam ediyor.

Abdulaziz Yamulki anılarında Mustafa Yamulki Askeri İdadisi’nin birinci sınıfını bittirdiğinde 14 yaşındaymış. Bu hesaba göre Mustafa Paşa Yamulki 1877 yılında Bağdat’ta gidiyor. Mustafa Paşa Yamulki, Bağdat Askeri Ruştiyesinin en başarılı öğrencilerinden biridir. Bazılarına göre Ruştiye’nin birincisi olmuştu. Albay Aziz Yamulki’nin anlatımlarına göre Mustafa Paşa Yamulki, Bağdat Ruştiyesini 285 nottan 280’i alarak bitiriyor. Mustafa Paşa Bağdat Ruştiyesini tamamladıktan sonra Suleymaniye’ye dönüyor . Mustafa Paşa Yamulki’nin İstanbul’a geliş tarihi konusunda farklı yada genel görüşler var.
Ferudun Ata,