Ajan, hain edebiyatı ve Muşîr Heme Suleyman Hemawendî olayı(1)

    Kürdistan‘da   eskiden  beri  çok  kötü/berbat  ve  mezara  gömülmesi  gereken  bir  gelenek  oluşmuş.  Bu  gelenekte siyasal  rakiplerini  “ajan”, “hain”  “satılmış”, “A’nın  uşağı” , “Z’nin  uşağı”,   “CİA, Mosad”  ve “Savak”  ajanları  olarak  değerlendirme   bir habitus    hali almıştır.  Her halde   dünyada  Kürdler kadar “ajan”  üreten  bir  toplum     az bulunur.  Birde   Kürdlerde  (başka   halklardada var)   tarihsel   bazı Kürd   hareketlerinin   yenilgilerini,    Kürdistan’ın   parçalanması  gibi   tarihsel olaylar  ve   Kürdistan’da   sömürgecilerin    statülerini    yerleştirmeye  çalıştığı  dönemlere  açıklama  getirmek için   bazı  Kürd  çevrelerini    “hain” ve   “satılmış” lar   olarak  ilan  ederek   durum  açıklaması  var.    Örneğin    Çaldıran savaşı ve   Kürdistan’ın   Osmanlı ve Sefewi  devletleri arasında  bölünmesini   açıklamaya  çalışırken Kürd  hareketi  “İdris-i Bedlisi”  adlı  “hain”ini bulmuştu.  Ben  Kürd  yurtsever  düşünceleriyle  tanıştığım   andan itibaren,  Kürd  siyasal tarihi, Kürd edebiyatı ve Kürd tarihi  şahsiyetleri  hakkında     hiç bir  şey  bir  bilgiye   sahip  olmaksızın  “İdris-i Bedlisi”nin   “hain”,  “Kürd düşmanı”   ve “Osmanlı  uşağı”   olduğunu  bilirdim!!!!  İdris-i  Bedlisi’nin    yaşamı, eserleri,   savaş  öncesi   Kürdlerin konumu ve Çaldıran  Savaşı  öncesi  Betlisi’nin  hakkında     tek  bir kelime     bilmeme  rağmen    onu  “hain”  olarak  görüyordum.    İdris-i Betlisi   hakkında   1994-1995   yıllarında   Güney  Kürdistan’da   İslami   Kürdlerin  çıkardığı   bazı yayınları  okuduktan  sonra  bu  ” hainlik olayı”nın   bu kadar  kolay  olmadığı  kanatına     vardım.  Bedirxan   hareketinin   yenilgisini  “Êzdînşêr” e    bağlıyarak     işin içinden  çıkmaya    çalışıyorduk.  Daha  sonra  “Êzdînşêr”     Osmanlıya  karşı   daha  kapsamlı  bir  ayaklanma  gerçekleştiriğini   gördüğümüz  zaman  bu  sefer  “Êzdînşêr haini”  “ulusal kahraman”   olabiliyordu.    Bu hareketler  ve liderleri hakkında   sözkonusu olan  bu tespitler  yapılırken,   hiç  ciddi bir araştırma   ortada  yoktu.  Örneğin    Soran  Mirliğinin     yıkılışını  yüzyıllarca   Kürd  aydınları   “Melayê  Xetê’nin  hainlığına ve fetwasına”   bağladılar.  Bugün  gelinen  aşamada   ortaya  çıkan bir çok belge   tam tersi  yönde  bilgiler vermektedir.  “Hamidiye Alaylarını”     hâlâ   günümüze   kadar   bir çok  Kürd çevresi  “hain”, “satılmış”, “Kürd düşmanı”    değerlendirebiliyorlar.  Osman Aytar “Hamidiye Alaylarından  Köy Koruyucularına”   adlı  bir  kitap  yazarak     bunları  aynılaştırabiliyordu.  “Hain”  ve “yurtsever”   demek    o kadar  sıradanlaşmış ki,   bir gün  “hain”  ve ertesi günü “yurtsever”    olabilirsin.  “Köy  Korucuları”      haindi.   Birde    baktık ki  “yurtsever  koruyucular”    türemiş.  Güney  Kürdistan’da  “Çaşlar   hain”di.      Süreç  içinde   Peşmergeler  arasında   bazı  “Çaşlara”    “Çaşên  welatparêz”    denildiğine     tanık olduk.  Şu veya bu nedenden  dolayı  devletin  silahını  almış  kesimleri   değerlendirirken    toptancı  yaklaşımlar   süreç  içinde  “yurtsever  eşek  sipaları”  gibi     kavramları    kültürümüze  kazanabiliyor.  border=1>    Aslında  ben  “ajanlık” ve “hainlik”  bazında  “Muşîr  Heme Suleyman  Hemawendî Olayı”   üzerine  durmak  istiyorum..    MUŞÎR  HEME  SULEYMAN  HEMEWENDÎ’NİN      ŞEYH MAHMUD’UN    YENİLGİSİNDEKİ  ROLU  ÜZERİNE   Bilindiği  gibi   1.Dünya  savaşı  sırasında   İngilizler    Irak’ı  ve  Güney  Kürdistan’ı  işgal  ettiler.  