Daha önce sözünü ettiğim gibi Kerem Begê Zirkî, Murad Axayê Dimilî’nin kızı Hediye ile evlenmişti.
Bu arada Murad Axayê Dimilî’nin mensup olduğu aşiret ve ailesi hakkında bilgi toplamaya çalıştım.
Yüzyıllara sarkan aile, aşiret ve kısaca Kürd’ün kanlı tarihini 4.5. ve hatta 6. Kuşaklarla yeniden bina etmek beraberinden bazı eksikleri getirebilir. Ama Kürd gençlerinin kendi tarihlerine ilişkin merakları ve büyüklerinden öğrendikleri aile secerelerini yeniden gelecek kuşaklara aktarma çabaları saygıyla karşılanacak bir durumdur. Bilindiği gibi jenosidlere uğrayan halkların tarihinde jenosidlerden kurtulanlar(bir çok nedenin yanında) çocuklarına zarar vermemek içinde bir dizi tarihi bilgiyi kendileriyle beraber mezara götürebiliyorlar.
Kürdistan’dada böyledir.

Kürdistan’ın hâlâ işgal altında olmasıda bir çok kimsenin açık bir şekilde konuşması önünde engeldir.
Murad Axayê Dimilî’ ve ailesi hakkındaki bilgileri başka kaynaklar dahil olmak üzere esasen en yakın akrabalarından aldım.(Yazının sonunda kendilerinden izin aldığı taktirde isimlerini yayınlayacağım)

Murad Begê Dimilî Erzurum’un Qereyazi kazasına bağlı Kosa köyündendi. Türkler bu köyü Kösehasan diye isimlendirmişler.

Murad Axayê Dimilî’ Dimilî aşiretindendir. Bilindiği gibi Kürdistan’da bazı bölgelerde Zazaca konuşan Kürdlere Dimili diyorlar. Konuştuğu lehçeye de Dimilî lehçesi denir.

Murad Begê Dimilî’ nin ailesi Kurmanci konuşuyor ve kendilerini Dimilî aşireti diyorlar.

Aslında Ortaçağa ilişkin bir dizi Arap ve İslam kaynaklar yaygın bir şekilde Dimilî yada Dumbili diye bir Kürd aşiretinden söz ediyorlar. Dumbili/Dimililer Ortaçağda Kürdistan’da çok yaygın ve güçlü bir yapıya sahiptir. Arap, Fars ve Osmanlılarla bir dizi çatışmaları oluyor ve büyük yıkımlarla karşı karşıya kalıyorlar.(M. Cemil Rojbeyani’nin Dumbililer üzerine çevirdiğim çalışmasının birinci bölümüne bakabilirsiniz. Daha başka kaynaklarda var. İmkan bulursam çeviririm)

Sayın Haydar Gündüz, 31 Temmuz 2009 tarihinde Aktüel Bakış’ta yayınladığı “Lêkirina Avê li Agir” adlı makalesinde babasının dedesi olan Murad Begê Dimilî’nin aile yapısı hakkında şu bilgileri vermektedir: “Murat’ın 7 kızı ve Said, Reşid ve Mehemed adlı 3 oğlu vardı. Said avcılık yapıyor ve bir kazada yaşamını yitiriyor. Osmanlıların son dönemlerinde Mehemed 2 Türk askerini öldürüyor. Bu öldürme olayından dolayı bir Osmanlı müfrezesi Murad ve Mehemed’i Balıkçı Nehrine götürüp ve orada katlediyorlar.

