Skip to main content

Kürd Ulusal Kahramanlarından: Mahmud Xanê Dizlî

Mahmud Xanê Dizlî   Kürd Ulusal Kurtuluş mücadelesinde tanınan bir Kürd şahsiyettidir.   Bundan 97 yıl önce   Şêx Mahmud Berzencî’nin istemi üzerine 20 Mayıs 1919 tarihinde İngiliz güçlerini Süleymaniye’den   çıkaran   bir şahsiyetidir.

 

Mahmud Xanê Dizlî’nin   Suleymaniye’de   İngiliz güçlerini   yenmesi ve şehri   özgürleştirmesi Kürdistan devriminin   önemli bir aşamasıydı.

 

Mahmud Xanê Dizlî,     Aziz Xan Dizli’nin   oğlu olarak,   Doğu Kürdistan’ın Hawraman Text’ınde bulunan Dizli köyünde 1870’ de doğdu. Mahmud Xanê Dizlî’nin ailesi o dönemler bölgede hüküm süren ve   tanınan bir aile idi.   Aziz Xan’nın ölümünden sonra oğlu   Mahmud Xan   babasının yerine   geçti ve   kısa süre içinde   iktidarını   Dizli ve   Hawraman   bölgesinde   yaymaya başardı.9

 

Mahmud Xanê Dizlî’nin   ismi, tanınan   bir Serdar’dan   bir “kahramana”   dönüşmesi   Süleymaniye’yi İngiliz işgalcilerin elinden çıkarması ve   özgürleştirmesinden   oynadığı rolden kaynaklanıyor.   Şêx Mahmud

Berzencî’nin 1922 yılında danışmanı olan Refiq Hilmi   Anılarında Mahmud Xanê Dizlî’yi “Şêx Mahmud Devriminin Kahramanı” olarak değerlendiriyor.

 

Yine aynı tarihlerde Şêx Mahmud Berzencî’nin   baş katiplerinden olan   Aziz Osman Ağa Ardelani’nin oğlu olan Ahmed Xoce, “Çîm Dî”   adlı   eserinde o dönem Suleymaniye Hakimi olan Major Saone’nun   yaptığı haksızlıklara ve uyguladığı şiddete karşı  Şêx Mahmud Berzencî,   Mahmud Xanê Dizlî’yi Suleymaniye’ye davet ediyor.   Bilindiği gibi Mahmud   Doğu Kürdistan Kürdlerindendir.

 

Şêx Mahmud Berzencî’nin istemi üzerine   Mahmud Xanê Dizlî 19 Mayıs 1919 tarihinde büyük bir askeri güçle Şarbajer’e geliyor ve hemen ardından Suleymaniye’ye askeri olarak hakim olan   Guwêj Dağına yerleşiyor. Mahmud Xanê Dizlî bu stratejîk alana yerleştikten sonra   Şêx Mahmud Berzencî’nin talimatı bekliyor.

 

 

 

 

 

 

 

11

O dönem Suleymaniye yöneticisi olan Major Soane,   Mahmud Xanê Dizlî’nin   bölgeye gelip yerleştiği haberi alır almaz hemen savaş kararı alıyor ve İngilizlere bağlı askeri birlikleri   Major Dalis   komutasında Mahmud Xanê Dizlî’ye karşı savaşa gönderiyor. O dönemler İngiltere   Kürdlerden   iki birlikte oluşturmuştu. Bunların biri   Reza Bey ve diğeri ise Cemal İrfan’ın komutasındaydı. Bu iki birlik İngiltere tarafından   eğitilmişlerdi. Bu birliklerde cepheye gönderiliyor.

 

Major Soane 20 Mayıs 1919 tarihinde Suleymaniye’yi terkederek Kerkük’e gidiyor. Savaş cephesine ise Major Dalis’e bırakıyor. 20 Mayıs günü   Şêx Mahmud Berzencî’nin önderliğinde   İngiltere’ye karşı   Kürd devriminin başlangıcı olarak Kabul ediliyor.

Binare Gowêj’de karşı karşıya   gelen güçler sabahtan akşama kadar   çatıştılar. İngiltere’nin saflarında yer alan   Kürdlerden oluşan birlikler   “ Kürd-Kürd’ün   kanını   dökemez” perspektifiyle   silahlarını bırakıyor.(   Her halde burada   Cemal İrfan’ın önemli bir rolü oluyor. Bu konuya ilişkin Cemal İrfan’a ilişkin yazdığım   makaleye bakabilirsiniz- Aso)

 

Refiq Hilmi   Anılarında “ Şeyh Mahmud Devrimi,   Hawraman   askeri güçlerinin Mahmud Xanê Dizlî’nin     komutasında bölgeye gelmesi beraberinden Irak’ta   büyük   protestoları da beraberinden getirdi” diyor.

