Ana içeriğe atla
Submitted by Aso Zagrosi. on 20 March 2009

Xoybûn Kürdistan'daki faaliyetlerine geçmeden önce bazı yanlış anlayışları yeni belgeler ışığında açığa çıkarmak gerekiyor.
Sayın Dilawerê Zengî'nin Xoybûn'un kurucuları olarak verdiği bir listeyi yukarıda aktarmıştım. Bu listede ismi bulunan 2 kişi hariç diğerlerinin hepsinin Merkez Komitesine seçildiğini yazıyor.
Bana bu söylem hiç mantıklı gelmiyor. Hiç bir kaynak verilmiyor.

Bu konuya dair araştırma yapan sayın M.Kalman ise “Hoybun'un başkanları Celadet ve kardeşi Kamuran Bedirxandı. Sekreteri ise Memduh Selimdi. Ayrıca Artin, Ali Hilmi, Radi Azmi, Mevlanazade Rifat, Tefik ve Haco gibi isimler bulunuyordu“ diye yazıyor.(M.Kalman, age, sayfa,34)

Görüldüğü gibi sayın Kalman'ın verdiği bilgiler çok dard ve verdiği isimler hakkında fazla bilgide yok. Xoybûn'un kongresine katılan kişiler ve merkez yapılanması arasında bir ayırımda yoktur. Kamuran ve Celadet Bedirxanların ikisini de “Xoybûn başkanları“ olarak göstermek doğru değildir. Çünkü, bugüne kadar ulaştığımız belgelerin esası Celadet Bedirxan'ın Xoybûn başkanı olduğu yönündedir. Her ne kadar bazı araştırmacılar ve yabancı gözlemciler ara sıra Celadet Bedirxan'ın büyük kardeşi Süreya Bedirxan'ı “birinci adam“ olarak gösteriyorlarsada, bir dizi belgede ve o dönemi yaşıyan insanlar Celadet'in başkan olduğunu söylüyorlar.

Sayın Wahe Tachjian Fransız belgelerinde aktardığına göre:

“29 Eylül ve 27 Ekim 1927 yılında Beyrut'un „Findiq El Arabi" adlı otelde (kongenin bazı seanslarıda Behamdun veHammane adlı köylerde yapıldı)Kürdistan'ın baĝımsızlıĝını hedefleyen ulusal Kürd Partisi ‚Xoybûn'un kuruluş kongresi oldu.. Celadet Bedirxan, Mustafa ve Bozan Şahin, Haco Aĝa, Emin Aĝa, Memduh Selim Bey, Dr. Şükrü Sekman(Baĝdat'ta kalıyordu), Harputlu Kerim Rustem, Suleymaniyeli Kemal Bey ve Fehmiyê Licî gibi önemli Kürd şahsiyetleri toplantıda hazır bulundular.. Xoybûn'un bu ilk kongresinde Mir Celadet Bedirxan, Memduh Selim, Mustafa Şahin, Haco Aĝa ve Emin Aĝa merkezi yönetime seçildiler.“( Wahe Tachjian, La France en Cilicie et en Haute- Mesopotamie, sayfa 365)
Taşnak Partisi ve Xoybûn arasında imzalanan antlaşmada çok enterasan bir başka nokta daha var.. Iki partinin ortak protokolunun B kısmının 2.maddesi „Sevres Antlasmasında Ermenilere Van, Bitlis ve Erzurum'u veren 89.maddesi geçersizdir“ diye yazıyor. Yine bu protokolun 13.maddesi „Kürd ve Ermeni konfederal devletinden „ söz ediyor..(age, 366- ayrıca bu antlaşmayi değerlendirmek gerekir)

Xoybûn'un merkez yapılanması ile ilgili bilgiyi 24 Kasım 1927 tarihinde Fransız yetkilerine veren Mustafa Şahindir.