Reşid Şêx Said Başkaldırısından sonra Şêx Aliriza ile birlikte İran’a geçiyor ve orada şehid ediliyor......... Said’in Fesih ve Ali adlı iki oğlu, Reşid’in Zeki iadlı bir oğlu kalıyor. Ayaklanmanın bastırılmasından sonra devlet Kosa köyünde bulunan Murad Bey’in köşkünü yakıyor. Fesih o 9 yada 10 yaşındadır. Yakma olayından sonra köyden kaçıyor, Bêkes Dağına ve köyden 3 km uzaklıkta bulunan bir mağaraya sığınıyor. Fesih uzaktan ve yukarılardan köyü seyrediyor. Yakma olayından sonra köyden duman kalkıyor. Akşam oluyor ve yavaş yavaş karanlık çöküyor. Fesih mağaradan çıkıp dedesinin köşküne doğru yola çıkıyor. Fesih acıkmış, fakat açlığı hissetmiyor. Fesih ağlaya ağlaya kurumuş bir oduna dönmüş ve gözlerinden artık gözyaşları gelmiyor. Fesih orada ağaçtan yapılmış bir kova buluyor ve kuyuden su çekiyor. Fesih kuyudan çıkardığı suyu duman kalkan evin direklerine döküyor

Fesih aniden “Lo lo Tu Çi dikî” diye bir ses duyuyor.

Fesih sessin geldiği yöne bakıyor ve bir jandarmanın silahını kendisine doğrultuğunu görüyor. Fesih’in bedenini bir ölüm soğukluğu kapsıyor ve elindeki ağaçtan yapılmış kova düşüyor. Fesih yerinde donup kalıyor. Fakat Fesih , jandarmanın kendisiyle Kürdçe konuştuğuna bir anlam veremiyor. Cevap vermek için yerinden kıpırdanıyor ve “Avê lêdikim” diyor.
Asker Fesih’e “ka tuyê av li çi bikî tev şewitîye” diyor.

Jandarma Fesih’e cevap verdikten sonra, jandarmanın gözlerinden gözyaşı geliyor ve elini Fesih’in sırtına vurup gidiyor”.( http://www.aktuelbakis.com/news/13282.html)

Murad Begê Dimilî’nin 7 kız çocuğu var.

Bunlardan biri Hediyedir. Hediye, Kerem Begê Zirkî’nin eşidir. Yukarıda kısmen de olsa Hediye ve çocukları hakkında bilgi vermiştim.

Murad Begê Dimilî’nin bir diğer kızının ismide Xanim dır.

Xanim, Kürdistan şehidi Şêx Saidê Pîran’ın oğlu Şêx Alîriza’nın eşidir.
Aslında Şêx Alîriza’nın Xanim ile tanışması meselesi çok ilginçtir. Bunların birbirlerini tanımalarının altında başka bir Kürd tarihi gizlidir.

O dönemler Murad Begê Dimilî’nin başında bulunduğu KOSA köyünde“ Medreseya Kosayê” diye adlandıralabilecek bir okul var. Bu medresenin başında Seydayê Melle Musa isminden bir Kürd din alimi var. Şêx Alîriza Seydayê Melle Musa’dan ders almak için Kosa köyünde bir sırada Xanim ile tanışıyor ve evleniyorlar.

Şêx Alîriza ile Xanim’ın bir çok çocukları oluyor. Bunlardan Şêx Emin, Faruq, Fuad, Zebide, Necibe ve Sakine’yi sayabiliriz. Necibe Şêx Emer ile, Zebide Şêx Melik ile Sakine ise Sıdıq Efendi ile evleniyor.
Murad Begê Dimilî’nin bir diğer kızı ise Nebattır.Nebat Named Ağanın oğlu Haydar Bey ile evleniyor. Named, Zirkî aşiretinden Qulixan’ın kardeşidir.

Kısacası Murad Begê Dimilî’nin Said ve Reşid’ten olan torunları bugün Qereyazı’da yaşıyorlar.
1925 Devrimi’nin yenilgisinden sonra Hesananlı Xalid Bey, Şêx Aliriza, Keremê Qolaxasi, Silemanê Ahme ve oğlu Ferzende’nin içinde bulunduğu geniş bir Kürdistan özgürlük savaşçısı İran’a geçiyor. Bunlardan biride Şêx Aliriza ile Kerem Begê Zirkî’nin ortak kaynı olan Reşîd Begê Dimîlîdir. Reşid Beyde bu çatışmalarda Kerem Begê Zirkî, Silêman Ahme ve diğer bir Kürd savaşcıyla birlikte şehid ediliyor.(daha sonra bu konu üzerine duracağımdan geçiyorum)

Fakat ne yazık ki, bugüne kadar o dönem İran devleti tarafından öldürülen Kürd savaşçı grubunun isimleriyle tam bir blançosu çıkarılmış değildir. Bundan dolayıdır ki, Kürdistan adsız kahramanların ve Meçhul Askerlerin diyarı bir ülkedir.