 

Ayrıca Refiq Hilmi “bu askeri güçlerin gelmesi Şeyh Mahmud’u Devrimi başlatma düşüncesine   götürdü” diyor.

 

MAHMUD XANÊ DIZLÎ VE ÖDEDİĞİ BEDELLER

 

Tarihi kaynaklar   Mahmud Xanê Dizlî’nin     Kürdistan’ın özgürleştirmesi için yürütüğü mücadele boyunca   büyük bedeller   ödediğini gösteriyor. Mahmud Xan   siyasal duruşundan   dolayı bir çok defa   derbeder ediliyor, Hindistan, İran ve Irak’ta sürgün ve hapis hayatı yaşıyor. İran ve Irak’ın bir çok şehrinde   zorunlu ikamette tabi tutuluyor. Tarihçiler, Mahmud Xanê Dizlî’den   toleranslı ve tatlı dili bir kişi olarak söz ederler.   Mahmud Xanê Dizlî döneminde   Dizli köyü Kürdistan’ın farklı parçalarından kaçmak   zorunda kalan Kürdlerin sığındıkları ve korundukları bir yerleşim alanıydı.Lady_Adela

Mahmud Xanê Dizlî, bir kaç defa da Kaçari Hanedanlığına   silahlı mücadele yürüten bir Kürd şahsiyeti olarak da karşımıza çıkmaktadır.

 

Refiq Hilmi’nin anlatımlarına göre  Mahmud Xanê Dizlî ile   Şeyh Mahmud arasındaki ilişkiler sıcak ve   dostça   ilişkilerdi, Şeyh Mahmud   Mahmud Xan’a   sonsuz güven duyuyordu.   Derbendî Bazîyan  yenilgisinden sonra Mahmud Xan esir düşüyor ve İngilizler tarafından   Hindistan’a   sürgüne gönderiliyor. Şeyh Mahmud ile Mahmud Xan arasındaki   dostluk hep devam etti.

 

1922 yılında Suleymaniye Kürdçe yayın yapan   “Bangî Heq”   gazetesi yayınladığı bir haberde: “ Hindistan’dan   zorunlu ikamete tutulan Şêxê Berdeqehreman( Derbendi Baziyan çatışmasında Şeyh Mahmud yaralı olarak İngiliz güçlerine esir düşüyor.   Esir düştüğü kayalık sonradan   Şeyh Mahmud’un lakaplarından biri oluyor) serbest bırakılarak   geri dönmesi vesilesiyle Mahmud Xan,   oğulları, yeğenleri ve ailesinden   başka şahsiyetler Şeyh Mahmud’u ziyaret ettiler”   diyor.

 

DAĞLARIN KAPLANI

 

Mahmud Xanê Dizlî , askeri güçleri ve yerleştikleri coğrafya her zaman İngiltere güçlerinin ilgi   alanı içindeydi ve   tehlike olarak görüyordu. Giw Mukriyani   toplu eserlerinde İngiltere’nin Halepçe sorumlusu yardımcısı Dr. Liz’in   “Şeyh Mahmud’u çok erken zayıflatmak   ve işten uzaklaştırmak gerekiyordu. Fakat, bizim korkumuz   Suleymaniye’yi kayıp etmekti.”   dediğini yazıyor. Yine   Giw Mukriyani’nin anlatımlarına göre   Halepçe Hakim yardımcısı Dr. Liz   bölgeye geldiği zaman   Mahmud Xan Dizli ile de görüşüyor.   Mahmud Xandan söz ederken Dr. Liz: “ İran hükümeti hiç bir zaman onları kontrol altına alıp,   hükmetmedi.   Çünkü, kendileri çok cesur ve yerleştikleri alanlarda   çok dağlıktır. Mahmud Xan’ın cesur ve savaşçı askerleri var, yerleştikleri dağlar yol geçilmez ve çok yüksektir.   Mahmud Xan’ın askerleri   dağ kaplanları gibiler,   onlarla   savaşmak   kolay bir iş değildir” diyor.12e

 

Mahmud Xanê Dizlî   hakkında   bu düşüncelere sahip olan İngiltere’nin Halepçe   sorumlusu yardımcısı     Mahmud Xan’ı   Suleymaniye’ye gitmemeye ikna etmek amacıyla   yanına gidiyor.   Mahmud Xan   İngiliz yetkilisinin çay içmek amacıyla yapılan   görüşmeyi Kabul ediyor.

