Xalid Bey ve Yusuf Ziya Bey ile görüşmeler(15)

      Erzurum Sovyet Konsolosunun Raporu-Yoldaş Pavlovsky 

1. Mayis 1923

 Kürdistan’ın Erzurum’un Tavrı*  Bu arada yalnızca 8 mart günü Xalid Beyi görebildim... Xalid Bey Türkiye Parlamentosu üyesi Yusuf Ziya Bey ile Ankaradan Tiflis-Bitlis yoluyla gelmişlerdi. Erzuruma gelmesinden bir hafta önce yoldaş Livoviç tarafından bana şöyle bir telgraf geldi: „...... Kelimeler okunmuyor( çevirmen) .....Yusuf Ziya dün gitti..“ Yoldaş Livoviç’in telgrafından anlaşıldıĝı kadar benim Ankara üzeri her şey üzerine malumat almam gerekiyor.. Gerçi ne yazık ki böyle deĝildir. Yalnızca Yusuf Ziya’nın benim ile olan işine ilişkin yoldaş Tomanov’un bir telgrafını aldım.. Xalid Bey’in gönderdiĝi mesajda bu parlamento üyesine tamamiyle güvenmesi gerektiĝi söylemesinden sonra, ancak üçüncü gününde Yusuf Ziya ile görüşebildim... Yine Xalid Bey 3 kişiyi , yani Xalid bey, Yusuf Ziya Bey ve tercümanları Ismail Beyiyi karşılamamı istemişti. Ziya Bey kısaca durumu izah etti... Istanbul Kürd Komitesi adına yoldaş Aralov ve Şachovsky ile Kürdlere yardım yapılması meselesi üzerine görüştüĝünü, güya yoldaş Şachovsky kendisine 50 bin lira başlangıç için, sonra 40 bin Tüfek ve başka paralar konusunda söz verdiĝini söyledi. Bu 50 bin lirayi Tiflis’te alması gerekiyordu. Fakat, Sovyetler Birliĝi Tiflis Konsolosu yoldaş Livoviç‘e bu konuda hiç bir izin yada direktif verilmemiştir. Böyle bir dava için yukarıya sormak gerekiyor. Türklerin onun burada kalmasından ve gecikmesinden şüphelenmemesi için cevabı beklemeden gitmeyi doĝru bildi. Yusuf Ziya bana Istanbul Kürd Komitesinin kararıyla Sovyet temsilcisiyle yapılacak görüşmelerde temsilcilik haklarını Erzurum Kürd Komitesi Başkanı Xalid Bey’e vereceklerini söyledi. Kendisi ise sonucu Moskova’nın cevabına endekli olan bir işi gerçekleştirmek için Bitlis’e gitti. Yusuf Ziya niçin yanıma gelmişti: 1)Kendi temsilcilikleri Xalid Beye vermek, 2)Benim her şeyi Moskova’ya ulaştırmamı doĝru buluyor ve bu konuda açık bir şekilde „evet“ veya „hayir“ cevabı almam için.. Kürdlerin gelecekteki tutumları bu işe baĝlıdır. Yusuf Ziya bana cevabın 15 günden daha fazla uzanmamasını istedi.. Eĝer cevap geçikirse bunun istemlerinin kabul edilmediĝi anlamına geleceĝini söyledi. Yusuf Ziya Bey’in sahneye çıkışı benim için beklenen bir şey deĝildi. Bu ise benden söz konusu şahsın gerçek rolu hakkında hipotezlere neden oldu. Eĝer gerçekten Yusuf Ziya bizim temsilciliĝimiz ile anlaşmışsa ve para için Tiflis’e gönderilmiş ise ve daha sonra bazı işler için Erzurum üzeri Bitlis’e gönderilmiş ise, kuşkusuz bizim Sovyet temsilciliĝimiz Erzurum’un Kürd meselesine ilişkin önemli rolunu biliyordu, daha fazlasınıda biliyordu ve beni Erzurum aracılıĝıyla bilgilendirebilirdi.. Böyle davranmakla Ankara’da Kürd Meselesiyle ilgilenen memurlarımız, orada oturmuşlar ve en iyisini düşünmekteler!! Öyle yapılmış ki Yusuf Ziya Bey gelişi, Türk devletinin akif ve zeki bir ajanı, gizli bir elemanıdır demek gerekecek..Eĝer Erzurum Kürd Komitesi ve bizim Konsolosluĝumuzu bir kenara iterlerse, belki Rusya onlar ile birlikte muhalefin planlarını yıkabilir. Çok ahmakça bir plan deĝildir.. Kuşku duyuluyor ki, muhalefet ve Xalid Bey de temkinli bir şekilde onlarla birlikteler. Xalid Bey, Ziya Beyi Kemalistlere karşı biri olarak benim ile tanıştırdı.. Bana göre Erzurum Kürd Komitesinin tavrı şöyledir: 6 aydan beri, Rusya Kürd Komitesinin