Her halde Kürdistanı Meçhul Askerlerin diyarı olduğunu en iyi ifade eden Güney Kürdistan şairlerinden Abdullah Pêşew’in Meçhul Asker şiiridir:

Pêşew şöyle haykırıyor:

“Bir heyet bir ülkeye gittiğinde
Meçhul Askerin anıtına
bir çelenk koyar..
Eğer yarın,
benim memleketime bir heyet gelirse
ve bana:
"Meçhul Askerin Anıtı Nerede"
diye sorarsa
derim ki:
"Büyüyüm!!
her derenin kenarında,
her caminin sekisinde
her evin kapısında,
her köşede,
her mağarada,
her dağın başında,
her bahçenin dalları üzerinde,
bu ülkede,
gökyüzünün altındaki,
her karış toprakta,
korkma! biraz başını eğ
ve çelengini bırak!"
Abdullah Peşêw
05.11.1978
Moskova“

İran’da Kürd savaşçılarının İran Ordusu ile girdiği bu çatışmayı konu alan Kürd kahramanlarını tarihe mal eden ünlü Kürd dengbêjlerinden Reso ve Apê Bekir’in söylediği “ Lo Mîro” adlı kılamda Qolaxası Kerem Bey’in yanında “Evdal” isimli bir başka akrabası daha olduğu görülüyor. Biraz uzun olacak ama o dönemi iyi bitimleyen bir kilamdır:

Lo Mîro (Îslamî Tunîne)
Lo mîro lo mîro…
Ax lo miro lo mîro lo mîro… Lo lo mîro

Ez nemînim

Ji maqûliya berxê mala bavê xwe gulî kurê re
Hewî li dinyayê
Çi bikim Îslamî tunî ne
Ay ay ûy ûy ûy…

Lo mîro sibe ye
Mi dî ‘Evdal ba dikir Kerem
Kerem dengê xwe nekir
Pepûk ezim
‘Evdal ba dikir Kerem
Kerem dengê xwe nekir
Ez û berxê Mala Evdila Yê Mistefa Begê
Bi hevre runiştin li gaza binya êlê
Me herduya bi hev re şêwr û mişêwre kir
Ya pepûk ezim
Eva ku îsal hatiye serê berxê mala bavê min marûmê
Li dinyayê bira gur nebîne
Neyê serê gurê gurmexwarî
Kurma goştê canê me tarû mar kir
Gidî lo heyfa min nayê
Li kuştina Evdal û Kerem
Li hêsîrîya hewşa Emir Tûman da
Heyfa mi tê li wê heyfê
Çilê zivistanê ye
‘Ecêva giran min bi çavê serê xwe dî
Gidî lo
Mi dî Ferzende w Besrê çûn derê birê Ahmê
Keko xwedî nekir
De lo mîro lo mîro…. lo lo mîro
Ax lo mîro lo mîr…. lo lo mîro
Ez nemînim
Ji maqulya berxê mala bavê xwe pepûkê re
Hewî gidinô li dinyayê çi bi kim piş mêrî tunîne
Ay ay… ayêê… y

Lo mîro sibe ye
Bi qizxaniyê diketim
Di berda çem e
Xwedê xirav bike şewitiya qizxaniyê bi şewite
Di ber da çem e
Min dî Keremê bejn zirav runişt
‘Evdalê pozberan fena cara her cara
Xwe daye cem e
Mi ni zanibû
Berxê mala bavê min pepûkê
Kişyane topraxa şahê ‘Ecem e
Heyfa mi nayê li kuştina ‘Evdal û Kerem
Di hewşa kafirê Emir Tuman de bi hêsîrî gidîno
Şade şudê berxê Mala Eshed
Bavê Elfesyali dinyaê gelek hebûn
Bist mêr kuştine maqûlo
Dîsa gava bala xwe didimê hêsîro
Sond xwariye ra nabe
Ji ser cinyazê ‘Evdal û Kerem e
Lo mîro lo mîro ……
Ax lo mîro ……lo lo mîro
Hewî lo mîro li dinyayê ji maqulya tere
Ez çi bikim Îslamî tunîne lo mîro
Ay ay…. . waaaa……yê

