Şeddadi Kürd Devleti Üzerine Notlar(2)
Şeddadilerle ilgili belgeleri aktarmadan önce bazı tespitlerde bulunmak gerekir.
Birincisi; bugün Azerbeycan diye anılan bölge Medler, Haşemitler, Partlar, Sasaniler ve Bizanslar tarafından ve hatta İslam dininin kadar Adirbaygan yada „Medlerin Atropatene“ diye adlandırılıyordu. Bu konuda binlerce belge var. Özellikle İslam ile birlikte Arapça yazan tarihçiler bu bölgeye Azerbeycan demeye başladılar. Bir çok tarihçinin tespit ettiği gibi Arapça'dan "G" harfinin "Z" olarak telafuz edilmesinden kaynaklandı.(Mansur Mexdum, Giringî Kurd û Kurdistan Le Qonaxe Mêjûyekanî Êran ta serdemî Afşarîye, sayfa 71)
Zaten Türk kavimlerinin bölgeye akınları ve gelip yerleşmeleri esas olarak 11. yüzyılın ortalarında olacak. Konumuz Şeddadi Kürdleri olduğundan o dönemler Azerbeycan denilen bölge(hem İran ve hemde bugün ki bağımsız bir devlet olan olan Azerbeycan) Kürdlerin yurduydu.
Meşhur tarihçi Mesudi Azerbeycan için " Azerbeycan Hezbanilerin vatanıdır" diyor.
Yine aynı dönem için Ahmedî Xosrewi "Şalyarî Nenasraw“ adlı eserinde "Azerbeycan halkının ezici çoğunluğu Kürdtür" diyor. Yani onuncu ve onbirinci yüzyılda Azerbeycan'ın hem nufüsu ve hemde yöneticileri Kürdlerden oluşuyordu. Sonraki süreçte bölgedeki Kürdler büyük oranda asimile oldular, yada bölgeyi terkettiler.(İran'da Azerilerin Türklüğü yada İraniliği konusunda bir dizi eser çıkmış bulunmaktadır. Ayrıca Azerilerin içindede farklı görüşler var. Doğrudan konumuz olmadığından dolayı geçiyorum)
Bilindiği gibi o dönemler bugün Azerbeycan denilen bölgede bir çok Kürd devleti vardı.
Dikkat çekmek istediğim ikinci nokta ise; bir çok Kürd araştırmacısı Rewadilerle Şeddadileri aynı devlet olarak görüyorlar. Bu tespit yanlıştır. Bu iki devletin Azerbeycan topraklarında kurulması ve Hezbani aşiret federasyonuna bağlı bireyler tarafından önderlik etmesi bir bütün olarak durumu karmaşık hale sokuyor. Ayrıca sözkonusu döneme ilişkin araştırma yapanların elinde fazla kaynağında olmayışı bu karmaşıklığa katkıda bulunuyor.
Örneğin Sayın Kemal Burkay bir kaç yıl önce "Dewletên Kurd di dema Îslamê de" adlı bir makale yayınlamıştı.(Aynı hatayi bir çok kuzey Kürdü işliyor) Bu makalede sayın Burkay Şeddadi devletinin hakimiyet alanını çizerken "Tevî Azirbeycanê, Ermenistan, Gurcistan jî di bin hukumdarîya wan da bûye(tevî Tebrîz, Tiflîs, Qerbax û Naxciwan)" diye tespit ediyor.
Fakat bu sınırları böyle tespit ederken Tebrîz'i Şeddadilerin hakimiyet alanı olarak kabul ettiğimiz andan itibaren "Rewadi Devleti"ni yok sayıyoruz demektir. Çünkü, Tebriz Şeddadilerin değil, Rewadilerin başkentiydi.
Rewadî Devletinin kuruluş tarihi hakkında farklı görüşler var. Keywan Azad Enwer " Çend Laperek le Mêjûy Kurd" adlı eserinde Rewadi hükümetinin "893 yılında Kürd Hezbanî aşiretine bağlı Rewadi kolunun başı Muhamed Rewadî tarafından kurulduğunu" yazıyor.(age, sayfa 84)
Mansur Mexdum ise yukarıda ismini verdiğim eserinde Abul Heyca Rewadi'yi "Rewadi devletinin kurucusu olarak" görüyor ve Ahmedi Xosrewi'ye dayanarak Rewadi devletinin ilk başkentinin "Xoy Şehri" olduğunu söylüyor.
Yine bir başka kaynak ise Rewadi devletinin kurucusunun "Muhamed Kurê Huseyîn" olarak tespit ediyor ve "956 yılında öldüğünü" söylüyor.(Dr. Niştiman Beşir Mehemed , Kurd û Selçuqiyan, sayfa 25)
Dr. Niştiman tezini İbni Hewqeli ve İbni Meskewi'ye dayandırarak "Rewadi Mîr'inin ölümünden sonra oğlu Huseyîn yerine geçiyor ve 961 yılında Tebriz'i hükümetine başkent olarak seçiyor" diyor. Ayrıca Rewadi devleti bin sekizyüzlerin ortalarında Selçuklular tarafından yıkılıyor.(daha sonra Rewadiler ve Mirleri üzerine belgeleri aktaracağım) Bu bağlamda Rewadi devleti ile Şeddadi devletini karıştırmak/aynılaştırmak doğru değil.
İki devlette belli bir dönem aynı tarihsel süreçte varlıklarını sürdürmüş ve hatta toprak sorunları olmuştu. Aynı tarihsel süreçte Kürdlerin kurduğu Salari devletine değindiğimiz zaman durum dahada netleşir.
Şimdi Şeddadi Kürd Devletine geçelim.
Devam edecek
Aso Zagrosi