taleplerine cevap vermemiştir. Bu esnada Suleymaniye devletinin Türkiye ve Ingilizlerin yakınlaşmasına ilişkin belli olmayan tavrı, benim için açık deĝildir. Tüm Türkiye çapında muhalefin güçlendiĝi görülüyor.. Kürd Komitesinin propagandaları, Kürdistan’ın kendi kaderini tayin etmesi hususunda ortalama bir tavıra sahip olan Muhalefet ile birliktedir. Bundan dolayi, muhalefetten Necadi adı altında birinin gelmesinden sonra Kürd Komitesi Xalid Beyi Türkiye Parlamentosu için aday olarak ileri sürdü... Muhalefin söz konusu olan üyesi kendileriyle Kürdler arasında bir farklılıĝın olmadıĝını söyledi.. Fakat, Ziya Bey’in Riza Kazım ile Rusya ile antlaşmayi saĝlamak gelmesi, Kürd Komitesini Mart ayının ortamına geri döndermiştir. O ise uzun bir zaman dilimi için deĝil, yalnızca 15 gün için.... Ziya Bey bana eĝer Rusya tespit edilen zamanda cevap vermese, yada bizim isteklerimizi yerine getirmese, Kürdler kendileri için baş vuracakları „başka kapı“ tespit etmişlerdir. Eĝer söz konusu şahsın yaptıĝı hokabazlık deĝil ise, bana göre o „kapı“ Türkiye Parlamentosunun parasıdır. Eĝer Rusya bu 15 gün içinde istemelerini yerine getirmese, seçim öncesi propagandalara başlıyacaklar.. Bana göre bu Erzurum Komitesinin tavrıdır. Eĝer Yusuf Ziya Bey çift yönlü bir ajan deĝil ise bu aynı zamanda Istanbul Kürd Komitesinin de tavrıdır.. Her nasıl olursa olsun Ziya Bey’in kişiliĝini ortaya çıkaracaĝım ve kendisini tanımak için çaba sarfedeceĝim.. Türkiye halkına ilişkin olarak: Bir tarafca zorlanmasalar hiç bir ayaklanma beklenmemelidir. *Erzurum Komitesi Erzurum Sovyet Konsolosunun Raporu- Pavlovsky10 Haziran 1923 Kürd Meselesi Başlangıçta Yusuf Ziya Beyin kişiliĝi ve Kürd meselesindeki rolu hakkında çok kuşkulu ve ikircikliydım.. Ben Ankara’ya söz konusu olan kişi hakkında sorular sordum ve cevabını aldım. Ortaya çıktı ki bana verilen bilgiler ve benim 11 Nisan raporumda yazdıklarım doĝrudur. Ziya beyin Aralov ve Şachovsky ile ilişkileri vardı.. Ziya Beyin söylemine göre bu yoldaşlar ve özellikle Şachovsky kendisine Moskova’nın kendisine Istanbul Kürd Komitesiyle görüşmeleri yürütmek için tam yetki verdiĝini söylüyor. Şachovsky, Ziya beye yardım sözü vermiştir: ilk önce 50 bin lira ve daha sonra 40 bin tüfek ve başka paraları... Ziya Bey bu yardımların dışında kendisi içinde 4 yada 5 bin liraya kadar yardım teklifi yapıldıĝını, ama kendisinin kabul etmediĝini, kendisinin paraya ihtıyacı olmadıĝını, bir rol oynayan kimseler için söz verilen yardımdan vereceĝini söyledi... Şimdi görüyor ki kendisine yalan söylenmiş.( ilk önce 50 bin lirayı Istanbul’da vermek istemişlerdi.. Oraya gidiyor, fakat hiç bir şey vermiyorlar) ikinci defa Tiflis’te Erzurum Komitesi Başkanıyla birlikte benden .( Erzurum Komitesi ve Istanbul Komitesi, Istanbul Komitesi örgütünde birleştiler) talep ettiler.. Benim bir açıklama getirebilmem için acaba Kürd temsilcileriyle Sovyet Devletinin Temsilcisinin-Şachovsky- yardım görüşmeleri yapıp ve bizimkilerin söz verdiĝi doĝrumudur? Benim aracılıĝımla bu duruma açıklama getirilmesini rıca ediyorum.. Ayrıca onlar bu konuya ilişkin olumsuz cevap, Şachovsky ve Aralov ile yapılan görüşmelerin geçersiz kalacaĝını söylediler .. Açıktır ki bilinçli ve kendileriyle alay edilmiştir. Ayrıca „Baĝımsız Kürdistan“ düşüncesiyle hareket eden ve varmak istedikleri bu amaçı en kutsal görev bilen bu şahsiyetlere hürmetsizliktir.. Devam edecek Çev: Aris Arda  [email protected]