Tam o tarihlerde 29 Ekim 1927 yılında Xoybûn ve Ermenilerin Taşnak Partisi arasında „askeri ve politik bir antlaşma" imzalandı. Bu antlaşmayı Kürd tarafı olarak Şeyh Ali Riza, Dr. Şükrü Sekban, Mustafa Şahin Bey, Haco Aĝa, Emin Aĝa, Kerim Rustem Bey, Memduh Selim Bey, Celadet Bedirxan; Ermeni tarafı ise Dr. Vahan Papazyan imzaladı.( Wahe Tachjian, age, sayfa, 365; Prof.Dr. Kemal Mazhar Ahmed, Çend Laperek le Mêjûy Geli Kurd, sayfa 499-500)

Aslında Xoybûn'un Merkez Komitesine seçilenler Mustafa Şahin'in Fransızlara verdiği bilgideki 5 kişi ile Taşnaklarla Kürdler adına antlaşmayi imzalayan şahıslar arasındadırlar.
Zaten Şêx Aliriza, Mehmet Şükrü Sekman ve Kerim Rustem hariç diğer 5 kişiden Xoybûn'un Merkez Komitesi olarak sözediliyor.

Şêx Ali Rizayê Paloyî'nin Xoybûn'un kuruluş aşamasında önemli bir rol oynadığı bilinmektedir.
Peresh, İhsan Nuri Paşa'nın “Ağrı İsyanı“ adlı eserini Fransızca'ya çeviren ve onun eserleri ile ilgili detay bilgilere sahip biri olarak Şêx Ali Riza ve İhsan Nuri Paşa arasındaki ilişkiler konusunda şöyle yazıyor: “ 1927 yılında yaz sonlarına doğru Piranlı Şêx Said'ın oğlu Şêx Ali Riza'nın taraftarlarından Şêx Hüseyin Suriye'den Pers ülkesine geçti. Onun görevi İhsan Nuri Paşa'yi Xoybûn'un oluşacağı Kürd milliyetçilerinin kongresine davet etmekti. Kürd subayları ihsan Nuri'yi Irak üzerinden geçirmek için görevlendirilmişlerdi. İhsan Nuri'nin toplantıya katılma imkanı olmadı. Fakat, bir mektupla Şêx Ali Riza'dan kendisini bu konferansta temsil etmesini istedi. Şêx Hüseyin Irak Kürdistanın yoluyla Suriye'ye geçti.“
diye yazıyor(General İhsan Nouri Pasha, La Revolte De Agridagh-Ararat- adlı esere Peresh'in yazdığı önsöz, sayfa 41)

Dr.Şükrü'de bilinen bir Kürd şahsiyetiydi. İstanbul'daki tüm Kürd örtütlenmelerinde önemli roller üstlendi, Xoybûn kurucularındandır. Bağdat'ta bakanlık yaptı. Daha sonra kendisini kemalistlere af ettirmek için Fransızca “La Question Kurde“ adlı rezil bir kitap yazdı.(Refik Hilmi ona cevaben bir bröşür kaleme aldı)
3. Kürd şahsiyeti olan Kerim Rustemi ve Kemal bey konusunda bir karşıklık var. Kemal Mazhar yukarı adı geçen eserinde “ Kerim Rustem'in Suleymaniyeli“ olduğunu yazıyor. Vahe Tachjian ise “Kemal Beyin Suleymaniyeli“ olduğunu yazıyor. Güney Kürdlerinden İsmail Hakkı Şawes'inde bu konferansa katıldığı biliniyor. Yukarıdaki kaynaklarda “Suleymaniyeli“ olarak geçen İsmail Hakkı Şawes olabilir.

Sonuç olarak “Kürd Ulusal Ligası-Xoybûn“ün Merkez Komitesi yeni belgeler gün ışığına çıkmadığı sürece yukarıda isimlerini andığım 5 yada 8 kişi arasında aramak lazım.

Devam edecek.

Aso Zagrosi

Yeni Yorum yaz

Düz metin

CAPTCHA This question is for testing whether or not you are a human visitor and to prevent automated spam submissions.