Mîrê Min
Ay de mîrê miiii…n
Wî de lo lo mîro
Ezê li kirê Tendurekê li Girê Kazo dikêtim
Bira li me nahata le sura sibê
Di mîla şeveqa sivê da li me lêda
Birek siwar û peyayên me Hesena w ‘eskerê Contirka
Li devê Susemya li bazin belekya li pêsîrê hev girêdaaa. . n
Evdilbaqîbi sê denga dikire gazî digo:
De Kazo tu bavê bavê minî
Kirîbo çê be çe bi xebite
Serê xwe têxe nava dêrbijê menekyê daaaa…y
Le ca bira ağalerê me Hesena diçin
Bira herin ji xwe wêdaaa. . . y
Li Kilîse Kendê
Li hewşa kafirê Emir Tuman
Le birek siwar û peyyên me Hesenan
Mane di mehserê da mîrê miii……n

Ay de mîrê miii……n
Hey hey hêê……y
De lêxe bavê bavê min
Kirîbo de tu lê xe
Durbuna ji milê xwe da bîne agir pêxe
Qawişê kuç û çapilya li zendê xe
Mumdan û şemdana vê xe
Ji vî kafirê kafir ra
Li topê li muzîqê xe
Em hene ji berê û paşda çar hev peya yên Hesenan
Qaçaxê Romê ne, fîrrê dewletê ne
Ji berê de biçuk û mezinê me rabûne ranebûne
Mirîd û can fedayê mala şêxe ay de mîrê mii……n

Ay de mîrê mi……n
De lo lo lo mîro
Ezê li Kirê Tendûrekê li Girê Kazo di nêrim
Wê li çeme
Evdilbaqîbi sê denga dikire gazî digo:
De Kazo tu bavê bavê minî
Kirîbo çê be çê xebite
Lawo ez di bextê te me
Te digo tê ser me eskerê Qerenîzam yê
Mal mîrato te ne go
Le pêşya me birîne
Hezar û hevsed mêrê kafir êEceme
Li Kilîse Kendê
Li hewşa kafirê Emir Tuman
Şahid şihudê Ferzende berxê Mala ‘Emer
Di dinyê de pir gelek in
Pênsid mêr kuştiye ji bona Kerem e
Mîrê miii……n

Ay de mîrê miii……n
Hey de lo lo mîro
Ezê li Kirê Tendurekê li Girê Kazo dinêrim
Wê bi gere
Le ca Kazo bi sê denga dikire gazî di go:
Evdilbaqîkere
Le digo mala te şewityo
Li Kirê Tendûrek ê li Kilîse Kendê
Li hewşa kafirê Emir Tuman
Oxilmeye yeqîn şere
Evdilbaqîdi go
Besrayê dayika min kirîbê
Derguşa milê te lawîn e
Tu ji vira hilde here
Besrayê digo
De lo lo Evdilbaqî lo bira
Bira dergûşa mi bi qurbana nav û dengê Mala ‘Emer be
Tu bala xwe bidê
De ca xwuşka te wê sibê li Kilîse Kendê
Li hewşa kafirê Emir Tuman
Şerekî wisa deyne
Wê wisa bike ku dê li ewladê milê xwe venegere
Ay de mîrê miiii……n
Hayî ha ha hay mîrê min(bu kilami http://bangaheq.net/print2.php?id=26 adlı siteden aldım)
Devam edecek

Aso Zagrosi

Not: Sayın Haydar Gündüz babası Fesih beyin resmini benim paylaştığından dolayı kendisine teşekkür ederim.