Bu  süreç içinde  Şeyh Mahmud  önderliğinde   başkenti  Suleymaniye  olan   Kürdistan   hükümeti  ilan  edildi.   Fakat,  süreç  içinde   Şeyh  Mahmud ile   İngilizlerin arası açıldı ve  Şeyh Mahmud   Doğu Kürdlerinden  olan   Mahmudxan  Dizli’nin  yardımıyla   1919  ilk baharında  İngilizleri  Suleymaniye’de  kovdu ve bazı subaylarınıda  esir  aldı.Major    Soane   zorla   canını   kurtarabildi.(aslında  Şeyh Mahmud  Hükümdarlığı  dönemine  ilişkin çok  ciddi araştırmalar var, fakat bugüne  kadar    Refik Hilmi’nin  Anıları dışında   hiç  bir    şey Kuzey  Kürdistanlıların    hizmetine  sunulmuş  değil.)   Böylece  İngilizlerle   Kürdistan  hükümetinin   ilişkileri  koptu ve  savaş  ortamına  girdiler.  Şeyh  Mahmud  önderliğindeki “Kürd Milli Birlikleri”  ile    İngiliz  orduları arasındaki   ilk  ciddi çatışma   Tazluce’de     oldu, Kürdler  kazandı. İngiliz  ordusunda  yer alan  Kürd askerlerinin saf  değiştirilmesi     bu   çatışmanın   kazanılmasından  önemli  rol  oynadı.  İkinci   ve en  önemli  çatışma ise  17  Haziran  1919  yılında   “Derbendi Baziyan” da  oldu.   İngiliz  generalı  Frayzer    komutasındaki  İngiliz  birlikleri ile   Şeyh Mahmud  önderliğindeki   Kürdistan  güçleri arasında  yapılan  çatışmada   Kürdler  ağır  yenilgi aldılar, 48  Kürd  savaşçısı  yaşamını   yitirdi,  yüzlercesi esir alındı  ve Şeyh Mahmud   yaralı olarak  İngilizlerin  eline  esir  düştü.  Şeyh Mahmud’un    yaralı  olarak   yakalandığı  kayaya    Kürdler  bugünde “Berdeqehreman”(kahraman  kaya) diyorlar.   İşte  bu savaş esnasında    Muşîr  Heme Suleyman  Hemawendî,    İngilizlerle  birlikteydi,    Şeyh  Mahmud’u   “Berdeqehreman”  adlı  kayanın  altında yaralı   buluyor ve  İngilizleri  haberdar ediyor.  border=1>   Daha  sonra   İngilizler   Suleymaniye’yi  işgal ettikten  sonra Muşîr  Heme Suleyman  Hemawendî   bir kaç   Hemawend  suwari ile  Suleymaniye  sokaklarında    geziyor.  Bu  durumu  gören  Suleymaniye  halk  “Muşîr  Heme Suleyman  Hemawendî  Şeyh Mahmud’u yendi!!!  Bu  hain  olmasaydı   İngilizler   hiç  bir  şey yapamazlardı!!!   Hemawendler  haindir!!!”   gibi  söylentiler  her tarafta  dolaşmaya başlıyor.  Daha sonra   Kürd  tarihçisi  Eladdin Sucadi  yazdığı  “Şoreşekani Kurd” adlı  eserinde   Derbendî Bazîyan    savaşı  üzerine  duruyor ve  yenilgiden  dolayı  Muşîr  Heme Suleyman  Hemawendî’yi   suçluyor.  Refik Hilmi  1956 yılında    yayınladığı  Anılarında “Hemewend aşireti  reislerinden  Muşiri  Heme Süleyman’ın  rehberliğindeki    İngiliz  ordusu  dağdan   tırmanarak,  Şeyh   Mahmud’un  kuvvetlerini   arkadan  kuşattı.  Muşiri   Heme  Süleyman ile   Şeyh Mahmud’un arası  açılmıştı. Bu nedenle  Muşiri Heme Süleyman  İngilizlerin  yanına  geçti.” Diyor.(Refik  Hilmi,  Anılar-Şeyh Mahmud Berzenci    Hareketi- Nujen  Yay .İstanbul,1995, sayfa  33)   Daha  sonra  bir çok   Kürd   ve Kürdistan    tarihçisi   bu   bilgilere   iman  getirerek  eserlerinde   tekrar  ettiler.  Bunlardan  biride    Prof. Dr. Kemal Mazhar Ahmedtir.    Kemal Mazhar  1963  yılında   Sovyetler Birliğinde    yaptığı  doktora  çalışmasında  “Eğer  Muşîr  Heme Suleyman  Hemawendî’nin    ihaneti   olmamış  olsaydı,  İngilizler   hiç bir zaman   Kürdleri    yenemezlerdi” diye  yazıyor.(Dr.  Kemal Mazhar,  Çend Laperek    le  Mêjûy  Gelî  Kurd, Bergi  Duyem,  sayfa   203)  Daha sonra  Kemal  Mazhar   1967  yılında     sözkonusu  kitabın   ikinci baskısında    bu tespitini   tekrarlıyor.  Dr. Mazhar   1969  yılında   hazırladığı  ikinci  doktora   tezinde   yine   bu mesele  üzerine  duruyor ve Muşîr  Heme Suleyman  Hemawendî    sert bir  dil ile   suçluyor.  Devam  edecek Aso  Zagrosi