 

Dr. Liz   o görüşmeyi şöyle   anlatıyor: “ Çok korkuyorlardı ve grup halinde çevremde toplandılar ve beni dikkatli bir şekilde   izliyorlardı. Mahmud Xan’ın askeri güçlerinin elinde   Türklerin tüfengleri vardı ve bedenlerinin her tarafı     mermiler süslenmişti.   Mahmud Xan’ın askerleri   çok heybetli, güzel ve uzun boyluydular. Mahmud Xan tüm görüşme boyunca çok dikkatli bir şekilde beni izliyor ve gözleri benim üzerimdeydi. Ben ise hayretler içinde ona bakıyordum” diyor.8 copy

 

Dr. Liz devamla “Çay içtiğim zaman konuşmaya başladım, Mahmud Xan’a   dönerek İngiltere hükümeti   dikkatli bir şekilde askeri güçlerinizi izliyor ve amacınızın büyük bir saldırı olduğunu biliyor.   Sizin bu yaptığınız yanlıştır. Sizin bu hayalınız Bağdat’ta   biliniyor. Siz tüm bu askeri güçlerle   bir saldırı hazırlığı içindesiniz” diyor. Dr. Liz’in çabaları   boş çıkıyor ve bilindiği gibi Mahmud Xan   önderliğindeki   Hawraman güçleri Suleymaniye’ye karşı saldırıya geçerek şehri özgürleştiriyorlar.

DİZLİ KÖYÜ VE MAHMUD XAN’IN HÜKÜMDARLIĞI

 

Dizli Köyü Doğu Kürdistan’ın Hawraman bölgesinde bulunan   Sawlawa kazasına bağlı büyük bir köydür.   Dizli köyü Kürdçe’nin Hawrami lehçesini konuşuyor. 2006 yılında yapılan nüfus   sayımında   Dizli’de   2637 kişi oturuyor.

Mahmud Xanê Dizlî    bu köyün   meşhur şahsiyetlerinden ve Şeyh Mahmud Berzenci’nin   yardımcısıydı.

 

Ahmed Xoce   Abdulreqib Yusuf ile yaptığı bir   söyleşide : “Mahmud Xan hakim olduğu alanlarda   savaş ve   diğer   işler için halkın ileri gelenlerinden bir komisyon oluşturmuştu.     7 kişiden oluşan bu komisyon sürekli   olarak hazır bulunuyordu”   diyor.

 

Mahmud Xan    ortaya çıkan   her olağanüstü durumda   bu komiteye danışıyordu. Bu komite   Dizli Xan’ın güvendiği kişilerden oluşuyordu ve alınan kararları hemen yerine getiriyorlardı.

 

Mahmud Xanê Dizlî       işgalciler tarafından   Kürdistan arasına çizilen   sunni   sınırları tanımıyordu ve Şeyh   Mahmud Devrimine   büyük yardımlarda bulundu.   Mahmud Xan’ın   Kürdistan’ın birliğine   inancı tamdı.

Mahmud Xanê Dizlî ‘nin   diğer bir yanı ise   Kürdistan’da   gerilla   savaşını   pratiğe aktarmasıdır.   Şeyh Mahmud güçlerinin   Derbendi Baziyan’da İngilizlere yenilmesinden sonra   Mahmud Xan İngiliz güçlerine karşı partizan   savaşına   geçti ve   İngiliz güçlerine bir hayli zarar verdi.

 

Mahmud Xanê Dizlî    1946 yılında   İran ve Irak sınırında bulunan Merzi de(Milawxurd) İran devleti tarafından zehirlenerek öldürüldü. Mahmud Xanê Dizlî    Güney Kürdistan’ın Binare Hawraman’da   Haney Qul köyünde toprağa verildi.

 

Not: Bu yazıyı   Güney Kürdistan’da   yayın yapan Xendan   sitesinden özetleyerek çevirdim.

 

Aso Zagrosi

 

Add new comment

The content of this field is kept private and will not be shown publicly.

Plain text

CAPTCHA This question is for testing whether or not you are a human visitor and to prevent automated spam submissions.